Taal en Letteren. Jaargang 9

[p. 73]

Aan New-York. (Potgieter.)

Potgieter is wat boos op New-York, en zegt nu op zijn manier:

‘Hoor eens, grote baas, - ik weet wel, dat je te trots bent om alleen verplichting te willen hebben aan de rievieren, waar je aan ligt, en dat je liever met de Oceaan te doen hebt dan met die stroompjes, - maar ik wou je toch eens vragen, of je b.v. 's avends, want dan word je in 't donker zo niet afgeleid door al die vreemde schepen, - nooit eens terugdenkt aan vroegere tijden, aan de eerste scheepjes die bij je kwamen, en aan de mensen, die je hebben gesticht.’

‘Want zie je, de naam van Hudson is wel op 'n mooie manier bij je vertegenwoordigd, maar Hollandse namen zo zeer niet, en toch was Holland in die tijd 'n hoogvermaard land, dat behalve voor zoveel andere ballingen, ook voor de stoere Puriteinen, de door u zo gevierde stamvaders, z'n deuren opende.’

‘En die Puriteinen laat je wèl aan 't woord, maar de Hollanders zijn niet in tel, worden bespot zelfs. En dat terwijl we, wat je zelf misdaan hebt, van onze kant hebben zoeken te mijden. Wij leefden met de Roodhuiden in eensgezindheid; door u zijn ze verdreven. Of je noch eenmaal voor die hardheid boete moet doen?.... In elk geval reken je je niet langer aan ons verplicht.’

‘En of je nu al eerlik je nederige afkomst vertelt, het helpt niet; en 't helpt ook niet, dat er ergens noch sporen van Hollandse gebruiken en van de Hollandse taal bestaan, - want dat Hollands is 'n geradbraakt taaltje, en de oud-Hollanders, daar je van spreekt, zijn belachelik gemaakte mannetjes, en geen Hollanders uit de roemtijd. Niemand is er onder je, die 't niet doet!’

‘Maar 't kan met je zelf óók noch wel'is slecht aflopen, hoor! Er is zo veel ondergegaan in de Oudheid en in de Nieuwe tijd, en we zelf hebben 't óók onder moeten doen voor Engeland! Maar ook al blijf je Engeland de baas, dan kon 't nòch wel met je mislopen! Hier of daar op de wereld verrijst al licht eens 'n nieuw Rijk, en 't kan noch best gebeuren dat je eigen volkrijke dreven noch eens totaal verlaten oorden worden.’

‘En ja, die toekomstige verlatenheid had je mischien noch liever dan dat eenmaal op de plek waar je nu troont, latere opvolgers je historie zullen gaan

[p. 74]

oordeelen. En dan zou de uitspraak van die Toekomst je niet dáárom ongunstig zijn, omdat je ons, Nederlanders, bespot hebt, - want ook wij hebben wat op onze rekening: we hebben de Indianen de dronkenschap leren kennen...’

‘....en dat is 'n schande! - maar jij.... och laten we er niet over praten,....je bracht overal de vrijheid, en handhaafde die, zelfs.... tegen de Mammon, is 't niet?....wat meer is, je bleeft eenvoudig van zeden, is 't niet?....de wetenschappen en de kunsten veredelden je, niet waar?....je waart ons 'n voorbeeld in humanieteit,....is dat zo niet?....en je zag in de kleurlingen je evenmensen,....is het niet helemaal zo?.... Maar komaan, laten we geen kwaad van je spreken. Ziet 't zò te maken, dat het ons past, te zwijgen!’

Welke aanspraak dus in 't kort hierop neerkomt:

‘Pas maar op, met je minachtend gespot. 't Kan eenmaal verkeren. Zie maar naar je zelf, dat ze geen kwaad van je weten te zeggen....’

Wat is er nu aan de hand geweest, dat de dichter geraakt is?

Niets anders, dan dat P. meent, dat de New-Yorkers onze voorvaderen niet genoeg in ere hebben gehouden. De 17^de eeuw is voor hem van zulk glanzend goud; hij ziet in alle levensuitingen van die eeuw, in de staatkunde, in 't veld, op de zee, in de kunst en de wetenschap, de openbaringen van zulk 'n krachtige Geest; als handelsman boezemen hem onze tochten en ontdekkingen van nieuwe werelden, het aanknopen van nieuwe betrekkingen, en vooral de ongeëvenaarde opkomst en bloei van onze Compagnieën, zulk een belangstelling en liefde in, dat het hem hindert als de 19^de eeuwse bewoners van de groot geworden stad van 't Westen niet meer pieëteit tonen voor de eerste kloeke Vaderlanders, die over de Oceaan er op uit gingen en de grond legden voor de tans zo bloeiende Metropolis. Feitelik moet dat gemis aan 'n dankbaar herinneren, 'n rechtgeaard Hollander wel spijtig maken. Zoveel te meer moet dit, als voor de dankbaarheid, 'n soort van vrolikmakerij in de plaats komt. En 'n vrolikmakerij over de Hollanders is de eerste geschiedenis van de stad New-York door Washington Irving. Die geschiedenis, de wereld ingezonden als 'n relaas nagelaten door de verdichte nakomeling van 'n evenzeer verdichte ‘Knickerbocker’, maakt van de Hollandse ontdekkers, direkteuren en kolonisten niets minder dan kariekaturen. Dezelfde opvatting als de schrijver legden er natuurlik ook de illustrators in. 't Zijn lobbesachtige, dikbuikige en krombenige mannen, die kolonisten, of lange magere lummelachtige klazen. Een altijd voorkomend attribuut is 'n geweldig rokende Gouwenaar, groot en klein model, en nu en dan....'t bittertje. Bij ongewone gemoedsbewegingen, bij dapperheid, wijs beraad, enz., hullen ze zich in rookwolken. Overal zijn ze grotesk, trots al hun onbeholpenheid. En wat het boek zo merkwaardig maakt, de aanleg is zuiver histories. Blijkbaar is het er de jonge Irving - hij was slechts 26 jaar - om te doen geweest, door middel van deze humoristiese vorm, die aan Sterne en Cervantes herinnert, reklame voor zich zelf en voor de geschiedenis van z'n woonstad te maken. In elk geval, het

[p. 75]

boek maakte 'n verbazende opgang, en werd overal geprezen, behalve bij de Hollandse famielieën. De oud-Hollandse tiepe werd populair, en werd door anderen novellisties uitgewerkt. Wat die popularieteit bevorderde, was het nieuwe genre, dat met liefde werd aangegrepen door hen, die reageerden tegen de ziekelike sentimentalieteit in de letteren aldaar. Willis werd van dit nieuwe de banierdrager. Maar aan de andere kant leidde de popularieteit van 't werk tot de beoefening van de geschiedenis van de stad, en er verschenen weldra andere werken, die minder bouffon als 't eerste, heel wat wetenschappeliker te werk gingen, en na van overal 't materieaal te hebben bijeengebracht, ons 'n trouw en uitvoerig verhaal van onze vestiging in Noord-Amerika hebben verschaft.

Laten wij in 't kort daarvan mededelen, wat we voor 't recht verstand van Potgieters gedicht dienstig achten.

Na Nova-Zembla, lieten de Nederlanders, en evenmin de Engelsen, het er niet bij zitten, om noch eens 'n doorvaart langs 't N.O. of 't N.W. naar Indië te zoeken. Hudson, die al eens voor de Engelsen de IJszee had doorzocht, ging in 1609 als kaptein van de O.I. Compagnie noch eens 't N.W. in, maar dwaalde af; hij voer de baai van New-York in en gaf z'n naam aan de door hem ontdekte rievier, waaraan nu de stad New-York ligt. De Nederlanders vergaten de landstreek niet. In 1614 vestigden zich er, voorloopig 30 gezinnen. Het doel was, hier een station aan te leggen voor de kabeljauwvangst, en voor de pelshandel met de inlanders. Van de Indianen werden toen en later grote stukken land gekocht, en de kolonisten hielden zich er, nu eens in onmin met de inboorlingen, dan weer met de omringende Europese volkplanters, staande tot in 1664. De Engelsen hadden van den beginne af aanspraak op de kolonie gemaakt; in dat jaar wees Karel II het gebied toe aan de hertog van York, die het door kolonel Nichols liet veroveren. De Hollandse namen werden nu merendeels Engels. In 1673 werd de kolonie noch eenmaal door de Nederlanders herwonnen. In 't volgende jaar heersten er weer de Engelsen, en van de vrede van Westminster af bleef de volkplanting in 't bezit van de Britten, totdat de vrijheidsoorlog aan de heerschappij van 't moederland 'n einde maakte.

Het punt, waar de eerste Nederlanders zich vestigden, was de zuidpunt van 't eiland Manhattan. Ten O. van 't eiland ligt de East-river, ten W. de Hudson; door de Harlem-river en de Spuiten-Duivel-kreek wordt het in 't N. van 't vasteland gescheiden. Tegenover de oostkust ligt Long-Island, tegenover de westkust New-Jersey. Rechts en links van de twee rievieren breidde de jonge kolonie zich uit. Aan de overzij van de Hudson stichtten de kolonisten 't eerst Bergen en bouwden in 1623 aan de Delaware 't fort Nassau. Naar de andere kant beveiligde men zich aan de Connecticut

[p. 76]

door middel van de forten Goede Hoop en Hartford tegen de Nieuw-Englanders, op Long-Island verrezen neerzettingen onder de naam van Breukelen (Brooklyn), Utrecht, Vlissingen, enz. Verder ging men niet; aan de Delaware vestigden zich de Zweden en bouwden er hun forten; in 't O. drongen de Engelse kolonisten ons van de Connecticut af. Naar 't N. echter was de weg vrij, en langs de Hudson, in 'n schoon dal, verrezen Hollandse stichtingen, waaronder voornamelik Beverwijk met 't fort Oranje, welke plaats later de naam kreeg van Albany, de twede stad geacht wordt van de Verenigde-Staten, en noch ouder is dan de stad Nieuw-Amsterdam, zoals de Hollanders hun eerste buurt op Manhattan noemden. Enkele namen herinneren noch aan de Hollandse nederzettingen. In New-York leven noch aanzienlike burgers met Hollandse namen (Vanderbilt!) en te Troje b.v., 'n stad aan de Hudson noch boven Albany, heet naar 'n Amsterdamse handelsfamielie, die hier uitgestrekte goederen verkreeg, het polytechnies instietuut aldaar Rensselaar. Trouwens, noch tegenwoordig bezit dit geslacht daar uitgestrekte gronden.

De duizend mensen, die bij de overdracht van de kolonie aan Engeland, te Nieuw-Amsterdam woonden, zijn nu, met inbegrip van Brooklyn, 3 millioen geworden. Het toneel is geheel veranderd. De Hudson is er noch; maar de boerewoningen, de schuren en de dichte bossen zijn weg, en 'n totaal moderne wereld vol steden, fabrieken en villa's verrees er voor in de plaats. Waar vroeger de kreten der Irokezen en 't gehuil van de wilde dieren de stilte verstomden, daar gilt de stoom en galmt het metaal, de gebieders van de nieuwe tijd.

Volken als het Amerikaanse, dat zich in 'n geduchte worsteling de onafhankelikheid wist te veroveren, voelen zich sterk door eigen kracht. Het gevoel van iets te betekenen doet hen ook waarde hechten aan de beginsels, waaruit men opklom tot die fierheid en kracht. Dan staat de geschiedschrijver op, stelt de uitkomst van de historie als 'n doel in 't zicht, en schakelt de feiten saam in 'n karaktervolle lijn. Zo wordt het begin de veelbelovende kiem van 't verkregen gevolg. Op die kiemkracht wordt overgedragen, wat op rekening van andere neven-faktoren zou moeten komen. Dus ontstond en ontstaat de geschied-verstijling; dus kon 't gebeuren dat bij herhaalde overlevering en condensasie de oorspronkelike stichtings-kracht van 'n nasie te leggen was in helden en aartsvaders, Aeneassen en Israëls.

In de rusteloze en moderne Amerikaanse wereld zijn tal van nasieonalieteiten versmolten en opgegaan. Het volk heeft een eigenaardig karakter gekregen, en de Europese tradiesieën hebben zich slechts spaarzaam kunnen handhaven. De Hollandse kolonie liet zich overvleugelen door de Engelse. De Fransen werden van de Mississippi en uit Canada verdreven; het Romaanse element week ook in 't Z. terug. Was 't vreemd, dat de geschiedschrijvers van de nieuwe Amerikaanse Vrijstaat hun voorouders in 't ras van de Angelsaksen zochten? Was 't vreemd, dat ze hierbij nòch aan hun eerste Virginiese kolonie met hun eerste stad Jameson, nòch aan 't katolieke Maryland,

[p. 77]

of aan 't Pennsylvanie der kwakers dachten, maar wel aan de kloeke en voortvarende Puriteinen, van wie de kracht, en het doordrijven en het volharden was uitgegaan, die hun eerste palen hadden gedreven door 'n sneeuwlaag, de Hollanders en de Zweden hadden verjaagd, de kwakers hadden afgewezen, en onder 't oogsten als onder 't kerkgezang de Indianen met hun geweer op 'n afstand hadden gehouden? En zeker, meer dan de andere kolonisten hebben de mannen uit 't land van de ‘Yankees’ bijgedragen tot de grondlegging van de machtige staat; meer dan de anderen hielden zij zich aan de praktiese zeden en gewoonten van hun ras, blijkbaar aan hun voorliefde voor de landhuishoudkunde, de bouw en de inrichting van hun woningen; meer als de anderen bleven zij in hun kosmopolietisme levendig belang stellen in 't geen in de wereld voorviel op intellektueel en zedelik gebied. Schoon het tiende deel van de bevolking der Vereenige Staten, zo gingen toch de belangrijkste ondernemingen voor meer dan de helft van hen uit. En van de schrijvers en geleerden, waarop Amerika kan roemen, is 'n groot deel, o.a. Franklin, Longfellow, Parker en Emerson, afkomstig uit het krachtige Noorden.

Bij deze lichtbundel, op de roemvolle Puriteinse geest geworpen, vallen de overige kolonisten weg in de schaduw, en de verzamelde berichten omtrent voormalige Hollandse nederzettingen en noch heden bestaande Hollandse taalherinneringen en gebruiken hebben wegens hun anekdoties karakter 'n voor onze nasieonale roem twijfelachtige waarde. Niet wij gaven dáár ons karakter; hùn stamboom daalt niet af van ons. De brede stroom ging buiten ons om; als eilandjes in de geweldige zee der historie behagen we alleen, omdat het oog er op valt. Een humorist, die de tijd heeft, treuzelt er wat bij om. En zo kon het gebeuren, dat toen eens 'n humorist door het meedelen van enige hem bekende plaatselike biezonderheden z'n geschiedverhaal aantrekkeliker wou maken, en also de New-Yorkers nader met hun stad in kennis wou brengen, hij er toe kwam, om uit het in zeker zin vóórhistoriese Nieuw-Amsterdam, dat in elk geval buiten de geschiedenis van 't stamland Nieuw-Engeland viel, eigenaardige Oud-Hollandse tiepen te nemen, en die te overladen met 'n - wel niet kwaadaardige humor, - maar dan toch in elk geval onhistoriese eigenschappen, met voor ons Nederlanders, hinderlike abnormalieteiten van lichaam en geest. Voorwaar, de W.-I. Compagnie had geen hoge iedealen; op haar programma stond, dividenden te trekken uit de onderschepte Zilvervloten, nommer één; als 't op kolonieséren aankwam, was er nooit sprake van nieuwe polietieke en socieale scheppingen; handeldrijven en geldverdienen was de enige leus. Maar wat de Nieuw-Nederlandse kolonisten zelf aangaat, ze waren vreedzame buren, trouwe vaderlanders; en ze hebben zich van hun plichten tegenover de Compagnie, die zich maar al te weinig aan haar kolonie aan de Hudson gelegen liet liggen, naar behoren en naar vermogen gekweten. Niet hen mag de Geschiedenis vonnissen, en wie voor hen opkomt, zoals Potgieter doet, verricht een daad van rechtvaardigheid.

Tegen de New-Yorkse vrolikmakerij gaat het dan:

[p. 78]

Aan New-York (1841).

O ongelijkbre Stedemaagd!

Wier trots een grootscher hulde vraagt,

Dan de offers, door twee watergoden,

- Het paar, dat u zoo willig draagt, -

Om strijd en knielende aangeboden!¹⁾

Hoogmoedige! wier blik niet rust

Op 't lommer van de dubbele kust,

Of 't vlak der zaamgevloeide stroomen,

Wijl ge uit het blauwende verschiet

Den grijzen Oceaan hoort komen,

Zijn drietand uwaarts nijgen ziet!²⁾

O Handelsbruid der Vrije Staten!³⁾

Herinnert ge u, als de avondstond

Uw lieflijk landschap enger rondt,

Uw baai verkleind schijnt en verlaten, -

Daar vale scheem'ring 't mastbosch huift,⁴⁾

Waaruit u 's daags van steng en staggen⁵⁾

1) De stad is trots. De wateren om haar heen zijn ruim, diep en veilig. Nochtans is dit de stad niet genoeg. Ze wil de zee voor 'n wereldhandel. - De tegenwoordige toestand dus, als 't gevolg van gunstige omstandigheden, wordt hier voorgesteld als 'n streven naar hoger. Die voorstelling moet de trotse voornaamheid van de stad laten uitkomen. Daarvoor dienen ook de trekjes: offers (3), willig, draagt (4), om strijd, knielende, aangeboden (5). Rievieren als watergoden voor te stellen, is mithologies ornament; nu uit de tijd, maar in de 16^e-18^e eeuw ‘smaakvol’ in alle kunst. 'n Rievier is 'n half liggende oude man, 'n krans van biezen om z'n hoofd, 'n uitstromende kruik onder de arm. 'n Stad is 'n maagd; 'n volk ook.

2) Dezelfde trots van zoeven. De begroeide oevers zijn mooi, de baai schoon. De stad moet ze niet, luistert en kijkt naar de Oceaan. De Oceaan is ook weer 'n ouwe (grijs!) god, 'n soort Neptunus met z'n drietand. Het nijgen van dit attriebuut is 'n eerbiedige groet. Die onderdanigheid van de ‘goden’ is alweer om New-Yorks voornaamheid te laten uitkomen. Zò trots is ze. En die trots is 't, die haar de Hollanders doet vergeten. Niet onze onbeduidendheid of wat dan ook. - Daarom moet die hoogmoed vóóraan!

3) De stad wordt gezocht, gevierd, door de Handelswereld; desnoods vereerd, aangebeden, en kan bij deze voorstelling als bruid gezien worden. Vrije Staten = de Unie.

4) als de avondstond.....huift, d.i. de schemering beperkt de horiezon, omhult de schepen; de vlaggen-groet (teken van dienstbaarheid!) wordt dan niet gezien, wat anders hovaardig stemt, kan nù niet afleiden; misschien komt ze zo tot inkeer.

5) De stengen (de verlengstukken van de masten), altans de achterste, dragen dikwels de vlag; ook wel doet dit 'n staglijn; bij versiering verscheidene staglijnen. Dit zijn de verbindingstouwen tussen de masten en stengen òf onderling, òf met de romp en de boegspriet; in onderscheid met het want, dat zijdelings afloopt, ligt het stagwerk in 't vertiekaal lengtevlak van 't schip. (Vgl. overstag).

[p. 79]

 

Een wemelende rij van vlaggen

 

Den groet der verste volken wuift, -¹⁾

 

Gedenkt ge in zulk een uur 't verleden,

 

Het kleene jacht, de kleener jol,²⁾

 

Het eerst uw engten ingegleden?

 

Schiet dan van dank uw boezem vol

 

Voor wie u stichtten, Stad der steden?

Uw schoonste vloed draagt Hudsons naam,

Hij schakelt honderd bergen saam,

Hij ruischt door duizende valleien:

Welluidendste trompet der faam,

Zoetvloeiend zangrigste aller reien!³⁾

En toch, hoe ge onze Vaad'ren hoont,

Daar ge u slechts hem erkentlijk toont;⁴⁾

Daar ge u de erinn'ring schijnt te schamen,

Hoe over 't ongetrouwe⁵⁾ diep

Onze Amsterdammers met hem kwamen,

1) Wemelende tekent de levendigheid door 't aantal; rij de regelmaat in de veelheid; wuift de vriendschappelike gastvrijheid bij die levendigheid.

2) Een schip had destijds gewoonlik twee sloepen. Waarschijnlik werden ze verschillend benoemd. Gerrit de Veer spreekt in z'n Journaal van ‘Nova-Zembla’ van 'n schuit en 'n bok; Bontekoe spreekt over 'n barkas en 'n schipboot; op z'n twede reis naar 't N. zond Barents 'n (roei-) jacht uit om str. Waaigat te verkennen. - Jacht kan dus 'n grote boot zijn. Hudson ging echter uit met 'n ‘vlieboot’. Ook de grote schepen werden veelal vergezeld door kleinere, pinassen en jachten. Hier zal dan ook wel 'n klein zeeschip bedoeld zijn. De jol is dan de sloep.

3) De rievier de Hudson schakelt honderd bergen zaam, d.i. door de rievier, die er langs loopt, worden tal van hoogten en bergen tot één stroomgebied verenigd. Zoowel de honderd bergen als de duizend valleien, moeten de belangrijkheid en de schoonheid van de vloed, en dus de faam van de reiziger laten uitkomen. Krachtiger en schooner kan die faam zich dan ook niet laten horen dan in het ruissen van zo'n lange afstand. (De lengte van de Hudson is 90 uur, dat is van Groningen naar Parijs, hemelsbreedte.)

4) En toch..... In de 5 eerste verzen ligt deze toegeving: Alhoewel de ontdekking van de Hollanders in de naam van uw rievier vereeuwigd ligt, .....ge denkt alleen maar aan de Engelsman, en vergeet de Hollanders zèlf. Bij 't lezen de klemtoon op hèm, Amsterdàmmers, Nèèrland.

5) ongetrouwe moet te kennen geven: zo veel waagden de Hollanders, met over die gevaarlike zee te komen; zò hadden ze er 't leven voor over, en zò zeer zijt ge tot dank aan hen verplicht. Wat van zelf de ondankbaarheid van New-York doet uitkomen.

[p. 80]

 

Dat Neêrland u in 't aanzijn riep!

 

De natie, die voor geene zwichtte,

 

Toen ze u den rang van dochter schonk;¹⁾

 

Toen ze in Europa's oogen blonk

 

Als vrijgevochtene, als verlichte,

 

En, - parel van die dubb'le kroon! -

 

Als vrome, die geen balling weerde,

 

Hoe ook zijn geest zijn God vereerde;²⁾

 

Neen, allen schuilplaats heeft geboôn,

 

Tot zelfs die stugge Pelgrimvaad'ren,³⁾

 

Wier lof uw dicht'renschaar vermeldt,

 

Wier deugd ge in uw historieblaad'ren

 

Voor 't nakroost onbereikbaar stelt, -⁴⁾

 

Wier bloed moest tuigen in uwe aad'ren!⁵⁾

Hoe tuigt het, - daar ge u zelve zoekt!⁶⁾

1) d.i. toen ze u 'n kolonie van haar noemde, wel te weten, met de naam van Nieuw-Nederland en Nieuw-Amsterdam. Het spraakgebruik noemt zeer eigenaardig de betrekking tussen 't voormalige en 't nieuwe vaderland die van moeder tot dochter.

2) Toen ze in.....enz. Onze nasie was in Europa's ogen die van de vrijheid en de wetenschap. Omdat we er 't hoogst in staan, geeft ons de dichter hierin de kroon. Nu siert de vroomheid als 'n parel die kroon. Daardoor wordt de kroon mooier; de vrijheid en de wetenschap stijgen in hooger waarde, nu ze geadeld worden door de godsdienstzin. Een godsdienstzin, die, zo ze alles niet goedvindt, toch veel zoekt te verklaren en in z'n waarde laat. Vandaar het toelaten van geloofsballingen. (Zie Fruin, Tien Jaren.)

3) De Pelgrim Fathers waren Puriteinse uitwijkelingen, die hier de vrijheid zochten (1608 te Amsterdam, 1610 te Leiden), en toen ze die hier gewaarborgd vonden, beducht werden voor 't verlies van hun taal, wetten en nasieonalieteit. Dan, ze besloten zich te handhaven in 'n isolement, en vestigden zich met vergunning van de London-compagnie, in de wildernissen van Amerika. Uit Delfshaven vertrokken Aug. 1620 er 102, en te Southampton voegde zich de May flower met 'n aantal handwerkslieden bij hen. Doch 't eerste, kleine, schip werd slecht; de Mayflower bracht allen over, en na 'n maand zoekens naar 'n veilige baai met drinkwater en timmerhout in de nabijheid, landde men voor goed de 25 Dec. 't Klimaat was ruw; de grond door vorst en sneeuw onbewerkbaar; huilende wilden en verslindende dieren omringden hen. Nochtans was hun eerste daad God te danken. - Voor de lente aanbrak, hadden ze 46 der hunnen in 't graf gezonken. - Hun eerste stad was Plymouth in Massachusets.

4) Wier lof.....enz. Dichters en geschiedschrijvers wezen op de vrijheidszin en de kloekheid van hun voorouders en stelden ze als 'n iedeaal voor 't nakroost.

5) Wier bloed....enz. De Puriteinsche deugd moest (n.l. bij de geschiedschrijvers) zich afspiegelen in de gesten en feiten van hun volksgeschiedenis. (Zie volg. vers.)

6) Hoe tuigt het....enz. (Hoe is weer graadaanduidend) d.i. Sterk laat ge in uw historie die Puriteinse deugd in 't oog springen. Waarom? Omdat ge u zelven zoekt, d.i. omdat het u er om te doen is, u zelf te verheffen; omdat ge in u zelf de voorvaderlike deugden wilt laten uitkomen. (Daar kan ook plaatsbepalend opgevat worden, met de zin: overal, waar; overal, waar ge u in de geschiedenis uw grootheid wilt tonen.)

[p. 81]

 

Onz' naam¹⁾ is maar terloops²⁾ geboekt,

 

Voor lof, met laster aangeschreven,

 

Als had ook ons het volk gevloekt,

 

Dat gij wreedaardig hebt verdreven!³⁾

 

Gevloekt? Wat zijn de trekken mild

 

Van 't oud verhaal!⁴⁾ Hoe lokt ons 't wild

 

In luwt' van maagdelijke bosschen; -

 

Eene ongerepte wereld geeft

 

Aan elk haar tarwe, aan elk haar trossen,

 

Aan ieder, wat zij weeldrigst heeft. -⁵⁾

 

Dáár dagen ze op, de Roode Wilden,

 

Maar brengen kost'bre pelterij. -⁶⁾

 

Onmenschelijke! wie dan gij

 

Stiet ze uit, tot zij hun spietsen drilden

 

Op kind en grijze? - van de reê

1) onz' naam, d.i. die van de Nederlanders. Klemtoon op onz', lof, laster.

2) terloops, hier en daar, om de volledigheids wil, en niet in de lijn van de geschiedenis.

3) Al had ook ons....enz. (De klemtoon op ons.) De Indianen toch vonden in de Yankees hun onvermoeidste en onversaagdste bestrijders. Ze waren Heidenen, en dus van God verstotenen. De eerste plicht was, ze te bekeren tot Christenen, en er is veel voor gedaan. Men liet het zelfs voorkomen, als smeekten de Wilden tot Europa: Kom over, en verlos ons! Enkele stammen werden dan ook voor 't Christendom gewonnen. Maar waar de blanken tegenstand en verraad ontmoetten, namen ze ook bloedig wraak. (Zie Jonathan, Brieven uit en over de Ver. St. v.N.-Amerika).

4) Gevloekt! (In te vullen: Nee, dat kan niet. We gingen er goed mee om. Zie maar eens:) Wat zijn de trekken mild, enz. Dit verhaal is 't verslag van Hudsons reis in Begin ende voortgangh van de Ver. Ned. Geoctr. O.I. Compagnie, (1646). I. Er gebeurden wel eens dadelikheden, ook al op de eerste reis, maar over 't algemeen gingen wij zeer schappelik met de Indianen aan de Hudson om. Zij hadden ons, en wij hadden hen noodig tegen andere stammen. Wat merkwaardig is, verscheidene van ons namen Indiaanse vrouwen. (Men raadplege over ons verblijf aldaar: Grant Wilson, The memorial History of the City of New-York. I).

5) Hoe lokt.... enz. De ontdekte streek bleek 'n, schoon niet bebouwde, toch produktieve bodem te zijn met 'n heerlike plantengroci; men vond er ‘koren,’ wijn, en tal van Europese vrucht- en loofbomen, goed voor timmerhout.

6) Dáár dagen ze op....enz. Zal nu de idylle van rust en weelde verstoord worden? Neen toch (vandaar 't volgende Maar in de zin van integendeel) de Indianen brengen kostbare pelterij voor de ruilhandel.

[p. 82]

 

Verdrongen, 't West uit wraakzucht blaakten? -¹⁾

 

En aarzeling²⁾ hun graf genaakten,

 

Hun reuzig graf, de Stille Zee! -

 

Verbeidt hun Groote Geest geduldig

 

Uw oordeel dáár,³⁾ wat eischen wij,

 

Dat uwe erinn'ring Holland huldig?

 

Een wijl verengelscht, werdt ge vrij:

 

Wat zijt ge Europa langer schuldig?⁴⁾

Ei! stof niet, dat gij nooit voor de aard

Verloochend hebt, wie ge eertijds waart,

Noch roep uw zuster⁵⁾ van haar heuv'len;

Laat Albany bij warmen haard

Van koetjes en van kalfjes keuv'len,

En stell' zij, met verheugden geest

Een toast in op 't Sint-Niklaas feest:

‘Voor Hollands Volk! - voor Hollands Koning,’⁶⁾

1) Wie dan gij....enz. d.i. de Inlanders werden in die mate vervolgd en verdrukt, totdat (tot drukt de grens uit: tot zóver ging die kwelling,) totdat zij in hun wraak niets meer ontzagen en hun wapens richtten op de weerlozen. Deze wraakoefening moet in 't vers de onmenselikheid van de bejegening door de Yankees laten voelen. - Lees verder: (totdat ze) van de reê verdrongen, enz. - De Indianen hebben vroeger allerwaarschijnlikst alleen de oevers van de zeeën, meren en rievieren bewoond, zijn later door de kolonisten naar 't W. verdrongen, en werden, voorzien van de paarden, die na de importasie verwilderden en de prairieën opzochten, nomaden-volken en buffeljagers. Deze vlakten nu met hun forten, blok- en wachthuizen, werden van die tijd af het strijdtoneel tussen de Roodhuiden en de voorttrekkende blanken. Vooral omtrent het midden van de vorige eeuw was de kamp lang, wreed en bloedig. Ook in 't midden van deze, bij 't snel opkomen van de Unie en 't leggen van spoorbanen door de wildernis, ontbrandde de strijd opnieuw. (Zie Fr. v. Hellwald, Die Erde und ihre Völker.)

2) aarzeling ziet op het strijdende wijken.

3) Verbeidt....enz. d.i. Is 't waar, dat hun Groote Geest (Manitou) dáár (d.i. in 't W., in tegenstelling met Enropa) geduldig (n.l. door de zekerheid, dat het Noodlot éénmaal 't onrecht zal straffen) uw oordeel (d.i. de straf), .....enz.

4) wat eischen wij, d.i. Waartoe zouden wij eisen, dat gij noch aan Holland denkt. Noch aan ons, noch aan Engeland acht ge u verplicht, de vrijheid hebt ge zelf veroverd, en hebt dns met Europa niets meer te maken.

5) uw zuster, d.i. Albany, om met New-York te getuigen, dat de oud-Hollanders niet vergeten worden.

6) Laat Albany.....enz. Toegevende zin, waarin 't modale hulpww. laat (de modus-vorm omschrijvend,) en vervolgens de verbale vorm stell' de wijze aangeven. Daarnaast staat de hoofdzin Wij weig'ren..... enz. - De zin is: al is 't waar, dat de landlieden in de omstreken van Albany in hun zeer eenvoudige huiselike gesprekken, en op Sint-Nicolaas in hun feestdronk op Holland, al tonen van de Hollandse taal en gebruiken niet ten volle vervreemd te zijn, wij weigeren, - want dit sporadies en verbasterd voorkomend Hollands is van geen belang, - enz.

[p. 83]

 

Wij weig'ren de aangeboden schaal,¹⁾

 

Wij walgen van die eerbetooning,

 

Van 't ledebraken onzer taal!

 

Of ge eer uwe afkomst hadt vergeten,

 

Dan slechts die hulde in zulk een uur!²⁾

 

Onz' voorzaat strekt karikatuur

 

Van wie bij u vernuften heeten!

 

Misdeeld van lijf, van geest beroofd,

 

Zoo schetst gij hen in iedren bondel:

 

Hen, 't volk de harpe waard van Vondel,

 

Hen, 't volk de veder waard van Hooft!

 

Ik zoek vergeefs maar één gerechte,

 

Van Irving af tot Willis toe,³⁾

 

Die aan hun deugd zijn zegel hechte,

 

Die Stuivesand geen onrecht doe,⁴⁾

 

Die Evertsen⁵⁾ een eerkrans vlechte!⁶⁾

Nieuw-Amsterdam! New-York voortaan!

Wij heerschten ook op d'oceaan:

De staf⁷⁾ is toch van ons geweken.

Uw zon zij nauwelijks opgegaan

1) aangeboden schaal d.i. - wellicht met terugwijzing op de ‘toast,’ - de op deze wijze bedoelde hulde aan Holland. Schaal is hier drinkschaal.

2) in zulk een uur, d.i. de hulde in zulke omstandigheden, die bij dergelike gelegenheden, (als bij die boerefeesten). - Dit Sint-Nicolaas-feest heeft er zich nog gehandhaafd. Te Schoharie, landwaarts in van Albany, spreken verscheidene landlieden in de vaderlandse tongval, noemen Nederland het ‘oude lieve Vaderland,’ hebben noch in hun huizen schoorsteenen van oud-hollandse tegeltjes met bijbelse taferelen, en spreken op hun jaarlikse feestdag zegenwensen uit voor Vorst en Vaderland. (Jonathan, Brieven uit en over Amerika.)

3) Irving, historieschrijver en novellist. Willis, novellist. (Zie de Inl.)

4) Stuivesandt, de laatste Goeverneur van Nieuw-Nederland, die zich manmoedig tegen Nichols wilde verdedigen, doch dit voornemen op moest geven wegens gebrek van verwecrmiddelen, en op verzoek van 'n groot deel van de kolonisten. De Engelsen waarborgden hun de vrijheid, hun bezittingen, en de voorrechten van de Engelse nasie. - Stuyvesandt was 'n tiepe, 'n soort Daendels.

5) Evertsen (Cornelis) heroverde in 1673 de kolonie met Binkes. Een jaar later was ze weer Brits, bij 't traktaat van Westminster.

6) De aanvoegende wijs in de 3 laatste verzen moet de onmogelikheid van de inhoud laten uitkomen. Dus: ik zoek vergeefs naar één gerechte (d.i. rechtvaardige), die aan hun deugd zijn zegel zou kunnen hechten, - zijn zegel hechten is hier, over de betekenis goedkeuren heen, zoveel als in waarde houden, de ere geven.

7) De staf d.i. de heersersstaf, teken van de heerschappij.

[p. 84]

 

En rijze nog, - zij zal verbleeken!¹⁾

 

Al schudt gij ongeloovig 't hoofd,

 

Wat glans, die niet wordt uitgedoofd,

 

Wat licht, dat niet wordt overschenen?

 

Carthago viel en Tyrus zonk,

 

Venetië zag Lisbon weenen,²⁾

 

Toen 't zegelied aan d' Amstel klonk;

 

De Theems ontwaakte van 't weerschallen,³⁾

 

Hij rees - wij streden, - voor zijn stem

 

Zweeg de onze,⁴⁾ - worstel nu met hem,

 

Neen, overwin: toch zult gij vallen!

 

Wat borgen ge in uw wetten koost,

 

Het wisslend lot zal 't anders duiden:⁵⁾

 

Uw mededingster rijst in 't Zuiden,

 

Of 't West zwicht voor 't herlevend Oost!⁶⁾

 

Een wijle nog - van jaren - eeuwen,

 

Dan hoort, waar 't fort Oranje⁷⁾ was,

 

Weêr 't woud het hert naar water schreeuwen,

 

En niets, niets scheert uw stillen plas,

1) Uw zon zij....enz. Tot beter begrip omschrijve men deze modus met moge. De toegeving en de voorwaarde eisen bij de rechte woordschikking 'n nietposietieve modus-vorm om uit te drukken, dat de werkelikheid noch niet vervuld is.

2) Venetie, (dat eenmaal zelf groot was, zag (op háár beurt) Lissabon wenen, welk wenen de droefheid uitdrukt van de eenmaal de bovenhand hebbende, maar later overvleugelde Portugese hoofdstad); toen het haar roem moest afstaan aan Amsterdam.

3) De Theems ontwaakte, d.i. 't gerucht van de roem van Holland wekte ook de naijver van de Engelsen.

4) Hij rees, d.i. de Theems (hier bij voorkeur als man gedacht,) kwam op, en bij die opkomst onze mededinger geworden, moesten wij in de strijd onderdoen.

5) Wat borgen....enz., d.i. welke waarborgen ge ook hebt gekozen in uw wetten. (Dit in te lezen als in: ik zie in hem m'n vriend, wat is: ik beschouw hem als m'n vriend. Zo ook hier: Als welke waarborgen ge ook uw wetten beschouwd hebt). - De wetten worden dáárom waarborgen van 't Amerikaanse volksbestaan, omdat in die wetten de vrijheidsgeest ademt, en de grondwet steunt op de verklaring van de menselike souvereine onafhankelikheid. De Unie was in dit opzicht Europa voor. - Maar nu zegt de dichter: ondanks die vrijheidsbasis kon het wisselend (als gevolg van haar wispelturigheid) Lot ook aan Uw grootheid wel eens 'n einde maken.

6) Uw mededingster....enz. Te lezen: Dan kan 't wel zijn, dat er 'n mededingster....enz. De gebeurlikheden worden, om er kracht aan te geven, als posietief, op stellige toon verkondigd. - Waaraan Potg. denkt, bij dat ‘rijzend’ Zuiden en ‘herlevend’ Oosten, kan niet uitgemaakt worden. Mischien zag hij in die tijd (1841) 'n toekomst voor Australië, voor 't Slaviese ras, of soms ook voor een van de Mongoolse rijken.

7) 't Fort Oranje, 't begin van Albany.

[p. 85]

 

Niets, dan temet¹⁾ de wiek der meeuwen.

Het plechtig zwijgen der woestijn,

Slechts zonnebrand, slechts maneschijn,

Daar gij de volken zaagt verzamen, -

Het zou u dragelijker zijn,

Dan of er vreemdelingen kwamen,

En hun Geschied'nis, streng maar koel,

Uw bouwval koos ten rechterstoel!²⁾

Niet, dat de weegschaal in haar handen

Zou overslaan ter slinkerzij,³⁾

Dewijl ge 't volk der Zeven Landen

Verguisdet door uw spotternij;

Rechtvaardig zou zij allen hooren

En leende wis der bittre klacht

Des Indiaans, door u geslacht,

Ook tegen onze Vaad'ren de ooren!

Eenvoude kindren der natuur,

Die argeloos den beker dronken,
Aan Hudsons boord hun ingeschonken⁴⁾

Met streelend gif, met vloeiend vuur:

1) temet, noch veel gebruikt voor soms. ‘Ga je temet noch uit van avond? Kom dan even aan!’ Volgens Verc. uit al te mate, al naar mate, al naar 't uitkomt, enz.

2) Het plechtig zwijgen....enz. d.i.: ge zoudt liever zien, dat de plek, waar eenmaal de volken uit verschillende oorden te samen gestroomd, en er nu 'n Staat vormen (Daar gij de volken zaagt verzamen.), niets anders was dan 'n verlaten woestijn, (let op woordjes als zwijgen, 't tweemaal voorkomende slechts, zonnebrand, welke de onherbergzaamheid van de streek doen uitkomen,) dan dat het land dat ge tans 't uwe noemt, eenmaal betreden wordt door de voeten van vreemden, en dat die dan, behalve dat ze de voor u heilige grond daarmee ontwijden, op uw ruïenen (denkt eens aan, de overblijfselen van uw neergeworpen en ingestorte grote werken) de oorzaken van 't over u gestreken vonnis zullen zoeken in u zelf. - Feitelik staat er, dat niet de vreemden zelf, maar hun Geschied'nis op de bouwvallen recht spreekt. En dit is ook zo, omdat de Geschiedenis, d.w.z. de wetenschappelike Geschiedenis-beoefening de feiten verzamelt, de oorzaken opspoort, en er algemene konklusieën uit leert trekken, en die als lessen en waarschuwingen aan latere volken voorhoudt; stug en koel, d.i. zonder medelijden de feiten nemende zo ze zijn, zonder verschoning.

3) slinkerzij, d.i. de ongunstige kant. De rechter kant is de goeie, die bij 't overslaan van de linker omhoog komt. De tekortkomingen overtreffen dan de deugden.

4) Aan Hudsons boord,....enz. Bij 't opvaren van de rievier onthaalde de gezagvoerder enige Indiaanse hoofden. Een er van werd dronken. (Ziet 't Journael van Juet bij Grant Wilson.)

[p. 86]

 

De plaag, die 't blanke Europa slaakte,

 

Die 't roode Amerika ontving,

 

Of een godesse haar genaakte, -¹⁾

 

Schoon ze uit de schrik'bre marteling

 

Alleen tot dorst en dood ontwaakte!

Op ons de blaam voor onze schuld!

Op u - de weegschaal is omhuld....²⁾

Een wereld, spieglende in uw glansen,

Verrees nog nauw, - alrêe vervult

Ge uw roeping door haar 't hoofd te omkransen

Met vrijheids palmen! -³⁾ dwinglandij

Noch oppermacht gedoogdet gij,

Die zelfs de boeien hebt verbroken,

Waarin u winzucht hield gekneld,

En, wat altaren gij doet rooken,

Niet langer offers brengt aan 't geld!?⁴⁾

1) Of een godesse....enz., d.i. de Roodhuiden namen de plaag (van het vuurwater) aan, alsof ze begiftigd werden met 'n zegen uit hoger dan de aardse gewesten. Ofschoon ze nu uit hun dronkenschap òf opnieuw dezelfde prikkeling zochten, òf door 't vuurwater ondermijnd, krachteloos geworden, 't leven aflegden, toch hielden ze aan de ondeugd, als aan 'n godengeschenk, vast.

2) de weegschaal is omhuld, d.i. het toekomstig oordeel van de geschiedenis blijft ons verborgen.

3) Een wereld, spieglende.....enz. De verrijzende wereld is 't overige Amerika, dat, toen de Anglo-Saksiese elementen de vrijheid wisten te bekampen, voor en na tegen het Spaanse moederland in verzet kwam. Van de Unie was de stoot uitgegaan, en dezelfde Unie prikkelde 't Romaanse Zuiden tot de opstand. Deze verrijzende wereld spiegelt (zich) in uw (Nieuw-Engelands) glansen; d.i. de andere opgestane volken willen de roem van de Unie laten afstralen op heel de Nieuwe Wereld; ze willen meedelen in de veroverde vrijheid; alreê vervult ge.... enz. d.i.: de Unie ‘siert de Romaanse voeten met de vrijheid; ze aanvaarden dezelfde beginselen, door de Noordeliken in hun grondwet gelegd, en achten het 'n eer voor hen-zelf, zich te konfederen tot dezelfde soort demokraties-republiekeinse staten als de Unie er een is. - Zie dan ook over die Grondwetten de Handboeken.

4) dwinglandij noch...enz. Dit in aansluiting met de roeping van de Unie, om de volken en staten te beschenken met de vrijheid; deze vrijheid wil ze ook waarborgen, door elke willekeurige inmenging van buiten af te beletten (Monroeleer). Ze heeft dan ook in deze eeuw de Europese intervensie en koloniesasie in Amerika geweerd, en de opstanden tegen 't moederland bij de vrijheidsmannen gesteund. De inlijving van Cuba ligt in haar lijn dus; de koloniesasie van de Philippijnen ligt buiten haar weg. - Waarin u winzucht....enz. Deze verbroken boeien zien op de afgeworpen overheersing van Engeland, dat met fiskale maatregelen tegenover de kolonieën z'n oorlogslasten wou dekken. - wat altaren....enz. d.i. waaraan gij ook offert, de Mammon is bij u niet het hoogste. - [Hier zet de dichter 'n vraagteken, alsof hij zegt: 't is immers zo? Wat insluit: ik twijfel er aan: Ik geloof het niet. En werkelik in deze eeuw ontwikkelde zich 'n geld-en-bloed- (dit vooral in 't Z.) aristocrasie, 'n streven naar money-making met allerlei middelen.]

[p. 87]

 

't Was luttel; - overvloed lokk' weelde

 

En willig drage d'Oceaan

 

Op 't golvend schuim de blinkende aan,

 

Gij weert dien kanker!? -¹⁾ U bedeelde

 

De kunst, de kennis die gij viert,

 

Een zin, die slechts 't verheev'ne huldigt!? -²⁾

 

Heel d' aarde is u de les verschuldigd,

 

Dat menschlijkheid ons 't hoogste siert!? -

 

Te groot voor waanziek zelfverheffen,

 

Eert ge ook in negers 't beeld van God!? -³⁾

 

Strijk, Trotsche! 't rimplend voorhoofd effen.

 

Oneedle wraak waar' schimp voor spot,⁴⁾

 

Beschaam ons, door ons te overtreffen!

 

 

 

J. Koopmans.

1) Ook hier het vraagteken. Wat betekent: is 't wel waar dat ge, ondanks dat de overvloed bij u licht tot weelde leidt, u bij de oude eenvoud van zeden houdt! Wat insluit: ook gij hebt de uiterlike glans boven de innerlike waarde gesteld!

2) Wat weer betekent: 't is niet waar, dat de kennis en de kunst bij u de zin voor 't verhevene kweekten!

3) Evenzo: Niet altijd hebt ge de menselikheid betracht, en de zwarten geëmanciepeerd. [Al wat hier staat, doelt op misstanden, die al heel gauw na de grondvesting van de Unie zichtbaar werden. In 't Z. waren de economiese en ethnologiese toestanden heel anders dan in 't N. Het Z. was 't rijkst en 't weeldrigst; daar was de kleurlinghaat en de dienstbaarheid. De simpatie van Europa, ook in de tijden van Potg., was dan ook aan de kant van 't N. Hier liet men de humanieteits-beginselen gelden. Hier en in Europa eiste de landbouw de farmer, niet de planter. Deze was voor 't Z. met de katoen-plantages. Dit verschil leidde tot misverstand. De secessie-oorlog voerde met de overwinning van 't N. op 't Z. tot de volledige emanciepasie. Ieder, van wat kleur, van wat taal en van wat geloof, is nu burger.]

4) Strijk, Trotsche!....enz. Op die verwijtende vragende toon van de dichter, wordt N.-York ontstemd. Ze heeft er hinder van, hierop gewezen te worden. En Potg. die haar niet kwetsen wil, zegt nu tegemoetkomend: Trotse! (daar ligt 'n verwijt maar ook 'n erkenning in,) kijk maar niet boos. Ik zou misschien mogen spotten, omdat je ook met òns spot. Maar niet kan ik me veroorloven, in plaats van te spotten, je te schimpen, d.i. je in je eer te tasten. Dit wil ik niet, en daarom zal ik er 't zwijgen toe doen.