Taal en Tongval. Jaargang 25

[p. 9]

Een Vlaamse vriendengroet voor Klaas Heeroma

Klaas Heeroma telde ook onder de Vlamingen vele vrienden. Daarom meende ik dat het gepast en wenselijk was dat in dit tijdschrift, waarvan hij sinds 1957 mede-redakteur was, een Vlaming eveneens een paar bladzijden zou wijden aan zijn nagedachtenis. Ik hoop dat de andere redaktieleden het mij niet euvel zullen duiden dat ik mij, als zijn oudste Vlaamse vriend, dat voorrecht heb toegeëigend.

Klaas schreef, nu zowat anderhalf jaar geleden, in ‘Driemaandelijkse Bladen’ dat wij elkaar in 1935 op het Filologenkongres te Groningen hadden leren kennen en hij scheen daaraan een goede herinnering te hebben bewaard. Hoewel ik mij nog zeer veel van dat zestiende Nederlandse Filologenkongres kan voorstellen, was die kennismaking mij dan toch uit het geheugen gegaan. Des te levendiger herinner ik mij nu nog zijn verblijf te Gent, waar hij in 1936, met zijn lieve vrouw, enkele weken doorbracht, op studiereis en ook om kennis te maken met de Vlamingen. Dat heeft hij dan ook ruimschoots gedaan, in alle geval met de Gentenaren met wie ik hem in aanraking bracht. Hij was een vlotte ‘Hollander’, die zich zeer vlug bij ons thuis voelde.

Ik kende toen van hem zijn ernstig doctoraal proefschrift Hollandse Dialektstudies, maar ook een humoristische brochure, ‘'n populaire toelichting bij de nieuwe spelling’, Niet zóó maar zó, met plezierige tekeningen van Ton van Tast en een woord vooraf van Z. Exc. minister Mr. H.P. Marchant, door K. Heeroma, drs. Ned. Letteren. Dat speels geschreven boekje is een overtuigend pleidooi voor de spelling Marchant en voor vereenvoudiging in het algemeen. Hij weerlegt op een luchtige, geestige toon al die aftandse, maar steeds weer opduikende drogredenen over ‘taal- en landverraad’ en zelfs de eerbiedwaardige heren De Vries en Te Winkel krijgen af en toe een veeg uit de pan. Ik had aan dat boekje veel genoegen beleefd en de auteur ervan beantwoordde helemaal aan mijn verwachtingen.

Ik was toen assistent bij professor Blancquaert en bracht het grootste gedeelte van de dag door op de universiteit. Klaas kwam mij haast dagelijks opzoeken in het Seminarie voor Vlaamse Dialektologie, in het oude klooster aan de Paddenhoek. Niet enkel om er wat gezellig te keuvelen, maar vooral om er te werken. Hij moest toen al heel wat

[p. 10]

gegevens over de dialektnamen van de uier in Nederland hebben verzameld en zelfs schetskaartjes hebben ontworpen. Hij raadpleegde bij ons al het materiaal uit onze vragenlijsten en onze dialektopnemingen en op zekere dag vroeg hij mij of hij een paar dagen kon beschikken over mijn werkkamertje, waarin een schrijfmachine stond. De volgende dag vond ik hem rustig aan het tikken, te midden van opengeslagen idiotica en etymologische woordenboeken. Af en toe stond hij op om iets na te gaan of een nieuwe pijp te stoppen en ging dan weer rustig door met typen, bladzijde na bladzijde. Zo kwam zijn studie over De Nederlandse benamingen van de uier tot stand. Zij verscheen nog hetzelfde jaar in de ‘Handelingen van de Koninklijke Commissie voor Toponymie & Dialectologie’. Die manier van werken was mij nieuw. Zij verbaasde en imponeerde mij.

Ik heb Klaas ook met de Arteveldestad bekend gemaakt. Ik heb hem de schilderachtige hoeken, maar ook de proletarische ‘beluiken’ van die arbeidersstad getoond. Hoewel hij heel wat groter was dan ik, merkte men dat nauwelijks, omdat hij steeds wat voorovergebogen liep. Wat mij vooral heeft getroffen, waren zijn ietwat diepliggende ogen, zijn scherpe, doordringende blik en zijn zware wenkbrauwen. In gezelschap kon hij aandachtig zitten luisteren, kleine rookwolkjes uit zijn pijp zuigend, zijn ogen een poosje sluiten als om zijn gedachten te ordenen en dan rustig en duidelijk zijn mening te kennen geven. Soms had hij een lichte glimlach om de lippen als van iemand die innerlijk geniet en dat genot zo lang mogelijk wil bewaren, maar hij kon ook hartelijk luidruchtig lachen, zoals soms kinderen doen. Ik heb aan het verblijf van de Heeroma's te Gent de beste herinneringen bewaard? Toen zij ons verlieten waren wij goeie vrienden geworden en wij zijn dat gebleven gedurende die vele jaren.

Met Piet Meertens, die ik een tiental jaren vroeger leerde kennen, heb ik altijd geregeld gecorrespondeerd, behalve dan tijdens de oorlog. Met Klaas uiterst zelden en - voor zover ik mij herinneren kan - steeds zakelijk. Waarom? Ik zou het niet kunnen zeggen! Terwijl ik dit neerschrijf, denk ik plotseling aan een kort briefje dat hij mij voor enkele jaren schreef en waarin hij mij vroeg hem alles te willen meedelen wat ik wist over Moritoen. Dat was helaas bitter weinig, maar ik heb hem geholpen zoveel als ik kon. Korte tijd daarop reisden wij, na een vergadering van de Lexicologische Stichting, samen van Antwerpen tot Brussel. Hij spoorde verder naar Brugge wegens het Gruuthusehandschrift. Heel de tijd had hij het over dat handschrift en zijn kijk erop, en hij sprak met zoveel gloed en overtuiging dat het mij werkelijk speet

[p. 11]

hem te Brussel te moeten verlaten. Deze herinnering doet mij denken aan zijn overredingskracht en aan zijn redenaarstalent. Ik heb heel veel bijdragen van Klaas gelezen en menige voordracht van hem bijgewoond. Ik zou niet durven zeggen dat zij mij alle hebben overtuigd, maar ik beken zeer gaarne dat ze mij immer hebben geboeid en dat ik altijd zijn oorspronkelijkheid en zijn redeneringskracht in hoge mate heb bewonderd.

In 1966 werd de jaarlijkse A.B.N.-week van de Vereniging voor Beschaafde Omgangstaal geopend te Ronse. Ik had aan het hoofdbestuur voorgesteld, naast de Vlaamse sprekers, minister Hendrik Fayat en senator Herman Vanderpoorten, als Nederlands redenaar, professor Klaas Heeroma uit te nodigen, wat dan ook gebeurde. Zoals ik trouwens verwacht had, zegde Klaas onmiddellijk toe en tijdens de namiddagzitting sprak hij in het stadhuis van de taalgrensstad over ‘De volwaardigheid van de Nederlandse taal’. Het was voor de bomvolle zaal een waar genot om naar hem te luisteren en toen zijn slotzin in de zaal had weerklonken, brak een warm en langdurig applaus los. De Vlamingen kunnen gelukkig nog de welsprekendheid waarderen. En dat was welsprekendheid. De tekst die hij voordroeg, was wel neergeschreven, maar de stijl was die van het gesproken woord en de manier waarop hij werd gezegd, was die van een spontane redevoering.

Na zijn terugkeer uit Djakarta - ik meen in 1951 - troffen wij elkaar vaker, meestal op kongressen in Nederland en Vlaanderen, maar vooral in het buitenland, inzonderheid in West-Duitsland. Het is voornamelijk na mijn aanstelling in 1965 tot voorzitter van de Belgische afdeling van de Belgisch-Nederlandse commissie van advies voor de spelling van de bastaardwoorden, waarvan Klaas Heeroma en Toon Weijnen al lid waren sedert haar oprichting in 1963, dat wij elkaar geregeld, haast maandelijks ontmoetten, om de beurt in Nederland en in België. Over zijn aandeel in de laatste spellingvoorstellen zou ik moeilijk iets kunnen meedelen omdat ik de vergaderingen van 1963 tot 1965 niet heb bijgewoond.

Ik was steeds blij hem terug te zien en enkele uren met hem te kunnen doorbrengen. Wat mij bij hem op die talrijke vergaderingen heeft getroffen, is dat hij haast bij elke samenkomst van die spellingcommissie, zodra de eerste vergadering was geopend, een van zijn pijpen aan een grondige schoonmaak onderwierp. Hij diepte uit een jaszak een pijpekoter, of iets dat erop geleek, op, alsook een aantal kleine papiersnippertjes en toog vol ijver aan het werk. Dat belette hem echter niet zeer aandachtig te luisteren en soms zijn werkzaamheid een ogenblik te

[p. 12]

staken om te gepasten tijde zijn opwerpingen te berde te brengen. Ik heb zo stilaan de indruk gekregen dat dat pijpekoteren bij hem als een soort spellingritus gold!

Het is op die ontmoetingen dat ik het besef heb gekregen van zijn oneindige werkkracht en zijn onvermoeibare ijver. Hij was steeds op weg: komende van, of gaande naar een of ander kongres, een bespreking of een vergadering. Hij schreef veelvuldige bijdragen, hield ontelbare lezingen en ik heb mij dikwijls afgevraagd waar hij dan nog de tijd vond om zich op de hoogte te houden van de vele disciplines waarin hij belang stelde. En die belangstelling was daarenboven zeer ruim, niet enkel linguïstisch, filologisch en literair. Ook voor alles wat in de Vlaamse gewesten gebeurde, was hij weetgierig en hij wist meer over onze taalkundige en kulturele noden dan menig Belgisch politicus die over onze toekomst moet beslissen. Zijn vakterrein lag eigenlijk meer oostelijk dan zuidelijk, maar zijn Nederlands hart sloeg meer Vlaams.

De vriendschap van iemand toetsen is zeker geen gemakkelijke zaak. De enige maatstaf daarvoor zijn m.i. alleen tastbare bewijzen. Van zijn werkelijke vriendschap heeft Klaas mij een bewijs geleverd ter gelegenheid van mijn emeritaat in 1971. Hoewel ik mij nooit heb onthouden van huldebetogingen aan vrienden en bekenden, voel ik er zelf niets voor en heb er mij steeds aan weten te onttrekken, behalve één enkele keer, nl. te Groningen, bij Klaas Heeroma. Zonder dat ik enig vermoeden koesterde, had hij met de collaboratie van alle Noordnederlandse medewerkers aan Blancquaerts ‘Reeks Nederlandse Dialektatlassen’, die ik nu tracht te voleindigen, een nummer van de ‘Driemaandelijkse Bladen’ aan mij opgedragen met de hartelijke titel: ‘Een vriendengroet uit het Noorden voor Willem Pée’. Ik vermoed dat ons beider vriend, Henk Entjes, aan dat initiatief niet vreemd zal zijn geweest. Hij was het, in ieder geval, die mij onder het mom van een wetenschappelijke bespreking naar Zuidhorn wist te lokken en mij, argeloze, van daaruit de gulle kring mijner vrienden in het Noorden binnen wist te loodsen. Die dag zal mij steeds in het geheugen gegrift blijven omdat het voor mij een vreugdevolle verrassing was mij plotseling in een kleine kring van vrienden te bevinden die, ver van mij, aan mij hadden gedacht, en omdat er heel de avond een gulle sfeer van oprechte kameraadschap heerste.

Ik heb sindsdien die acht opstellen gelezen en ook herlezen, meer om de herinnering aan de vriendschap dan om de inhoud, hoezeer ik die ook waardeer. De inleidende woorden van Klaas heb ik herhaaldelijk gelezen wegens de warme genegenheid die eruit straalt. Het is niet

[p. 13]

zozeer wat hij over mij schrijft dat mij zo een groot genoegen verschaft, want ik weet wel dat ik wat hij zegt, met een aanzienlijke korrel zout moet opvatten, maar de vriendelijke bedoeling en de hartelijke wijze waarop het is gezegd.

Klaas was een markante persoonlijkheid, die niemand onverschillig kon laten en van wie een grote aantrekkingskracht uitging. Zijn vriendschap is voor mij - hoe ver wij ook van elkaar verwijderd waren - steeds een bron van vreugde geweest. Dit geschrift wil dan ook niets anders zijn dan een uiting van erkentelijkheid voor de genoten vriendschap en een blijk van genegenheid voor mijn vriend Klaas.

Willem Pée.

‘Er was eens een heel erg geleerde professor, die heette Stokvis. Professor Stokvis stond er voor bekend, dat hij zijn vreemde talen met een zeldzaam gemak sprak en schreef. Maar op een goede dag verraste iemand hem, terwijl hij een brief zat te schrijven. En...... de geleerde professor Stokvis gebruikte een woordenboek! “Ha”, zei de vriend, “nu heb ik je geschoten. Jouw talenkennis kan dus ook niet buiten woordenboeken!” “Ja maar”, zei de professor, “nu schrijf ik ook een... Nederlandse brief!” De geleerde professor Stokvis, voor wie alle talen gesneden koek waren, was er niet in geslaagd om zich de regels van de Nederlandse spelling eigen te maken. Heb dus niet alleen medelijden met de schoolkinderen en de vreemdelingen, maar heb ook medelijden met professor Stokvis, knappe lezer!’

K. Heeroma

drs. Ned. Letteren.

uit: Niet zóó maar zó, blz. 15.