Taal en Tongval. Jaargang 25

[p. t.o. 97]

Louise Kaiser

[p. 97]

Dr. Louise Kaiser†

Na een langdurig lijden overleed op 2 april 1973 te Bussum op 81-jarige leeftijd Dr. Louise Kaiser, oud-lector in de experimentele fonetiek aan de Universiteit van Amsterdam. Ze was op 15 oktober 1891 te Medemblik geboren, waar haar vader arts was. Hij vestigde zich later in Hoorn, waar ze de H.B.S. bezocht, waarna ze te Amsterdam geneeskunde studeerde. Nadat ze in 1918 haar artsexamen had afgelegd werd ze assistente in de physiologie, eerst, in het academisch jaar 1918-1919 te Utrecht onder H. Zwaardemaker, vervolgens van 1919-1926 te Amsterdam onder G. van Rijnberk. Onder hem promoveerde ze op 14 mei 1924 op een proefschrift over De segmentale innervatie van de huid bij de duif. In 1926 werd ze tot lector in de experimentele fonetiek aan de Universiteit van Amsterdam benoemd. Op 23 april opende ze haar colleges met een openbare les over Proefondervindelijk onderzoek van betrekkingsklanken; de Franse vertaling ervan opende de Archives néerlandaises de phonétique expérimentale. Van de redactie van dit tijdschrift werd ze al spoedig secretaresse, wat ze tot de niet alleen door haar betreurde opheffing in 1947, aan het eind van de 20ste jaargang, gebleven is.

Tegelijk met haar optreden als lector werd Dr. Kaiser directrice van het phonetisch laboratorium, waarvoor een plaats werd ingeruimd in het physiologisch laboratorium. In dit ouderwetse, sombere gebouw heeft ze tot haar aftreden in 1958 gewerkt op het terrein waarop ze meer dan enig ander pioniersarbeid heeft verricht. Vele generaties van neerlandici hebben daar haar instructieve colleges gevolgd, toegelicht met een voor onze modernere begrippen wel zeer primitief instrumentarium, maar waaruit ze haalde wat er uit te halen viel.

In 1931 behoorde ze tot de oprichters van de Nederlandse vereniging voor phonetische wetenschappen, waarvan ze voorzitster werd, wat ze tot 1959 gebleven is. Ook behoorde ze tot de initiatiefnemers van de Nederlandse vereniging voor logopedie en foniatrie. In de voorbereiding van het eerste Internationale Congres voor Fonetische Wetenschappen, dat in 1932 in Amsterdam werd gehouden, nam ze als secretaresse een bijzonder groot aandeel. Nederland verkeerde destijds zoals de ouderen zich herinneren in een ernstige financiële crisis, die de regering van stad en land tot de uiterste zuinigheid dwong. Deze situatie bracht het congres in ernstig gevaar, maar dank zij haar doorzettingsvermogen is

[p. 98]

het toch mogelijk geworden, de congressisten op een in alle opzichten waardige wijze te ontvangen, wat voor het prestige van het Amsterdamse laboratorium in de internationale wereld der fonetici van grote betekenis is geweest.

Het leven van Dr. Kaiser kenmerkt zich door een grote activiteit en een wijde belangstelling ook op terreinen die slechts zijdelings met haar vakgebied te maken hadden. Zo nam ze samen met de Amsterdamse geograaf H.N. ter Veen in 1935 het initiatief tot de oprichting van de Stichting voor het bevolkingsonderzoek in de drooggelegde Zuiderzeepolders, die het jaar daarop tot stand kwam, en waarvan ze tot 1968 zeer actief deel heeft uitgemaakt, de laatste tien jaren als plaatsvervangend voorzitter van het dagelijks bestuur. In de door deze Stichting uitgegeven reeks Publicaties verschenen een door haar met medewerking van een aantal van haar studenten en personeelsleden van het Laboratorium geschreven Phonotypologische beschrijving van de bevolking der Wieringermeer (1940-1949) (nrs. 5 en 14) en een samen met G.L. Meinsma en G. van Gelder geschreven studie over Edam; verschijning, verrichttingen en spraak van honderd inwoners (1963) (nr. 30). Als lid van de Dialectencommissie van de Kon. Akademie van Wetenschappen - ze was dat van 1930 tot 1952 - nam ze in 1931 het initiatief tot het instellen van een onderzoek naar het dialect van Urk, dat destijds op het punt stond als eiland te verdwijnen. Het onderzoek was bedoeld als het eerste van soortgelijke in plaatsen of gebieden, waarvan men kon verwachten dat het dialect zich er snel zou wijzigen. De resultaten verschenen onder de titel Het eiland Urk (1942) (nr. 9) in dezelfde reeks. Hoewel mijn naam op het titelblad voorop staat, berustte de redactie vooral bij haar. Van haar is ook de paragraaf over de Phonetiek van het Urksch, in het hoofdstuk over Het dialect van Urk, dat verder in hoofdzaak van Jo Daan is. Op dialectologisch terrein schreef ze bovendien, met medewerking van Jo Daan en M. van den Tooren, in het Album Baader (1938) over De biologische en de linguistische zijde van dialectonderzoek, en in het Album Grootaers (1950) over Dialectologie en phonetiek. Haar bijdrage in het Album Edgard Blancquaert (1958), Onderzoek naar assimilatieverschijnselen, ligt op het randgebied van fonetiek en dialectologie.

Als haar belangrijkste werk mag gelden haar monografie over Phonetiek (1950), die in Servire's encyclopaedie verscheen en waarvan in 1964 een tweede, sterk gewijzigde druk het licht zag. Tenslotte moet het Manuel of phonetics (1957) genoemd worden, waarvan zij de redactie had en waaraan binnen- en buitenlandse geleerden hebben meegewerkt. Was het bescheidenheid die er haar toe dreef, zelf geen bijdrage te

[p. 99]

schrijven voor dit handboek? Want hoewel ieder die haar gekend heeft, weet dat ze een wilskrachtige vrouw was, die niet schroomde de strijd aan te binden met welke tegenstander ook, was ze er in de grond der zaak afkerig van zich op de voorgrond te stellen.

Doordat het lectoraat in de fonetiek onder de faculteit der letteren ressorteerde, bezat het iets tweeslachtigs. Waarschijnlijk heeft dit ertoe bijgedragen dat het professoraat, waarop ze naar de mening van velen rechten kon doen gelden, haar nooit te beurt is gevallen.

Haar plaats temidden van collega's die geen vakgenoten waren, leidde van tijd tot tijd tot meningsverschillen, waarin ze een tekort aan waardering voor haar werk zag.

Zo is deze hardwerkende en door vakgenoten in binnen- en buitenland algemeen gewaardeerde vrouw in de loop der jaren meer en meer vereenzaamd geworden. Hoezeer ze gewaardeerd werd, blijkt o.a. uit het Album Dr. Louise Kaiser, dat haar in 1951 werd aangeboden ter gelegenheid van haar 25-jarig ambtsjubileum als lector en haar 60ste verjaardag. Naast een 15-tal bijdragen van wetenschappelijke aard vindt men hierin ook een bibliografie van haar werk van 1915-1951, samengesteld door G.L. Meinsma. Een volledige bibliografie zal worden opgenomen in het eerstvolgende deel van de Proceedings van het Instituut voor fonetische wetenschappen, als bijdrage bij haar levensbericht.

Aan dit zakelijke betoog wil ik tenslotte nog enkele regels van meer persoonlijke aard toevoegen. Ik noemde terloops haar wilskracht en haar strijdvaardigheid, maar daar stonden andere eigenschappen tegenover. Wie haar meer van nabij hebben gekend bewaren de herinnering aan haar warme gevoelsleven, dat ze tegenover de buitenwereld placht te verbergen, maar dat in de intieme kring van haar familieleden en haar intimi openbloeide. Ik heb op de bovenvoorkamer van haar huis op de Amsterdamse Prinsengracht, nadat we de zakelijke aangelegenheden die het doel van mijn bezoek waren hadden afgehandeld, vele gesprekken van meer persoonlijke aard met haar gehad. Dan viel het op hoe deze vrouw, die in vergaderingen en andere bijeenkomsten meermalen zo scherp uit de hoek kon komen en er niet tegen opzag persoonlijk te worden, op een milde, humane wijze kon spreken over dezelfde personen die ze als tegenstanders soms fel had bestreden. Ze kende ook haar eigen beperktheid, ze vergde nooit van anderen wat ze zelf niet kon opbrengen, maar ze eiste onvoorwaardelijk dat men stond voor zijn taak, zoals ze dat zelf deed. Ze heeft onvoorstelbaar veel van zichzelf gevergd, in haar werk, door de cumulatie van haar werkzaamheden, als lector,

[p. 100]

als directrice van het laboratorium, als spraakarts, als bestuurslid van wetenschappelijke organisaties, en niet in de laatste plaats als pleegmoeder van haar beide aangenomen kinderen. Haar sterke geest en haar zelfkennis moeten haar gewaarschuwd hebben hoeveel ze van haar lichaam en haar geest kon vergen. Het was meer dan men van een mens vergen mag. Zo bleef er weinig tijd over om aan de kunstzinnigheid die haar familie eigen was - een van haar zusters werd een verdienstelijke schilderes - uiting te geven in haar picturale werk, dat in zijn bescheidenheid niet zonder bekoring was.

De hoge plichtsbetrachting die zo kenmerkend voor haar was moet haar een diepe voldoening hebben geschonken. Ik ben niet intiem genoeg met haar geweest om haar te durven vragen of ze gelukkig was. Maar ik ben ervan overtuigd dat ze het was.

P.J. Meertens.