Taal en Letteren. Jaargang 16

[p. 380]

Boekaankondiging.

G. Cohen, Histoire de la mise en scène dans le Théâtre religieux du moyen âge. Paris, Champion. 1906.

De Heer Gustave Cohen geeft in het werk dat wij hier aankondigen, een zeer zorgvuldige, breed opgezette studie van de inrichting van het toneel in het stichtelik drama der Middeleeuwen. Eigenlik omvat zijn werk nog meer, daar ook de toeschouwers in de kring zijner beschouwing zijn opgenomen. Het komt mij voor dat, zelfs na het belangrijke proefschrift van Dr. H.J.E. Endepols over Het decoratief en de opvoering van het middelnederlandsche drama, de lezing van het boek van de Heer Cohen ook voor onze filologen van hoog belang is. Uitgaande van het denkbeeld dat ‘l'historien, si modeste soit-il, ne saurait s'isoler dans son sujet’, heeft hij ons de Franse toneelinrichting nauwkeurig leren kennen door haar met de Engelse, Duitse en andere mise en scène's te vergelijken, en zo krijgen wij, dank zij hem, een beeld van een toneelopvoering in de Middeleeuwen. Gaarne zou ik de aandacht willen vestigen op hetgeen mij biezonder gewichtig schijnt in zijn boek.

De indeling van de stof was, kan men zeggen, vooraf aangewezen. In het eerste boek wordt het liturgies drama, in het tweede het half-liturgies drama (in Frankrijk vertegenwoordigd door Le Jeu d'Adam), in het derde het mysteriespel

[p. 381]

behandeld. Deze indeling moge, dit erkent de schrijver zelf, wat al te scherp zijn, zij behoeft geen rechtvaardiging.

Het eerste Boek bood de Schrijver de meeste moeielikheden, daar hij op dat gebied minder voorgangers had dan voor de andere gedeelten; voor ons is het dan ook het belangrijkst. Als men de eenvoud der voorstellingen van het Paas- en het Kerstverhaal vergelijkt met de overdreven pracht der latere mysteriespelen, dan heeft men moeite zich dit verschil als door geleidelike overgangen ontstaan te denken. Doch hier zien wij de evolutie vóór ons. Wij zien bijv. hoe de ster die de Drie Koningen geleidt naar de krib, langzamerhand een glinsterende krans wordt die niet langer onbewegelik blijft, doch door een ‘klerk’ langzaam wordt voortbewogen, hangende aan een koord van af de hoogste galerij. Wij zien hoe oorspronkelik het vertonen alleen ten doel had, de kennis van het Evangelie binnen het bereik te brengen van de onontwikkelde grote massa, en deze te boeien; en hoe dit van zelf leidde tot voortdurende uitbreiding en verbetering van het dekor, waardoor langzamerhand hetgeen tot stichting moest dienen, tevens werd tot een vermaak. In alles kan men die ontwikkeling waarnemen; akteurs, schrijvers, ondernemers, allen voegen zich naar de nieuwere eisen.

Veel biezonderheden van het dekor der mysteriespelen worden door de inrichting van het liturgiese drama verklaard. De Schrijver legt de nadruk erop dat, indien het paradijs altijd is voorgesteld als hoger gelegen dan de andere delen van het toneel, dit komt doordat de engelen zich oorspronkelik, bij hun Aankondiging aan de herders, op de hoge galerijen van de kerk plaatsten.

Zeer belangrijk is het hoofdstuk gewijd aan de bespreking van de inrichting van het toneel en de plaatsing der ‘mansions’. Men weet dat, op gezag der broeders Parfait, lange tijd geloofd is aan het bestaan van verschillende boven elkaar geplaatste verdiepingen. Sedert is men van deze verkeerde mening teruggekomen. De Schr. toont het ongegronde ervan uitvoerig aan. Evenwel, hij neemt geen genoegen met de tegenovergestelde voorstelling, dat nl. de verschillende plaatsen der handeling altijd naast elkander stonden. Want

[p. 382]

vooreerst bevond zich, zoals wij zagen, het paradijs steeds op een verhevenheid die ietwat naar achteren was geschoven. En dan, het kwam voor dat, als er geen gelegenheid was om al de dekors op één rij te zetten, deze als het ware in tweeën werden verdeeld, en van deze twee rijen de een boven de ander werd geplaatst.

Ik wil nog de aandacht vestigen op het hoofdstuk getiteld Art et Mystère. Het staat vast dat de oude schilders hun inspiratie geput hebben uit de mysteriespelen: de dramatiese literatuur heeft op de kunst der Middeleeuwen een beslissende invloed gehad; zij heeft haar niet alleen schilderachtige biezonderheden aan de hand gedaan, maar zelfs gehele scènes, onderwerpen die vroeger nooit door het penseel waren behandeld. Na een beredeneerd overzicht gegeven te hebben van wat er over dit vraagstuk was geschreven, zowel door filologen als door kunstkritici (vooral Mâle), geeft de Heer Cohen enige nieuwe bewijzen vóór de afhankelikheid van de Middeleeuwse kunst ten opzichte van het Middeleeuws drama. Ik noem er één. Op het frontispies van de Sarum Horae zien wij een aanbidding der herders; naast elke herder en herderin is een naam geschreven. Een der herderinnen, die een lam aanbiedt, heet ‘Mahauls’. En zie, in de Nativité van Chantilly zegt de derde herder: ‘Met uw gezellin Mahon, die een lam zal meenemen’. Een andere herderin, die vruchten aanbiedt, wordt op het frontispies ‘Alison’ genoemd, en ook die naam komt voor in gemeld handschrift. Dus heeft de kunstenaar, om een stichtelik boek te illustreren dat in geen verband stond tot het drama, in een mysteriespel zijn motieven gezocht.

Ik meen dat deze regelen voldoende hebben aangetoond dat de Heer Cohen, die niets verzuimd heeft om de literatuur van zijn onderwerp zo grondig mogelik te leren kennen en zelf veel gezocht en gevonden heeft, onze kennis van de inrichting van het toneel in de Middeleeuwen zeer heeft verrijkt.

Leiden.

J.J. SALVERDA DE GRAVE.