Taal en Letteren. Jaargang 12

[p. 493]

Uit Potgieter's proza.

In het Voorbericht van zijn uitgaaf van Potgieter's Jan, Jannetje en hun jongste kind houdt de heer Van den Bosch zich aanbevolen voor op- en aanmerking. Het is dus misschien de moeite waard hier de volgende kleinigheden even te noteeren. Het bl. 40, reg. 29 door P. aangehaalde ‘Bidt en Werkt’, Ora et Labora, is, zooals de commentator terecht opmerkt, niet van bijbelschen oorsprong. Het is de oude kernen kenspreuk der Benedictijnen. Zie Stellwagen, Roomsche Woorden, bl. 55. - In de Aant. bij pag. 44, reg. 16, kan worden verwezen naar de volgende plaats uit De Zusters, bl. 86: ‘Spoedig tot luitenant benoemd, daar hij zich als adelborst op een paar kruistogten in de Oostindiën loffelijk onderscheidde, school in Dirk de oorzaak zijner smarte niet.’ Waarschijnlijk moeten we bij de ontboezeming van Jan tot zijn kinders dus ook wel aan een tocht naar Indië denken, ofschoon de mogelijkheid van de andere verklaring niet geheel buitengesloten is. - Bl. 56 is sprake van de ‘zangster, die wel wat dartel zag, maar toch niet onbeschaamd was.’ Dezelfde uitdrukking wordt door Potgieter gebezigd in Lief en leed in het Gooi, bl. 224:

‘Het was het tooneel van Hoofts minnezangen, dat zich voor ons uitbreidde. Het was de lusthof der Muze, van wie ik gaarne met zijne woorden zou willen getuigen: Zy zagh

[p. 494]

wat dertel, maar zy was niet onbeschaamt.’ De versregel komt voor in Hooft's Brief uit Florence aan d'oude Amsterdamsche kamer: In Liefd' bloeyende en wordt door Potgieter toegepast op de Hollandsche Muze, maar Hooft zegt het van Italia, de vrouw die zich aan zijn verbaasde oogen vertoonde, bij gelegenheid van een wandeling langs den Arno. Vgl. Noord en Zuid, 19^e Jaarg., bl. 451.

In de eerste Aflevering van dezen Jaargang, bl. 86, vraagt iemand een verklaring van de volgende plaats uit Potgieter's Proza bl. 410: ‘Hebt gij ooit gehoord dat eenig inspecteur, eenig president, eenig minister - het toongevend Frankrijk geeft ook de titels - dat een van deze aan zijn gasten den toovenaar voorstelt, die hen allen in gedienstige geesten herschiep, smerige Jan met zijn vaderlief en zijn evatje?’

De bedoeling van de gecursiveerde woorden is natuurlijk dat de gasten door het goede diner dat ze genoten hebben in een stemming zijn geraakt om hun gastheer in alles ter wille te zijn, hem bij de verwezenlijking van zijn plannen te steunen. Men denke aan een minister, die een wetsvoorstel er graag door wil hebben en sommige leden van de Tweede Kamer aan een diner vereenigt om ze op zijn hand te krijgen, ofschoon Potgieter elders beweert dat de leden van de Tweede Kamer kunnen dineeren - en oppositie blijven. Zie De Zusters bl. 148.

Ten slotte wensch ik hier een paar mij gestelde vragen uit het Rijks-Museum te Amsterdam te beantwoorden. Bl. 323 lezen we: ‘Parma ontbreekt; Albertus en Isabella vindt gij, als ge ze zoekt, maar geen trofeën der overwinning bij Nieuwpoort; - ge aanschouwt in de tente des veldheers zoomin den Admirant van Arragon, als den koning van Sumatra; - misdeelde Maurits, die slechts Oldenbarneveldt tegenover u hebt! - misdeelder burgerij!’

[p. 495]

Met den Admirant van Arragon wordt Franciscus de Mendosa bedoeld, die in den slag bij Nieuwpoort was gevangen genomen en in den herfst van 1600 het tochtje op den zeilwagen mee maakte van Scheveningen naar Petten. Zie Liedekens van Bontekoe. Met den koning van Sumatra doelt Potgieter op het gezantschap van den Atjehschen Sultan, dat in 1602 in ons land kwam, verschillende steden bezocht en door Maurits werd ontvangen in het kamp voor het belegerde Grave. Bij Wagenaar, De Jonge enz. is er wat over te vinden, terwijl Banck in zijn boekje over onze verhouding tot Atjeh en Wap in een maskeradeprogramma over dit onderwerp allerlei bijzonderheden mededeelen.

Bl. 352 vlg. schrijft onze auteur: ‘- doch laat mij terugkeeren tot de burgerij, zoo als Vondel haar beschreef. Overheid en gemeente, hoe herleeft zij voor ons in zijn lof- en lierdichten! - weezen verzorgende, wetende, dat niemand den vader der weezen derft, die weezen in hun verlatenheid troost; - wapenen zaâmtastende, ter handhaving van ons gezag op zee, die de vrijheid veiligde, toen de vaste grond haar ontzonk; - de erfvijanden van den uitheemschen dwingeland de erfvrienden van den inheemschen vorstenstam verklarende, als zij de keizerlijke kroon den achterkleinzoon biedt.’ Met de laatste woorden doelt Potgieter op het bezoek door Maria de Medicis, de weduwe van Hendrik IV, in 1638 aan Amsterdam gebracht. (Men lette op ‘het weldadig, het strijdhaftig, het feestvierend, het kunstlievend Amsterdam’, in de volgende periode, bl. 353). Maria de Medicis werd in gezelschap van de prinses van Oranje feestelijk onthaald te Amsterdam; er hadden toen allerlei vertooningen plaats, waaronder de volgende: ‘De gordijnen werden toegeschoven en de vertooning, veranderd zijnde, kwam keizer Maximiliaan, in keizerlijk gewaad, Amsterdam beschenken in tegenwoordigheid der keurvorsten, met de Keizerlijke wapenkroon.’ Maximiliaan had in 1489 Amsterdam het recht verleend de keizerskroon boven haar wapen te voeren als belooning voor

[p. 496]

de hem kwijtgescholden schuld van f 60.000. Dit schenken van de keizerlijke kroon werd nu vertoond aan ‘den achterkleinzoon’, den naneef, de burgerij van 1638. De erfvijand is dus Frankrijk, de uitheemsche dwingeland natuurlijk Spanje. (Denk aan Frans I en Karel V). Zie verder Vondels Gedichten ed. Van Lennep-Unger.

Leeuwarden.

K. Poll.