Taal en Letteren. Jaargang 13

[p. 576]

Kleinigheden.
XXXVI.
Willen.

Doen is een bloot vormwoord, maar dat niet gemist kan worden in een geval als dit: ‘Wat voer je toch uit? Wel, tekenen doe ik, zie je dat niet!’

‘Naar húís ga ik; mélk drinken moet ik; zwémmen kan hij niet; áppels eet ze; een kwást is hij,’ - dat zijn allemaal omzettingen, om een bepaalde uitwerking te veroorzaken, van: ‘Ik ga naar huis, hij is een kwast enz.’ Deze omzetting is niet mogelik als een hulpwerkwoord ontbreekt; wordt de omzetting toch gewild dan wordt het kleurloze doen te hulp geroepen, en: ‘Ik teken’ wordt: ‘Tékenen doe ik.’

‘Drinken doet hij niet meer. En schelden dat zij deed, gruwelik!’ Daar hoort doen bij.

‘Ga maar mee, lachen zal je doen, dat je ziek wordt.’ Daar kan het bij, zonder vreemd te staan.

‘Ik doe schrijven.’ Daar hoort het niet bij, altans in het Nederlands niet. Wel in 't Engels, wel in het (alleen Zuid?) Duits; ook in 't Nederlands tot in de 16^e eeuw misschien.

Nu is het een archaisme (Nachtliedje uit: Ellen):

[p. 577]

 

‘Maar wie zal keeren 't droef gemoed.

 

Dat schreien doet, dat schreien doet

 

Om eindelijk erbarmen.’

(Vreemd toch soms; nu, in ééns, nú pas, zie ik dat dit ook kán zijn: het droeve gemoed doet mij schreien; maar ik vóél het nog aldoor zo: het droeve gemoed schreit om erbarmen).

Naast dit doen steekt in de laatste jaren (de ‘negentiger’ jaren schrijven sommigen op zijn Duits! ‘De jaren negentig’ zou nog wat wezen. Zoals de heren Jan, Piet en Klaas van Dijk samen heten de heren van Dijk, zo zouden de jaren een-en-negentig, twee-en-negentig enz. de jaren negentig kunnen heten) willen het hoofd op met meer kans van slagen naar het ons ‘wil’ voorkomen. Het ‘wil’ schijnen dat invloed van het Engels niet vreemd is aan dit verschijnsel, maar het ‘wil’ ons dunken dat willen nog niet voor goed gevestigd is.

Alle Nederlanders zijn nog lang niet over het woord héén; het trekt nog hun aandacht als ze het lezen; als dat zo blijft dan wordt het zeker mettertijd weer als vreemde de deur uitgezet.

Een paar voorbeelden:

‘Tenzij men mocht willen aannemen dat.... - iets wat mij niet wil toelachen’ (Uhlenbeck, in Taal en Letteren VII: 15).

Of het nu komt door de nabijheid van dat andere willen, maar wil bekent hier nog te veel kleur, het is nog niet een bloot vormwoord. Ik zie hier ‘iets’ nog staan als een zelfstandig iets met een eigen wil. Bovendien lijkt het me dat de schrijver het niet zó heeft bedoeld; dus zie ik strijd tussen de gedachte en het middel van uitdrukking - en wordt gehinderd. Of anderen het ook aldus voelen? Denkelik; en nog veel eer in het volgende geval:

[p. 578]

‘Dit boek wil ons maar half bevallen’ (Het Schoolblad, 7 Mei 1902). Bedoeld wordt dat het boek zijn beoordelaar maar half bevalt; en gezegd wordt dat het boek dit ook wil. Toch een vreemd boek dat de wereld ingaat met het plan om de mensen maar half te bevallen!

Het ‘wou’ ons dunken dat dit gebruik van willen in de laatste tijd onder Engelse invloed staat; maar men zegt toch reeds van ouds in het Nederlands b.v.: ‘Het wil wel eens gebeuren (lukken, voorkomen, zijn, of een andere infinitief, soms ook zònder) dat iemand er weer van opkomt, maar meestal is het eindje de dood. Je wil (ook: wil het) soms hebben dat tegen de middag het weer omslaat.’

Ook daar is het vrijwel kleurloos en betekent: het gebeurt, komt voor, je hebt (= het overkomt u); maar heel dikwels krijgt willen hier een biezondere nadruk, en daarmee ook een biezondere betekenis: Het wìl wel eens gebeuren enz., máár zélden (het eerste voorbeeld). Je wìl soms hebben enz., maar waarschijnlik gebeurt dat vandaag juist níét!

U.

P.H.M.