|
| |
| |
| |
Pietersens Friese taalideologie; een poging tot herinterpretatie
0. Vooraf
In een eerder in dit blad verschenen stukje (Florijn 1977) heb ik kritiek naar voren gebracht op een publicatie van L. Pietersen (1969). Om mijn eigen veronderstellingen te toetsen, heb ik Pietersens correlatiematrix gehercodeerd en opnieuw een factoranalyse uitgevoerd. Hieronder volgt een beschrijving van wat ik gedaan heb, en van de resultaten.
| |
1. Hercodering
De hercodering van de correlatiematrix had tot doel de onnatuurlijke negatieve correlaties weg te werken. Daartoe zijn alle variabelen ‘pro-Fries’ gemaakt, en de bijbehorende correlaties zonodig van teken veranderd.
De nu ontstane lijst van variabelen is in de bijlage (paragraaf 6.) gegeven.
| |
2. Factoranalyse
De factoranalyse werd uitgevoerd met het SPSS programma; zie de verwijzing in de bibliografie. Om de resultaten vergelijkbaar te maken met die van Pietersen zijn niet meer dan tien factoren geëxtraheerd (volgens de hoofdassen-methode met iteratieve communaliteitsschattingen) en werd varimax rotatie toegepast. De resulterende factormatrix is hier gereproduceerd.
Mijn veronderstelling was, dat een factoranalyse met de gehercodeerde correlatiematrix een beter te interpreteren resultaat zou geven, met name doordat de rotatie in dat geval wèl een belangrijke vereenvoudiging teweeg zou brengen. Bij vergelijking van mijn matrix met die van Pietersen blijkt dat inderdaad het geval te zijn:
| - | de hoge negatieve correlaties zijn verdwenen; |
| - | het is vaker het geval dat een variabele duidelijk met één factor geassocieerd is, zodat de factoren beter van elkaar onderscheiden kunnen worden. |
| |
| |
Varimax rotated factor matrix after rotation with Kaiser normalization
|
|
FACTOR 1 |
FACTOR 2 |
FACTOR 3 |
FACTOR 4 |
FACTOR 5 |
| V1 |
.05455 |
.20794 |
.09942 |
.35196 |
.11833 |
| V2 |
.73604 |
.10752 |
.08356 |
.09552 |
.01702 |
| V3 |
.66483 |
.11773 |
.00770 |
.03686 |
.08826 |
| V4 |
.39040 |
.04879 |
-.01603 |
.00671 |
.00920 |
| V5 |
.71567 |
.04275 |
.08652 |
.04564 |
.03403 |
| V6 |
.19013 |
.15975 |
.07018 |
.10924 |
.03386 |
| V7 |
.17126 |
.06728 |
.15661 |
.12140 |
.10621 |
| V8 |
.25616 |
.34115 |
-.01723 |
.20924 |
.05311 |
| V9 |
.64987 |
.20247 |
.10901 |
.10529 |
-.07377 |
| V10 |
.14899 |
.82128 |
.08366 |
.15207 |
.06583 |
| V11 |
.12498 |
.82284 |
.02582 |
.11386 |
.07952 |
| V12 |
.15313 |
.96834 |
.08598 |
.14995 |
.07622 |
| V13 |
.20887 |
.58669 |
.07612 |
.08654 |
.11210 |
| V14 |
.50327 |
.11717 |
.16359 |
-.04967 |
-.00256 |
| V15 |
.31420 |
.06283 |
.27055 |
.04596 |
-.06320 |
| V16 |
.11677 |
.15501 |
.46606 |
-.02597 |
.01459 |
| V17 |
.00603 |
.07715 |
.30726 |
.12912 |
.18480 |
| V18 |
.07817 |
.17547 |
.16524 |
.17220 |
.17088 |
| V19 |
.02196 |
.46259 |
.08341 |
.29819 |
.24380 |
| V20 |
.07440 |
.35083 |
.14622 |
.49970 |
.11885 |
| V21 |
.07169 |
.10025 |
.10746 |
.40903 |
.13317 |
| V22 |
.04900 |
-.02222 |
.33435 |
.14071 |
.10531 |
| V23 |
.07932 |
.06681 |
.26232 |
.13989 |
.16168 |
| V24 |
.13334 |
.04568 |
-.05755 |
.01320 |
.05204 |
| V25 |
.09422 |
.03508 |
-.01277 |
.27294 |
.11084 |
| V26 |
-.07384 |
.23949 |
.17422 |
.10021 |
.44894 |
| V27 |
.03987 |
.18437 |
.12377 |
.49134 |
.08200 |
| V28 |
.18913 |
.07364 |
.21971 |
.09473 |
.00445 |
| V29 |
-.01951 |
.05699 |
.24367 |
.03668 |
.49340 |
| V30 |
.00036 |
-.03280 |
.25929 |
.15016 |
.03524 |
| V31 |
.01437 |
.07257 |
.10793 |
.10094 |
.19516 |
| V32 |
.07892 |
.05921 |
.04981 |
.04329 |
.09425 |
| V33 |
-.00286 |
.08597 |
.01991 |
.03171 |
.29079 |
| V34 |
.03383 |
.36741 |
.16838 |
.08836 |
.20808 |
| V35 |
.11745 |
.34983 |
.09568 |
.01882 |
.06549 |
| V36 |
.10717 |
.08500 |
-.02080 |
.13775 |
.45683 |
| V37 |
-.01058 |
.07058 |
.10948 |
.04721 |
.46532 |
| V38 |
.08262 |
.15546 |
.30351 |
.04159 |
.29073 |
| V39 |
.05413 |
.13488 |
.36904 |
.01577 |
.25234 |
| V40 |
.11295 |
-.02401 |
.24969 |
.05347 |
-.02080 |
| V41 |
.02274 |
.08907 |
.53527 |
.17254 |
.27437 |
| V42 |
.11123 |
-.03341 |
.39299 |
.06379 |
.07615 |
| V43 |
.15352 |
.09119 |
.24526 |
.16633 |
.16988 |
| V44 |
.09065 |
.15120 |
.38899 |
.21390 |
.24591 |
| V45 |
.03771 |
.15012 |
.12774 |
-.02523 |
.11547 |
| V46 |
.08319 |
.16859 |
.51706 |
.22847 |
.25782 |
| V47 |
.09204 |
.17009 |
.23866 |
.36021 |
.05856 |
| V48 |
-.02615 |
.14284 |
.22706 |
.13746 |
.10820 |
| V49 |
.21099 |
.07985 |
-.01570 |
.13040 |
-.02349 |
|
FACTOR 1 |
FACTOR 2 |
FACTOR 3 |
FACTOR 4 |
FACTOR 5 |
|
FACTOR 6 |
FACTOR 7 |
FACTOR 8 |
FACTOR 9 |
FACTOR 10 |
| V1 |
.09252 |
.04585 |
.03900 |
-.02366 |
.05566 |
| V2 |
.07648 |
.08375 |
.10961 |
-.00657 |
-.01901 |
| V3 |
.10188 |
.04842 |
.08197 |
.01389 |
-.13530 |
| V4 |
.06158 |
.04573 |
.02989 |
.05736 |
.06414 |
| V5 |
.02865 |
.02305 |
.05759 |
-.08091 |
-.14582 |
| V6 |
.07046 |
-.03890 |
.41174 |
-.04285 |
.00793 |
| V7 |
-.04531 |
.04674 |
.17961 |
.05941 |
-.07001 |
| V8 |
.09893 |
.01971 |
.52743 |
.08040 |
.04932 |
| V9 |
.05111 |
.08127 |
.29976 |
.04619 |
.09701 |
| V10 |
.07684 |
.04849 |
.16496 |
.08026 |
-.01533 |
| V11 |
.06673 |
.03921 |
.12633 |
.07932 |
-.00583 |
| V12 |
.06449 |
.05639 |
.13603 |
.03764 |
-.01084 |
| V13 |
.04906 |
.07818 |
.03298 |
.04992 |
.09215 |
| V14 |
.06852 |
-.05914 |
.13988 |
.09142 |
.19668 |
| V15 |
.03410 |
.04072 |
-.02909 |
.03769 |
.13860 |
| V16 |
-.03717 |
.02270 |
.00766 |
.02673 |
.04582 |
| V17 |
.00494 |
.08755 |
.01897 |
.07355 |
.07820 |
| V18 |
.15729 |
.24529 |
.16549 |
.08083 |
.06413 |
| V19 |
.06662 |
.06015 |
.21260 |
.07683 |
.02225 |
| V20 |
.15320 |
.11968 |
.18093 |
.11243 |
.02536 |
| V21 |
.16668 |
.12569 |
.07362 |
.13075 |
.27563 |
| V22 |
.05346 |
.15540 |
-.00798 |
.08019 |
-.16618 |
| V23 |
.13598 |
.13748 |
-.07507 |
.65225 |
-.01465 |
| V24 |
.38819 |
.10972 |
.02093 |
.06290 |
.04656 |
| V25 |
.33035 |
.15158 |
-.01973 |
.05746 |
.23922 |
| V26 |
.08336 |
.02738 |
.11375 |
.13521 |
-.00877 |
| V27 |
.05527 |
.08553 |
.25712 |
.01912 |
-.10716 |
| V28 |
.09501 |
.24382 |
.17616 |
.06641 |
.09754 |
| V29 |
.06764 |
.06708 |
.09701 |
.14860 |
.07152 |
| V30 |
.12049 |
.36010 |
-.11601 |
.10219 |
.05517 |
| V31 |
.17646 |
.17396 |
.00155 |
-.02092 |
.33583 |
| V32 |
.11485 |
.47882 |
.05485 |
.06235 |
.00458 |
| V33 |
.10251 |
.17672 |
-.03199 |
-.02264 |
.10435 |
| V34 |
.05547 |
-.03725 |
-.03605 |
-.08211 |
.03909 |
| V35 |
.08329 |
.30431 |
.17504 |
.01088 |
.09069 |
| V36 |
.08257 |
.00643 |
.15212 |
.03384 |
.01389 |
| V37 |
.07643 |
.04001 |
-.13614 |
.05232 |
-.03295 |
| V38 |
.17908 |
.08464 |
.04893 |
.57432 |
.03845 |
| V39 |
.21366 |
.08537 |
.07446 |
.16037 |
.12210 |
| V40 |
.13422 |
.17104 |
.14808 |
.00542 |
-.01409 |
| V41 |
.26506 |
.00770 |
.04230 |
.14776 |
.06936 |
| V42 |
.38259 |
.21874 |
.12746 |
.03308 |
-.00711 |
| V43 |
.57103 |
.13241 |
.11777 |
.07851 |
-.04957 |
| V44 |
.57177 |
-.05837 |
.09336 |
.09875 |
.03397 |
| V45 |
.13369 |
.36585 |
.38432 |
-.01287 |
.07516 |
| V46 |
.20420 |
.05156 |
.06413 |
.16462 |
-.05777 |
| V47 |
.19353 |
-.04623 |
.10764 |
.05390 |
.02248 |
| V48 |
.43107 |
.14418 |
.01795 |
.02852 |
.08844 |
| V49 |
.00260 |
.09602 |
.35521 |
-.03629 |
-.03283 |
|
FACTOR 6 |
FACTOR 7 |
FACTOR 8 |
FACTOR 9 |
FACTOR 10 |
| |
| |
Ik geeft het meest in het oog springende voorbeeld hieronder weer; er zijn er wel meer te vinden.
Factormatrix Pietersen
|
|
factor 1 |
factor 2 |
factor 3 |
| V10. |
- 0.653 |
- 0.307 |
- 0.461 |
| V11. |
- 0.602 |
- 0.308 |
- 0.501 |
| V12. |
- 0.656 |
- 0.318 |
- 0.481 |
Nieuwe factormatrix
|
|
factor 1 |
factor 2 |
factor 3 |
| V10. |
0.149 |
0.821 |
0.084 |
| V11. |
0 125 |
0 822 |
0.026 |
| V12. |
0.153 |
0.868 |
0.086 |
We zien hier dat in de nieuwe matrix de variabelen V10, V11 en V12 uitsluitend op factor 2 zeer hoog laden, terwijl ze in de oude matrix op factor 1 zowel als factor 2 en 3 een hoge lading vertonen.
Een heel belangrijk verschil is, dat in de nieuwe matrix niet meer gesproken kan worden van ‘één dominerende factor... die door alle 49 variabelen heen speelt, een duidelijke ‘underlying factor’ (Pietersen 1969, p. 95). Hoewel de eerste factor wel het leeuwendeel van de variantie verklaart (49% van de gemeenschappelijke, en bijna 20% van de totale variantie), is het beslist niet meer zo dat alle variabelen hoog op deze factor laden, zodat er in ieder geval een veel specifieker interpretatie aan gegeven moet worden dan Pietersen doet.
| |
3. Groepering van de variabelen
Hieronder zijn per factor de variabelen gegeven die een hoge respectievelijk (in overzicht tussen haakjes gezet) belangrijke lading hebben uitsluitend op die factor. Met ‘belangrijk’ bedoel ik ladingen groter dan of gelijk aan 0.20 en met ‘hoog’ bedoel ik ladingen groter dan of gelijk aan 0.30. Ik geef alleen de eerste acht factoren omdat 9 en 10 maar één variabele bij zich zouden krijgen.
Factor 1
|
| 2 leest Friese boeken |
| 3 bezit Friese boeken |
| 4 bezit Friese bijbel |
| 5 koopt Friese boeken |
| |
| |
| 9 kan Fries lezen |
| 14 kan Fries schrijven |
Factor 2
|
| 10 spreekt thuis Fries |
| 11 spreekt in winkel Fries |
| 12 spreekt tegen leveranciers Fries |
| 13 spreekt Fries tegen dokter, dominee |
| 19 gaat liefst met Friezen om |
| 34 spreekt Fries in gezin |
Factor 3
|
| 16 vindt dat in krant te weinig Fries staat |
| 17 is het eens met regionale tv |
| 22 vindt Friese beweging niet extremistisch |
| 39 financiële overheidshulp gelijk |
| (40 wel Fries in dagbladen) |
| 41 provincie en gemeente moeten voor het Fries meer doen |
| 46 vindt Friese beweging sympathiek |
Factor 4
|
| 47 is er trots op Fries te zijn |
| 1 woont liefst in Friesland |
| 21 wil het Fries behouden |
| 27 vindt dat Friezen hoog in aanzien staan |
Factor 5
|
| 26 iedereen moet het Fries beheersen |
| 29 officiële personen moeten Fries beheersen |
| (33 iedere Fries heeft het recht om Fries te spreken in winkels) |
| 36 import moet Fries leren verstaan |
| 37 winkelpersoneel moet Fries kunnen spreken |
Factor 6
|
| 24 het Fries is over 50 jaar niet uitgestorven |
| 25 het Fries is een echte taal |
| 43 niet onverschillig t.o.v. het Fries |
| 48 vindt het fijn een eigen taal te hebben |
Factor 7
|
| (18 taal op regionale tv: Fries) |
| 30 tweetalige naamborden niet verbieden |
| 32 in rechtszaal Friesspreken niet verbieden |
| |
| |
Factor 8
|
| 6 bezocht Fries cabaret of toneel |
| 49 heeft van Friese boekenweek gehoord |
| |
4. Speculatie
Is het op grond van de hierboven gegroepeerde variabelen mogelijk de factoren te interpreteren? Ik dacht van wel, ze komen redelijk duidelijk uit de verf, al valt het in lang niet alle gevallen mee een passende naam te bedenken.
De eerste factor heeft te maken met wat je ‘schriftelijke taalvaardigheid’ zou kunnen noemen. Blijkens Pietersens eigen enquête zijn de lezers, bezitters en kopers van Friese boeken doorgaans ook lezers, bezitters en kopers van Nederlandse boeken. (Het omgekeerde geldt niet, en als belangrijke reden daarvoor worden problemen met de Friese taal opgegeven.) Deze factor zal dus tevens iets van ‘culturele belangstelling’ representeren; het mag dan ook geen wonder heten dat variabele 49 (samen met V6 in factor 8 verenigd) een belangrijke lading heeft.
Factor 2 representeert ‘mondeling taalgebruik’ en heeft een (emotionele) component gemeenschappelijk met factor 4 (zie de ladingen van V19 en V20): ‘groepssaamhorigheid’, verknochtheid aan Friesland, de Friezen, de Friese taal. Waarom de factoren 4 en 6 niet wat variabelen gemeenschappelijk hebben is me een raadsel; vooral V48 zou daarvoor in aanmerking gekomen zijn.
De factoren 3, 5 en 7 tenslotte, hebben met taalpolitiek bewustzijn te maken en zijn, mijns inziens, niet duidelijk onderscheiden.
Kort samengevat verbeeld ik me een viertal componenten te kunnen onderscheiden, en wel taalvaardigheid, taalgedrag, (taal)politiek bewustzijn en groepssaamhorigheid. Ik zou verwachten dat bij een tweede-orde factoranalyse deze componenten als te onderscheiden factoren uit de bus komen.
| |
5. Besluit
Heeft Pietersen nu gelijk gekregen? Een beetje wel en in hoofdzaak niet. IJveren voor de Friese taal heeft politieke implicaties, en ijveren voor een Friese regionale politiek heeft taal(gedrags)implicaties. Maar het gaat duidelijk te ver om de Friezen het etiket ‘taalideologisch bewust’ op te plakken en te denken dat daar iets mee verklaard is: daarmee wordt hoogstens een probleem geformuleerd, niet opgelost.
| |
| |
Zoals ik in mijn vorige stukje al zei: Pietersens factor taalideologie gooit een boel ongelijksoortige zaken op één hoop en daarmee heeft hij ons beeld van de Friezen eerder vertroebeld dan verhelderd. De onderscheidingen van bij voorbeeld Appel, Hubers en Meijer (1976, p. 192) zijn al heel wat scherper: ‘Taalattitude is de waardering die mensen hebben voor talen en taalvariëteiten. Dat is niet hetzelfde als taalloyaliteit: iemand kan zeer gehecht zijn aan zijn taal en toch vinden dat die taal een aantal negatieve kwaliteiten heeft, bijv. dat ze ongeschikt is als voertaal in het onderwijs’.
Pietersen is naar mijn indruk een tikkeltje te gretig geweest bij het positief uitleggen van zijn resultaten. In de eerste plaats is het niet veelzeggend wanneer er bij een factoranalyse een eerste factor uit de bus komt die meer variantie verklaart dan de andere factoren, en waarop alle variabelen laden, omdat de aard van de analyse daar automatisch voor zorgt: ‘Without rotation, the nature of the analysis ensures that the first factor, which accounts for more variance than subsequent ones, is a general one indicating that all, or most, of the variables measure something in common. This may or may not be valid theoretically’ (Bennett & Bowers 1976, p. 30).
In de tweede plaats steekt er een zekere circulariteit in de gevolgde procedure. Pietersen veronderstelt dat Friezen taalideologisch bewust zijn, ontwerpt enquête-items die dat bewustzijn moeten meten, en concludeert vervolgens dat dat bewustzijn inderdaad bestaat. Maar hoe had op grond van de enquête die veronderstelling verworpen kunnen worden?
| 1. | Door bestudering van de verbanden met andere variabelen. Pietersen heeft dat inderdaad gedaan, maar (zoals ik in mijn vorige stukje heb proberen aan te geven) zijn conclusies zijn niet in alle opzichten overtuigend. |
| 2. | Door een zelfde soort enquête door Groningers, Brabanders, Hollanders te laten beantwoorden en te kijken of Friezen over het algemeen een hogere score halen. |
Overigens komt Pietersen lof toe voor zijn uitvoerige verslaggeving - zonder dat had ik uiteraard mijn parasiterende stukjes niet kunnen schrijven.
Veel onderzoek zal nog moeten worden gedaan, en wie daar zin in heeft raad ik aan om eerst hoofdstuk 7 (Language maintenance and language shift) van Fishman (1972) te lezen.
| |
| |
| |
6. Bijlage
Lijst van bij de factoranalyse gebruikte variabelen.
| V1. | woont liefste in Friesland / buiten Friesland |
| V2. | leest Friese boeken / geen of alleen Nederlandse boeken |
| V3. | bezit Friese boeken / geen of alleen Nederlandse boeken |
| V4. | bezit Friese bijbel / geen Friese bijbel |
| V5. | koopt Friese boeken / geen of alleen Nederlandse boeken |
| V6. | ging naar Fries cabaret of toneel / ging niet naar... |
| V7. | luistert naar Fries RONO-programma / luistert niet |
| V8. | kan Fries verstaan / (practisch) geen Fries verstaan |
| V9. | kan Fries lezen / (practisch) geen Fries lezen |
| V10. | spreekt thuis Fries / spreekt thuis geen Fries |
| V11. | spreekt Fries in winkels / geen Fries in winkels |
| V12. | spreekt Fries tegen leveranciers / geen Fries tegen leveranciers |
| V13. | spreekt Fries tegen dokter, dominee / geen Fries tegen dokter, dominee |
| V14. | kan Fries schrijven / kan geen Fries schrijven |
| V15. | leest in krant nieuws Friese taal en beweging / leest dat niet |
| V16. | vindt dat er te weinig Fries in de krant staat / te veel of voldoende Fries in de krant staat |
| V17. | is het eens met regionale tv / is het oneens met... |
| V18. | taal op regionale tv: Fries / Nederlands |
| V19. | gaat liefst met Friessprekenden om / met Nederlandssprekenden |
| V20. | vindt Fries een mooie taal / vindt Fries minder mooi of lelijk |
| V21. | wil Fries behouden / wil Fries afschaffen |
| V22. | vindt Friese beweging niet extremistisch / wel extremistisch |
| V23. | vindt tweetalige scholen nuttig / niet nuttig |
| V24. | denkt dat Fries niet binnen 50 jaar uitsterft / wel... |
| V25. | Fries is een echte taal / geen echte taal |
| V26. | iedereen moet het Fries beheersen / iedereen hoeft niet |
| V27. | Friezen hoog in aanzien / minder hoog of laag |
| V28. | in kerkdienst wel Fries gebruiken / geen Fries gebruiken |
| V29. | officiële personen moeten Fries beheersen / hoeven niet |
| V30. | tweetalige naamborden niet verbieden / verbieden |
| V31. | ook in verenigd Europa moet iedereen Fries kunnen blijven spreken / niet Fries in verenigd Europa |
| V32. | in rechtszaal Fries spreken niet verbieden / verbieden |
| V33. | iedere Fries heeft het recht om Fries te spreken in winkels / geen recht |
| |
| |
| V34. | van Fries mag ik verwachten dat hij in gezin Fries spreekt / niet verwachten |
| V35. | van Fries mag ik verwachten dat hij buiten gezin geen Nederlands spreekt / Nederlands spreekt |
| V36. | van import mag ik verwachten dat ze Fries leren verstaan / hoeft geen Fries te verstaan |
| V37. | winkelpersoneel moet beetje Fries kunnen spreken / hoeft geen Fries te kunnen spreken |
| V38. | ook Fries op lagere school onderwijzen / geen Fries onderwijzen |
| V39. | financiële overheidshulp voor Nederlands en Fries gelijk / niet gelijk |
| V40. | wel Fries in dagbladen / in dagbladen geen Fries meer |
| V41. | provincie en gemeente moeten meer voor behoud Fries doen / niet meer doen |
| V42. | behoud Fries is wel inspanning waard / geen inspanning waard |
| V43. | niet onverschillig t.a.v. Fries in nabije toekomst / onverschillig |
| V44. | meehelpen Fries in stand te houden / niet meehelpen |
| V45. | vindt dat Friezen niet overal Nederlands moeten spreken / overal Nederlands spreken |
| V46. | voelt voor Friese beweging / voelt niet voor Friese beweging |
| V47. | trots op Fries-zijn / niet trots op Fries-zijn |
| V48. | vindt het fijn om eigen taal te bezitten / vindt het niet fijn |
| V49. | wel van Fryske Boekewike gehoord / niet van gehoord |
februari 1977
A.F. Florijn,
Vakgroep Nederlandse Taalkunde Universiteit van Amsterdam.
| |
Bibliografie
| Appel, René, Hubers, Gerard en Meijer, Guus, Sociolinguïstiek. Utrecht enz. 1976, Aula 575. |
| Bennett, Spencer, and Bowers, David, An introduction to multivariate techniques for social and behavioural sciences. London etc. 1976. MacMillan. |
| Fishman, Joshua A., The sociology of language. An interdisciplinary social science approach to language in society. Rowley, Mass., 1972. Newbury House. |
| Florijn, A.F., ‘Opmerkingen over Friese-taalideologie’. In: Taal en Tongval (1977), 29, 191-201. |
| Pietersen, L., De Friezen en hun taal. Een onderzoek naar de lees- en spreekgewoonten in Friesland en naar de houding ten aanzien van het Fries. Drachten 1969. Fryske Akademy. |
| |
| |
| SPSS. Statistical package for the social sciences. Nie, N.H., Hull, C.H., Jenkins, J.G., Steinbrenner, K. and Bent, D.H., 2nd ed. New York etc., 1975. McGraw-Hill. |
| |
Postscriptum
Bovenstaand stukje heb ik in februari 1977 voltooid en van Pietersens Repliek in Taal en Tongval (1977), pp. 84-88 heb ik pas begin september van dat jaar kunnen kennisnemen; vandaar dat ik bijna volledig langs zijn commentaar heenpraat. Het spijt me bijzonder dat de Repliek mij niet wat eerder ter hand is gesteld, zodat ik wat zinvoller had kunnen reageren: de Repliek gaat in sommige opzichten, totaal voorbij aan de strekking van mijn betoog, misschien omdat ik mij niet duidelijk genoeg heb uitgedrukt. Hoe dan ook, het lijkt me op dit moment niet raadzaam om opnieuw de in pen te klimmen en de lezers van Taal en Tongval over ongeveer een jaar opnieuw met een aflevering van mijn vervolgverhaal te confronteren. De standpunten zijn globaal wel duidelijk, en ik laat het aan de lezer over om hoofd- en bijzaken van elkaar te scheiden. (Arjen Florijn.)
|
|
Auteursrechtelijk beschermd