Taal en Letteren. Jaargang 9

(1899)– [tijdschrift] Taal en Letteren– rechtenstatus

Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd



[pagina 145]
Orléans. (Da Costa.) 't Is in 't jaar 1842. Da Costa overziet de gebeurtenissen in de wereld, en peinst. Hij, die geen andere richtsnoer kent voor de individuen en de volken, dan het Godswoord; bij wie alleen de Bijbel de wet van leven en zede is voor mens en maatschappij, de enigste Grondwet van de Staten; voor wie het streven van de ‘Vrijheids’- en ‘Revolusie’-mannen, om onafhankelik van God en godsdienst, de mens te prediken als 'n vrij-denkend en vrij-handelend wezen, alleen aan zich zelf rekenschap verplicht van z'n denken en z'n geloven, - een verwaten afzweren is van hun God, die in z'n grenzeloze goedheid aan de verstolingen, Christus als Middelaar tot de begenadiging heeft gegeven; deze man ziet de revolusie-beginselen onder de volken doordringen, de maatschappijen verwoesten, de mensengeslachten voortdrijven op de helling, die voert naar de afgrond van 't duisterste verderf. De Julie-omwenteling had gezegevierd in Frankrijk, en van daar uit was de schok door heel Europa gegaan. Polen was opgestaan; evenzo België; voor en na waren er in Spanje, Napels, Portugal en Sardinië omwentelingen uitgebroken en bedwongen; de Duitsers waren begonnen te gisten; in Nederland had de koning konsessieën moeten doen. Waar moest dat alles heen?.... Toch, - zo stelde 't vast geloof van 'n Da Costa zich gerust, - er was geen nood, omdat Gods Wet stond als 'n rots, en Z'n Rijk heerste tot in eeuwigheid. Belachelik inderdaad, bij nader inzien, maar één ogenblik te twijfelen. Maar treurig ook anderzijds, dat de gedachten van de ongelovige wereldsen zò verre waren van die waarheid, dat ze doof stonden voor de waarschuwende stem, die ze vermaande hoe ze niets konden zijn uit hun zelf, maar wat ze waren, dit met al 't geschapene waren geworden uit Hem. De aarde, was die niet van God, en had hij ze hun niet gegeven tot 'n tijdelike woonplaats? Ze vergaten 'et, - en hij deed die aarde schokken en dreunen! Zijn stem!! En Hij sloeg ze met siddering en beving! Het vuur, de damp en de stoom en z'n kracht, waren ze niet van Hem? Treinen sloegen omver; paleizen brandden af. Voorwaar, de straf van God op de hoogmoedige mens die braveerde op eigen kracht, op eigen werk, op eigen vernuft.
[pagina 146]
En al de elementen, de storm en de bliksem, ze zijn de tekenen van Zijn macht, en de openbaringen van Zijn heerschappij! Hij vernietigt en slaat neer! Ook door de Dood! En met die Dood slaat hij Frankrijk en z'n trotse Koningsstam, die z'n troon zo vast had gezet op de ruïenen van 't roemrijke Bourbonse huis, vernietigd door de Revolusie..... Zo is dan vooreerst, de dood van de troonopvolger in Frankrijk, 'n straf des Hemels. Zo stelt Da Costa ons dat voor. Dat toeval - het hollen van 't rijtuig en de noodlottige sprong van de Hertog uit 't volle leven in de armen van de Dood, - dat laat hij voorkomen als 'n door God geleide daad, ten doel hebbende, om 't Volk en 't Vorstenhuis te treffen, - tot lering, vermaning, inkeer en betering. Want bij dezulken als Da Costa is de geschiedenis 'n Openbaring van de Godswil, en 'n leerschool van Vorsten en Volken. En bij dit algemeen-christelik-filosofiese komt noch dit: 'n leerschool, waarin de feiten van de geschiedenis òf terugwijzen op de Heilrijkheid van de Verlossing, òf de zegepraal voorspellen van 't eeuwige Koninkrijk Gods na de laatste oordeelsdag. Dit is z'n Richting, en door geen andere dan deze twee punten wordt z'n Koers bepaald. Maar 't is de waarschuwende stem van de Hemel aan Frankrijk niet alleen, wat Da Costa dit vers in de pen geeft. Wat er tot z'n ergernis bij komt, is dat Frankrijk 't oor voor die stem sluit. In plaats van te zeggen: laten we ootmoedig in ons binnenste blikken, om te zien waarin we te kort komen, zegt Frankrijk: laten we ons door dat ongeluk niet verkleinen, maar sterk blijven en volhouden tot 't einde toe. - Sterk willen zijn dus, in plaats van zich nietig te voelen. Steun willen zoeken in eigen kracht dus, in plaats van toevlucht te zoeken bij Hem! Dit is te veel voor D.C. - ‘Wat!’ - zegt hij nu, - ‘is dit voor praat, van bij de sterfelike mensen te spreken van 'n blijvend streven, en 'n eeuwig leven. Alles, z'n ‘vlees en z'n bloed, z'n werk en z'n roem, dat keert toch weer tot stof en gaat ijdel verloren. Er is maar één ding, waar 't de mensen bij te pas komt van eeuwig te spreken: dat is wanneer bij 't Laatste Oordeel de volkerenscharen zich zullen verenigen tot het onvergankelik Koninkrijk Gods.’ ‘Laten de mensen dit bedenken en Hem zoeken, opdat ze niet gevonnist worden!’ Zodat, kort genomen, dit vers van D.C. is 'n boetprediekasie. Dichters zijn wondere wezens. Zolang ze Dichter zijn, willen ze niets met de mensen te maken hebben, ze staan alleen, met 't gezicht in 't Licht, hebben geen omgeving, kennen geen wereld, zijn Koningen, meer dan Koningen. Heersers-alléén, Godgelijken. Dat voelen ze, en 't mooie van 't dichter-wezen is dan ook hun Trots en 'n Kinderlike dankbaarheid. Maar
[pagina 147]
o wee! als de menselike helft 't woord krijgt, de Geest ophoudt van binnen uit naar buiten te werken, maar de wereld-van-buiten hun weer bewust wordt. Want dan houdt het dichter-wezen op, en dan worden ze al naar hun aanleg of voorliefde dat koerst, critici, historici, of boetpredikers. De wereld is dan namelik voor hun ogen gans anders geworden, en om 't gevaar te ontgaan dat ze weer met die wereld vereenzelvigd worden, stoten ze zich er van af, door er met de voet tegen te schoppen. Ze hebben het gevonden, het standpunt; ze hebben de Waarheid gevoeld. Het Zoeken is voorbij. - Wat niet wegneemt, dat zo'n gewezen Zoeker toch noch 'n heel mooi fonds kan meedragen van halfbewuste, noch niet zuiver belijnde en duidelik gebeelde visieën. 't Sermoen dan van de boetbrediker Da Costa is vooral gericht aan Lamartine, in wie hij de geest van 't toenmalig Frankrijk belichaamt. Dit doet hij naar aanleiding van 't door die dichter en redenaar opgesteld adres van de Kamer van Afgevaardigden aan de Koning Lodewijk Filips, op diens boodschap aan de Kamer betreffende 't afsterven van de troonopvolger, de hertog van Orleans. Deze zeer populaire prins - dit ter toelichting van de tekst, - was de oudste zoon van Lod.-Filips en diens gemalin Maria Amalia, prinses van Sicilië. Hij was in 1810 te Palermo geboren, was na restaurasie van de Bourbons in 1814, met z'n ouders in Parijs gekomen, had er de scholen bezocht, en was na de troonsbeklimming van z'n vader, - hij verwisselde toen de tietel van hertog van Chartres met die van Orleans, - vooral in militaire betrekkingen werkzaam geweest. In 1831 en 1832 had hij onder Maarschalk Gérard de intervensie in België mee geleid, en er mee de beschieting van de Citadel bestuurd; in 1835 tot 1840 had hij naam gemaakt in Algiers. Hij was gehuwd met 'n Mecklenburgse prinses. In de bloei van z'n leven werd hij aan de zijnen en aan Frankrijk ontrukt. Z'n rijtuig sloeg op hol, en bij 'n poging om er uit te springen, viel hij en sloeg neer op z'n hoofd. Met 'n gebroken schedel werd hij opgenomen en stierf bijna onmiddellik. De rouw over dit verlies is niet te beschrijven. Het zwaarst echter werd het huis Orleans zelf er door getroffen. Louis Philippe was in z'n binnenlandse en buitenlandse polietiek vooral na Frankrijks optreden in de egypties-syriese kwestie, 'n alles behalve populaire man geworden. Maar de Koning was bejaard, en de veelbelovende 30-jarige kroonprins was bemind. Hij voornamelik was in 't oog van de Parijzenaar 't symbool van de band tussen 't Vorstenhuis en 't Volk. Maar na de dood van de prins, werd die band veel losser. De twede zoon, de hertog van Nemvrus, was 'n heel ander karakter, en z'n naam was verbonden aan 'n regerings-échec. Voor de toekomst van 't huis bleven nu weinig waarborgen meer over. De regering van de Burgerkoning kenmerkte zich door al de nadelen, en door geen van de voordelen van de parlementaire regeringsvorm. Het ene mienisterie volgde op 't andere. Beurtelings verwekten de republiekeinse, de bonapartistiese en
[pagina 148]
de legimitistiese partijen beroeringen. De onvaste en onrustige toestand poogde de koning te stillen met het nemen van reaksieonaire maatregelen. Zo vervreemdde hij zelf hoe langer hoe meer van de beginselen, waarnaar hij bij z'n troonsbeklimming z'n regeringsprogram had ingericht. De partijen tegen elkander in 't harnas gejaagd en beurtelings gebezigd om de andere te fnuiken, gingen zich op hun beurt van de Kroon vervreemden, en in 1842 begonnen velen in Frankrijk zelf, en in 't buitenland, de toekomst van het land donker in te zien. De Koninklike boodschap, die de zware slag ter kennisse van de Kamer van Afgevaardigden bracht, werd, zoals reeds gezegd is, beantwoord met 'n Adres, opgesteld door Lamartine. Deze man, die van z'n afkomst en door z'n opvoeding 'n legitimist en 'n streng katholiek was geweest, en die ook in z'n roemvolste tijd de vertolker was geweest van de reinste en verhevenste menselike aandoeningen, was van 'n zanger van de godsdienst de prediker van 'n godsdienstig humanisme, en ten slotte een staatkundige geworden, die voor de toepassing van z'n nieuwe inzichten nieuwe maatschappelike toestanden, en in elk geval 'n geheel andere staatsordening vroeg. De dichter van de Méditations en van de Harmonies werd van 'n legitimist door verschillende fasen heen 'n republiekein, lid van 't Voorlopig Bewind na de val van de Koning, en eveneens lid van 't Uitvoerend Bewind, waaraan de Nasieonale Vergadering de uitoefening van 't Gezag had opgedragen. Maar in 'n half jaar tijds zou de zo gevierde spreker - want hij was 'n groot en machtig redenaar, - zich als regent totaal onmogelik maken. Regéren is geen oréren, zal men zeggen. Maar ook in de redenaar zat niet de staatsman. Hij trad op bij algemene beschouwingen, die de zaak in kwestie eer raakten dan verder brachten of oplosten. De kracht lag bij hem in het woord, niet in de daad. Hij bracht de gemoederen tot rust, opende de geest geen nieuwe wegen. Hij beheerste het ogenblik, maar wees geen toekomst aan. Z'n gaven verleidden hem naar 'n zijweg, die niet paste bij z'n aanleg. Wat daar bij kwam, ook in 'n ander opzicht voerde 't dadelik sukses tot berekening en effektbejag, en z'n latere gedichten en geschriften bleven in waarde bij de eerste verre achter. De legitimist was de ziener en de man des roems geweest, de opposant en republiekein was de ondergaande ster. Z'n tegenstanders wezen op die polietieke ommekeer en op z'n verval als dichter, zijnde verschijnselen naar hun voorgeven, welke stonden in 'n onlochenbaar oorzakelik verband. Zelf anti-revolutionair en propagerend voor het Christendom, lieten ze niet na aan te tonen, hoe het ware dichtervuur alleen kon ingeblazen worden door de Goddelike geest; hoe zij die God verzaken, gestraft worden met Onverstand voor Kennis, met blinde Waan voor Weten, en deze uitspraken illustrerende met voorbeelden uit hun tijd en hun omgeving, riepen ze tot getuigenis, de roemvolle mannen op, als Hugo en Lamartine, en herinnerende aan hun vroegere gevierdheid en hun latere verwerping bij hen en hunsgelijken, hielden ze hen tot 'n lerend eksempel het nageslacht voor met Virgilius woord: Quantum mutatus ab illo....
[pagina 149]
Zulk een anti-revolusieonair en Evangelie-verkondiger is, zoals we weten, Da Costa, en hij gaat nu in dit gedicht, eerst wijzende op de tekenen waarmee God de mensen Zijn macht en hun nietigheid herinnert (I-IV); vervolgens herinnerende aan een van die slagen in 't biezonder (V-VII); daarop, vooral aan één, verwijtende hoe die slag in plaats van tot inkeer, tot stìjving van die mensenwaan geleid heeft (VII-XI); ten slotte vermanend, dat het ware Leven van hoogheid en roem de volken gewaarborgd is in het toekomstig Jeruzalem (XII), - tegen de revolusie en 't intellektualisties streven op de volgende wijze te velde: Van 't Noorden is een stemGa naar eind1) vernomen, en 't Zuiden antwoordt: Ondergang! O Seine! o Elbe! langs uw stroomen wat noodgeluiden, fel en bang!Ga naar eind2) Wat boetbazuinen in dat krakenGa naar eind3) van HamburgsGa naar eind4) prijsgegeven daken, aan wier doorblakerd ingewand zich vitrioolrivierenGa naar eind5) voeden, en storten roode lavavloeden voor plassend water in den brand! Of waar MeudonGa naar eind6) met handenwringen op honderd lijken nederblikt bij 't dolle tijd- en snelkrachtdwingenGa naar eind7) verschroeid, verkrompen en verstikt. Terwijl van d'overkant der zeeën een bode van nog schrikber weeën de korstGa naar eind8) verdacht maakt waar we op staan, beruchtGa naar eind9) Haïti! om uw gronden, in duizend opgesparde mondenGa naar eind10) verzwolgen en te niet gegaan. De God der godenGa naar eind11) heeft gesproken: Mijne is de bodemGa naar eind12) waar ge op drukt! Mijne is die damp, die gy doet rooken, en in wiens kracht gy voorwaarts rukt! Mijne is die schepping vol van wondren, die gy doorwroeten moogt en plondren; ja, wil de rijkdom der natuur uw weet-, uw heersch-, uw roemdorst streelen, zich dienstbaar stellen aan uw spelen, - Mijne is de dag, de maat, de duur!Ga naar eind13) Verneemt het, MachtigenGa naar eind14) der aarde! en gy, Verstandigen! geeft acht!
[pagina 150]
Zoo een lankmoedige AlmachtGa naar eind15) spaarde, hij heeft geen lust in Uwe kracht. En ziet! op eens - de velden schudden, de heuv'len huppelenGa naar eind16) als kudden, - daar boortGa naar eind17) een ongezieneGa naar eind18) schicht door ether heen of zwangre wolken, dat voor het oog van 's werelds volken de hoog verheven ceder zwicht! Wat nieuwe woeling op uw wallen,Ga naar eind19) Parijs? Wat taant uw Julyglans?Ga naar eind20) Hoe? de eerstgeboren Zoon gevallen? Gekromd de stafGa naar eind21) der Orléans? De hoop van vastigheid en vrede, die de uitgezochtste Staatskunst smeeddeGa naar eind22) voor Frankrijk en Euroop, geknakt? De last van Staat- en Rustbehouder van op den mannelijken schouder op een vierjarig kindGa naar eind23) verzakt? Hoe ligt de Koningstelg ter aarde! Hoe isGa naar eind24) de held in 't stof gelegd! wien 't wrekend citadelvuurGa naar eind25) spaarde bij 't tergen,Ga naar eind26) Neêrland! van uw recht; die waar de helGa naar eind27) haar Fieschis braakte, waar 't Barbarysche zonvuurGa naar eind28) blaakte, slechts lauwren opving voor zijn hoofd.... Twee sprongenGa naar eind29) van een ros in 't hollen, - één schok - men zag hem suisebollen, den schedel doodelijk gekloofd. Wie heeft, Hertogelijke Weduw!Ga naar eind30) niet met u by zijn lijk geweend, daar naast die armelijke peluwGa naar eind31) de Koningin in 't leed versteent?Ga naar eind32) Wie niet met u, geslagen Koning! die thans geen woordenpraalvertooning, geen zinnen, kunstrijk saamgesnoerd, maar jammersGa naar eind33) overstelpend nokken waar hart en ingewand van schokken, voor de opgedaagde Kamer voert. Doch gy,Ga naar eind34) wat spreekt gy tot dien Koning, dien Koning eenmaal van uw wensch, ten dage van uw smartbetooning,
[pagina 151]
volk tot dien Vorst, mensch tot dien mensch? Wat vindt ge in 't eind tot God te zeggen? wat, voor Zijn voetbankGa naar eind35) neêr te leggen bij 't snerpen van zoo diep een pijn? Ik (antwoordt Frankrijk onder 't rouwen)Ga naar eind36) ik door onbuigzaam zelfvertrouwen, wil vrij, wil sterk, wil eeuwig zijn! Zijt gy het,Ga naar eind37) Spreker zoo verheven, zijt gy het, Zanger zoo vol ziel! wien, door 't getij der eeuw gedreven,Ga naar eind38) zoo roekeloos een woord ontviel? En liet gy dan die zijden snaren,Ga naar eind39) o Lamartine! daarom varen, die eenmaal golfden hemelwaart,Ga naar eind40) om inGa naar eind41) uws volks vergaderzalen tot heel den onzin af te dalen, dien dorre zelfvergoding baart? Doorluchte PelgrimGa naar eind42) uit die streken, van waar het Heil onze aard bescheen! van 't eeuwig Frankrijk kost gij spreken, die, waarGa naar eind43) gy 't aardrijk hebt betreên, slechts puinhoop zaagt en barre gronden waar wereldmonarchijen stonden? waar Babylon het gouden hoofd ten hemel, prachend; plagt te beuren:Ga naar eind44) ‘ikGa naar eind45) - zal als weduw nimmer treuren! ik - word van kindren niet beroofd!’ O! zoek bij 't gapen van de graven,Ga naar eind46) als u de mensch, o mensch! begeeft, uw driesteGa naar eind47) zelfheid niet te staven door 't denkbeeld dat de menschheid leeft. Die menschheid-zelf - wat is haar leven? Een wijder kring? een straffer streven? een wederkeeren tot het stof! met alles wat haar geestkracht werkte, met alles wat haar hoogmoed sterkte, met al haar schande en al haar lof!Ga naar eind48) En toch! niet eeuwig ligt zy neder: daar komt een Rijk, dat niet vergaat. Zoek slechts zijn kiem in eik noch ceder, maar in 't verborgen mostaardzaad.Ga naar eind49)
[pagina 152]
Van uit de nederige dalen zal 't 's aardrijks hoogten nederhalen, terwijl de jongste ramshoornGa naar eind50) schalt. Kust, volken! kust den Eengeboorne,Ga naar eind51) en schuilt bij Hem, dat Hij niet toorne, wanneer Zijn dag u overvalt.Ga naar eind52)
[pagina 157]
J. Koopmans.	eind1) Die stem houdt natuurlijk 't zelfde in als 't antwoord. De te noemen gebeurtenissen prediken de broosheid en de vergankelikheid, roepen tot nadenken, inkeer en boete. Vandaar naast die stem, de nood-geluiden en de boet-bazuinen. eind2) fel om 't nijpende van 't gevaar; bang om de angst van 't gemoed. eind3) in dat kraken. Zoals we in afl. 2, blz. 84, noot 5, opmerkten, verbindt in soms 'n objekt met 'n daaraan toegekende gesteldheid: Ik zie in hem m'n vriend (waarin hem voorwerp v. zien). Zo ook hier: wat boetbazuinen in dat kraken, waarin 't kraken de boetbazuin is (en dus boetbazuin 't toegekende attribuut is van kraken.) Zulke ‘zinnen’ ‘onvolledig’ of ‘ellipties’ te noemen en voor 't ‘ontleden’ ‘in te vullen’ is niet nodig. Er is niets weggelaten, noch in te vullen; ook laat men zich te veel beheersen door de uitspraak, als zou er in elke zin 'n werking moeten uitgedrukt liggen, ja, als zou 'n werkw. de kiem van de zin zijn. eind4) Deze brand lei 't derde deel van de stad (de Altstadt) in de as. Het vuur woedde 5 dagen, vernielde 1749 huizen en maakte 20.000 mensen dakloos. eind5) Te lezen: vitrioolrivieren voeden zich aan 't doorblakerd ingewand (van de huizen) en storten in plaats van plassend water, roode lavavloeden in den brand. - voeden is hier krachtiger, vernielender worden. De stromen vietrieool krijgen hun vernielende kracht van de door en door hete puinmassaas, en storten in plaats van water, zeeën vuur over de brandende terreinen uit. - Plassend moet in z'n verklanking 't effekt van 't ruim neervallend water versterken. Roode en lava versterken de indruk van 't vurige en 't vloeibare van die stromen. eind6) Meudon (in plaats van de toesnellende bevolking) wringt de handen, waarmee de jammer van 't onheil wordt weergegeven. [Daar derailleerde de trein in vliegende vaart. Over de twee lokomotieven, - 't was Zondag en 't vervoer druk, - hoopten de talrijke waggons zich op tot 'n berg, die onmiddellik in volle laaie stond. Van 't materieëel bleef niets over dan wat krom ijzerwerk. Tegen de 100 mensen verkoolden of werden deerlik gewond. Onder de verongelukten bevond zich de beroemde admieraal en zeereiziger Dumont d'Urville en z'n famielie. - 't Ongeluk had plaats, de 8 Mei 1842; de brand te Hamburg 5-10 Mei, terzelfder tijd de aardbeving in de West, en de 13 Junie de dood van de Hertog v. Orleans]. eind7) dolle tijd- en snelkrachtdwingen drukt het verwijt uit, dat de mens zich dit onheil, - door 't overijlde jagen en door 't vergen van de grootst mogelike beweegkracht, - als 'n straf op de hals haalde. De lezer bedenke wat Da Costa beoogt: De mens zoekt z'n ongeluk, en God laat het ongeluk geschieden tot lering van de mens. eind8) korst ziet op de aardbeving, die de stad Cap Haïti op 't eiland van die naam totaal verwoestte. - Dit is wel het ergste, dat zelfs de korst, waar we op staan, verdacht is. Natuurlik wordt dit er, en zeer ad rem, bij gehaald, om 't in 't aangezicht te werpen van hen, die beweren dat de sterke mens vast moet staan in 't ongeluk..... eind9) berucht. Zeer terecht, en niet alleen om de orkanen en aarbevingen. Ook in 't staatkundige was Haïti vol van aanhoudende en geweldige omkeringen. eind10) Te lezen: de korst..... om uw (d.i. de stedelike) gronden (terreinen) in duizend (vele) opgesparde monden (gapende kloven) verzwolgen en te niet gegaan. - mond in de betekenis van muil wil de aarde voorstellen als roofdier; opgesparde ziet daar op het hongerige en roofgierige; verzwolgen op 't vraatzuchtig verslinden; te niet gaan op het onherroepelik verlorene. eind11) God der goden. In eig. zin in 't Christelik denken 'n onmogelikheid; God is geen God van goden, want die zijn er niet. Hier echter gezegd om de Hoogheid en Almacht uit te laten komen. De uitdrukking is dan te omschrijven: onder de voorstellingen van hogere wezens, de Hoogst-gedachte. eind12) Mijne is de bodem, enz. wil zeggen: Al de krachten van de natuur, die gij meent te vinden; al de verborgenheden, die ge meent te ontdekken, en die ge gebruikt tot uw nut en uw vermaak: - dat alle is mijn werk en is van mij. - De sterke menselike begeerte, om het stoffelike te ontsluieren, wordt uitgedrukt in doorwroeten en plunderen. Met deze sterke woorden wordt de eenzijdigheid van 't menselik streven afgekeurd. eind13) Te lezen: ook al is 't waar, dat de natuur in haar rijkdom uw weetgierigheid, enz. in de hand werkt, en zich zelfs gewillig tot uw onderzoekingen leent, - toch is al wat in de natuur wet, orde en regelmaat is, door mij zo vastgesteld. (De stoom, de elektriciteit, enz. is dus niet, o mens, ùw werk, - wat ge er mee volvoert is zo bepaald door mìjn wil, en dit houdt op, waar ik 'n grens stelde). - De waan, zelf de ontdekkers te wezen, leidt tot de inbeelding, ook zelf de bewerkers van 't bestaande, en zelf heer van 't gevondene te zijn: vandaar heerschzucht en roemzucht. - spelen: D.C. noemt ons natuurvorsen en toepassen spel, tegenover de Goddelike daad. God laat de mensen spelen met de krachten en verborgenheden. - De dichter stelt zich van z'n godsdienstig standpunt tegenover het intellektualisme. eind14) Machtigen, verstandigen. Die zich groot denken door hun Stand of door hun Kennis. (zie vor. aant.) eind15) Dezelfde gedachte als in aant. 3: zo de Almacht in z'n lankmoedigheid, - 't adj. lankmoedig is hier verklarend, - u gespaard heeft, dan is dit niet omdat Hij 'n welbehagen heeft in wat gij uw werk en uw roem acht, - 't zij verre, maar - en nu komt de reden van z'n geduld, - omdat hij de mens door z'n vermaningen wil bekeren. En die vermaningen zijn nu juist openbaringen van Zijn kracht. eind16) schudden, huppelen, geven de bewegingen weer van de schokkende en golvende bodem bij de aardbevingen. eind17) daar boort, enz. Dit doelt op de openbaring van Gods macht door 't hemelvuur. eind18) ongezien, niet in de eig. betekenis, maar in die van plotseling, voordat men 't gewaar wordt; (daar versterkt dit plotselinge). - schicht, eig. pijl, hier de bliksemstraal door z'n snelheid en z'n uitwerking; dat (= met het gevolg dat, zodat) leidt 'n gevolgaand. zin in; de hoog verheven ceder (let op dat breed uitmeten van de hoogheid van die bomen der bergen door die twee adjectieven!) valt voor 't oog van de volken der wereld (weer dat breeduitmeten!) Alle mensen dan moeten zien, dat storten van het hoge in z'n plotselinge vernietiging. - Wat hier wel mooi is: de ceder is hier werkelikheid en symbool, al naar de hoorder 't er uit wil halen. - eind19) Hier wendt de dichter zich in 't biezonder tot Parijs en Frankrijk, met het oog op 't geen dáár is geschied. - wallen (eig. de boulevards, met het drukste personenverkeer) voor straten. eind20) Julijglans d.i. de glans van de Juliemonarchie (Lod. Fil. werd koning bij de Julie-revolusie van '30); - taant, d.i. verbleekt, verdooft. eind21) de staf gekromd. staf is hier: al wat tot steun dient van 't vorstenhuis. Die steun is nu met de dood van de kroonprins zeer verzwakt; van de staf is 't draagvermogen verminderd of, van 't feit zelf op de natuurlike oorzaak komend, de staf is krom geworden en nu niet zeker meer. eind22) smeedde (de staatkunst); d.i. de polietiek ontwierp (bij smeden wordt verondersteld een stevig in elkaar zetten van de samenstellende deleu, of in 't fig., van de samenwerkende machten, en dus 'n bedachtzame toeleg,) - de hoop van vastigheid en vrede, d.i. plannen, die 'n vaste toestand, en 'n vredige rust zouden moeten waarborgen, er altans uitzicht op geven. - uitgezochtste, d.i. de behendigste, met verborgen hefbomen en drijfveren werkende. [Ziet - om maar van de laatste tijd te spreken, - op de dieplomatieke intrigues om de buitenlandse betrekkingen te herstellen, of de binnenlandse rust te verzekeren, met name sedert Guizot 'n kabienet vormde (1840). Met Eng. kwam Fr. op 'n goeie voet. Die vriendschap moest Palmerston misleiden. Fr. en Rusl. zouden zich dan verbinden, meester zijn over de Middell. zee en Eng. uitsluiten. Dit plan mislukte. Van dergelike intrigues en halfheden is Lod. Fil. regering vol. Trouwens Palm. en Rusl. deden evenzo. Drie rijken, en daartussen drie intrigues, zo was feitelik de toestand.] eind23) vierjarig kind. De hertog v. Orleans liet twee zoontjes na, de graaf v. Parijs en de hertog v. Chartres. De oudste zoon werd nu troonsopvolger; tot regent, zo nodig, werd bestemd de hertog v. Nemours, de twede zoon van Lod. Filips. - mannelijke schouder. De tegenstelling met vierjarig kind laat zich voelen. Met die ommekeer moet nu de veeg geworden toekomst worden aangeduid. Verzakken versterkt noch die indruk. eind24) Hoe is, enz. Dit herhaalde hoe, als sterk graadaanduidend, sterk te beklemtonen, om meer de vernietiging van de Koningstelg (!) en de held (!) te laten voelen. Die vernietiging komt ook zo sterk uit in ter aarde en in 't stof. eind25) Zonderling, - weidt de dichter uit, - die zelfde man werd in zo veel gevaren gespaard, om door 'n toeval, terwijl niemand er gevaar in zou zien, plotseling getroffen te worden. - Driemaal werd, volgens de dichter, de Prins gespaard: in 1832 bij de Citadel, in 1835 bij 'n aanslag, en in Algiers vechtende tegen de Bedoeïenen. eind26) tergen = tarten. Nederland had 't recht z'n oproerige onderdanen tot rede te brengen, en dat recht werd juist door 't tarten van de Westerse mogendheden geprikkeld zich te handhaven. Dit tarten moet bij 'n vreedzaam volk als 't onze, de dadelikheden verklaren. Anders, denkt de dichter, zijn we zo wrekend en oorlogzuchtig niet - De voorstelling is niet onhistories eind27) de hel (hoe ook gedacht, als plaats of als 't boze beginsel) wordt geacht boosdoeners te leveren Hier is de hel 'n afgrond van vuur ('t symbool van verderf) die door 'n opening dat verderfaanbrengende uitbraakt, zoals draken en monsters doen. - Fieschi, bewerker van de aanslag op 't leven van de koning. (28 Juli 1835). De toeleg mislukte. De daders werden gevat en terecht gesteld. Maarschalk Mortier liet er het leven bij. eind28) waar 't Barbarijsche zonnevuur enz. Ziet op z'n verblijf in Algiers De lauweren mogen behaald zijn in de Algerijnse oorlog, bij de aanslag van '35 zeker niet. Lauweren (voor roem) onderstelt handelen. Toejuiching vereert echter ook, en de dichter wil dan ook zeggen: 't gevaar bracht niet de dood, maar 't verhoogde eer z'n lof; en waar geen gevaar werd vermoed, daar vond hij juist de dood! eind29) Twee sprongen - één schok. Die telw. dienen om de indruk te versterken, hoe weinig er nodig is voor 't afbreken van 'n leven. Dit weinige staat dan tegenover het vele (oorlog, sluipmoord, kliemaat) dat zònder gevaar doorstaan is - eind30) Hertogelijke Weduw, d.i. princes Helene v. Mecklenburg-Schwerin - Wie heeft niet.... In de ontk. vraag ligt de stellige uitspraak: Zeer velen hebben met u geweend.... - Dit aanroepen van de Hertogin-weduwe, in dat bijvoegen van 't woordje met u maakt al die treurenden als lotgenoten in rouw en smart in de éne zelfde stemming als die van haar, die er 't meest bij verloor. - De lezer bedenke: de rouw moet groot zijn, de slag zo zwaar mogelik gevoeld, de biezonderheden in kleuren en geuren sterk geaksentueerd, opdat we te beter als tegenstelling zullen voelen de ontzettende waan van 'n volk dat in plaats van zich klein te weten, in 't ongeluk zich tegenover God verheft(!) - Al die trekjes moeten kracht bijzetten aan 't strafsermoen. eind31) Het rijtuig sloeg op hol in de Rue de la Revolte, 'n onaanzienlike zijstraat van de Champs Elysées. De Hertog werd binnengedragen bij 'n kruidenier. Op de plaats waar dit huis stond, verrees door de zorg van de familie Orleans 'n kapel door 'n muur van de straat gescheiden (zie Kolloff's Paris en de schetsen van Ida Kohl, die beide de kapel nauwkeurig beschrijven). Achter 't altaar tegenover de ingang, is 'n kamertje, door één venster verlicht. Daar stierf de hertog, door z'n famielie omringd. De daar hangende schilderij van Jacquard stelt de laatste oogenblikken van de prins getrouw-histories voor. De prins lag op z'n matras; vandaar in dit vers armelijke peluw. Armelijk is weer 'n trekje om de val van de grootheid te tekenen. eind32) in 't leed versteent, n.l. de Koningin Amalia, prinses v. Sicilië. Verstenen is verharden, en moet hier te kennen geven, dat ze nieuw leed niet meer zou kunnen voelen, omdat het gedragene haar al te veel was. 't Vorige jaar was 'n dochter van 't Koningspaar, prinses Maria, aan 'n kwijnende ziekte overleden. - De Orleansen hadden tal van huiselike deugden en waren uitstekend opgevoed. Ook de voortreffelike koningin Louise van Belgie was uit dit gezin, alsmede de hertog v. Aumule en de prins v. Joinville. eind33) jammers enz. lees: 't overstelpende nokken van de jammer. - opgedaagde d.i. de in eens van alle kanten opgekomene, tot uitdrukking van de spontanieteit in de deelneming. eind34) Doch gij.... d.i. het Frankrijk bij monde van de Vertegenwoordiging, Klemtoon op gy. - eenmaal van uw wensch, d.i. het Franse volk had die Koning zelf eenmaal gewild, en had het (zie strofe 3 en 4) nu als volk geen woord voor z'n Regent, en had het als mensen geen woord voor 'n bedroefde medemens? - Men voelt dat in die vraag 'n verwijt ligt: de band tussen de Koning en 't volk, en tussen de mensen onderling eiste 'n andere toon, en 'n andere inhoud, gewijd door 'n herinneren aan de plaats van God in de bond tussen de mensen onderling en tussen de volkeren met hun vorsten. eind35) voor Zijn voetbank, z i. voor Zijn voeten, de plaats waar 't offer gegeven wordt. De vraag is dus: wat hebt ge aan God te offeren? - En nu is 't antwoord nie: Ik geef U de eer, in 't verlevendigd besef van onze kleinheid, - maar 't antwoord is (zie de 3 laatste versregels): ik vertrouw onwrikbaar op me zelf.... eind36) onder 't rouwen, d.i. ondanks de rouw durft Fr. dit te antwoordsn. - De toegeving kan evenals de verklaring en de voorwaarde in verschillende attributieve en adverb. bepalingen met voorz. optreden. eind37) Zijt gij het, enz Nu wordt het woord gericht aan Lamartine, als opsteller van 't adres van Antwoord eind38) door 't getij der eeuw gedreven, d.i zonder eigen toedoen in de eeuwstroom geraakt. Die stroming is revolusieonair en intellektuïsties; roekeloos, zonder nadenken en omzien. Immers, denkt D.C., bij nader inzien moest hij 't beter weten. eind39) zijden snaren voor zachte tonen, door de zoetvloeiendheid van de taalmuziek, en de tederheid van de aandoeningen, die ze wekt. eind40) die, met snaren tot antecedent; hemelwaarts golven: te lezen van de klanken, die door hun verheven inhoud de gedachten naar het oneindige en Goddelike richten. eind41) om in enz. De vraag is eenvoudig: Verliet ge, Lamartine, het verhevene in uw godsdienstige dichterlike scheppingen. om te vervallen in de tegenwoordige verstandeloze waanwijze uitspraken? - dorre, omdat bij 't vereren (vergoden!) van 't menselik vernuft de ere Gods te kort schiet. Volgens de dichter geeft 'n innig Godsgeloof is 'n mens z'n blik armoedig en bekrompen. eind42) Pelgrim (Doorluchte = beroemde) wordt van Lamartine gezegd, omdat hij Palestina bereisd heeft, en er de heilige plaatsen bezocht. Hoe kon nu, zegt D.C., zo iemand die meer dan 'n ander kan voelen wat voor 't sterfelik geslacht het eeuwig Heil betekent, spreken van een eeuwig Frankrijk (vs. 3). eind43) die waar enz. Te lezen: Hoe kunt gij bij zo veel bewijzen van vergankelikheid, spreken van eeuwigheid bij de mensen. - Dit is de zin van de hele strofe. De vier laatste versregels zijn dan ook 'n uitwerking van 't zesde. eind44) De trots van Babel wordt aangeduid in gouden hoofd, ten hemel, prachend, beuren. Goud geeft de rijkdom en schitterende glans aan. De stad was, wat deze uiterlike pracht betreft, van hoge faam, vooral in de M.E. romans. eind45) ‘ik - (de rust op ik moet de fierheid van dat ik laten uitkomen, zal.’ enz. Woorden die Babel in de mond worden gelegd. De bedoeling is: ‘ik zal eeuwig gevierd en gehoorzaamd worden,’ m.a.w. ‘ik zal blijven die ik ben.’ - Dit getoetst aan haar ruïenen van nu. eind46) bij 't gapen van de graven, dus: als 't open graf zoveel te meer aan onze broosheid herinnert. eind47) driest, overmoedig; zelfheid, eigenwaan; staven, steunen. Dus: laat uw inbeelding geen steun ontlenen aan 't denkbeeld dat de menschheid leeft. eind48) Deze drie regels zeggen: is 't leven van de mensheid 'n telkens voortschrijden in de ruimte? een veroveringstocht, waarbij 't een na 't ander ontsluierd wordt? een toenemend pogen om meer te worden dan ze is? - En nu komt 't antwoord: neen, niets van dat alles, maar 'n vernietigings-proses waarbij de stof, de werken en de roem spoorloos verdwijnen. eind49) het mostaardzaad (let op dat verborgen!) is 't symbool van 't kleine en 't onaanzienlike; de ceder en de eik vertegenwoordigen de trots. De zin is: niet in de verhovaardiging, maar in de vernedering ligt de voorwaarde tot het ingaan in 't koninkrijk Gods. eind50) de ramshoorn = de bazuin; de jongste, de laatste. De zin is: bij de oordeelsdag zal het mosterdzaad (als de kiem van 't Godsrijk) in z'n nederigheid de hoogmoedige ijdelheid (de hoogten van 't aardrijk) verklenen en beschamen. eind51) De waarschuwing tot de volken: Alleen bij Christus is uw heil. (De kus getuigt van de verering in liefde.) - In Christus en 't Christendom is 't juist de ootmoedige overgave, die zegepralend de dood overwint. - dat Hij niet toorne, wanneer.... op de oordeelsdag spreekt Christus recht over de volken. eind52) overvalt. De oordeelsdag wordt geacht steeds nabij te zijn, en plotseling te komen.

Vorige Volgende

Orléans. (Da Costa.)

Over dit hoofdstuk/artikel

auteurs