Taal en Letteren. Jaargang 8

[p. 53]

Boekaankondiging.
Afrikaanse poëzie.

't Is iets voor de vrienden van Zuid-Afrika, die ‘Zestig uitgesogte Afrikaanse gedigte (met prentjes) verzameld deur F.W. Reitz, vroeger Hoofdregter en Staats-President van d' Oranje-Vrijstaat.’¹⁾ Die vrienden hebben wel niet meer nodig dan het bericht dat het boek er is. Maar het lijkt me zo'n geschikt middel om Zuid-Afrika meer vrienden te doen winnen en daarom wil ik er noch wat meer van zeggen.

De verzamelaar schrijft in zijn voorrede:

‘Daar d' eerste editie van deze verzameling uitverkog is, en vele vrinde te kenne geef dat hulle een copie van d' Afrikaanse Gedigte verlang, zoo gevoel ik vrijmoedigheid om 'n tweede uitgave te laat druk, met bijvoeging van 'n partij ander rijmpies, en met beter prentjes daarbij.’ Er is dus al een oplaag met minder goede illustrasies dan die van 't bekende merk W^m. S. uitverkocht. Laten we er voor zorgen dat deze in heel korte tijd dezelfde weg gaat; dan komen de uitgevers er mischien toe om een volksuitgaaf tegen verminderde prijs te wagen, die dan allereerst in Z.-Afrika zelf onder alle standen verspreid wordt, en ook daarbuiten waar men zich gelegen laat liggen aan de stamgenoten elders. De tijden zijn gunstig; dat bewijst o.a. de toenemende belangstelling in het Algemeen Nederlands Verbond.

De heer Reitz heeft zijn verzameling in zes rubrieken gesplitst. De belangrijkste afdeling is de derde: ‘Transvaalse Stemme.’ Hier klinkt soms de toon van de oude Geuzeliederen, en op een enkele uitzondering na²⁾ ook de echte volkstoon. 't Is geen hoge poëzie, maar ze treft, want ze is in goeie zin eenvoudig en er spreekt een ziel uit. De mannen die vertellen hoe de Transvaalse boeren de Engelsen bij Bronkers Spruit versloegen; hoe Joubert met zijn tachtig mannen ‘in Lange Nek zijn slag’ een aanval van meer dan duizend Engelschen weerstond; hoe het toeging bij Schuinshoogte en op Spitskop; die mannen hebben 't niet in mooie woorden gezocht, maar ze hebben de volksgeest uitgesproken, ze hebben van hun vaderlandsliefde en hun geloof getuigd, zoals de onbekende dichters van menig strijd- en overwinnings- en geloofslied in de Spaanse tijd.’ En nu de verzamelaar goed gevonden heeft de namen van de dichters niet te noemen, krijgen we de indruk dat deze Transvaalse geuzeliederen ontstaan zijn op de slagvelden, en geworden niet gemaakt, begonnen door de een, vervolgd door de ander, uitgebreid door wie ze zongen. Iets aantehalen tot bewijs gaat hier moeilik; enkele regels zouden niet voldoende zijn; voor een geheel lied ontbreekt de ruimte.

De verspreiding van zulke liederen onder 't Transvaalse volk kan z'n uitwerking niet missen. En in ons land kunnen ze de simpatie weer opwekken,

1) Amsterdam-Pretoria. Boekhandel voorheen Höveker en Wormser. Ingenaaid f 2. - Geb. f 2.50.

2) B.v. waar de Transvaalse helden en gebeurtenissen vergeleken worden met mannen en feiten uit de oudheid. (bl. 143.)

[p. 54]

die indertijd bleek te bestaan toen de kranige boeren zich zo op z'n Oud-Hollands de Engelschen van 't lijf hielden; toen onze niet-vechtgrage landgenoten er een eer in stelden, die Transvalers als stamverwanten te erkennen.

De eerste afdeling heet: ‘Volksliedere, Vaderlandsliefde en Godsdiens.’ Daarin komen bekende gedichten voor als 't Afrikaanse Volkslied (‘Een ieder natie het zijn Land) en het Transvaalse Vrijheidslied (‘Die Vierkleur van ons dierbaar land, Die waai weer o'er Transvaal’). Aan 't Wilhelmus herinnert - wel niet toevallig - het ‘Lied van de Natal Voortrekkers (Wijsie Ps. 130).’ Ook hier weer een vroomheid, die welsprekend voor zichzelf pleit, en daardoor beveiligd is tegen spotternij; een vroomheid voor wie de taal van de statenoverzetting noch een levend idioom is.

‘o God, wil ons behoede!

En sent verlossing neer!

Dat nooit in overmoede

Ons trotse vijand weer

Mag trag om op ons hiele

Te trede met sijn voet;

Mar in die stof mag kniele

Bij d' sien van wat Gij doet.’

Aardig zijn in deze afdeling ‘Een patriot’ en ‘Geen Patriot,’ Vooral 't eerste, een antwoord op de vraag ‘Wat is een Patriot, Ou-Pa?’ is goed geslaagd. De portretten van ‘oom Tijs’ en zijn vrouw zou ik hier graag als een aanbeveling overnemen als de ruimte het toeliet.

De overige rubrieken hebben tot opschrift: ‘Grappige stukkies; Jingo; Ballades, Fabels en Verhale; en Ons Taal.’ Verschillende van deze gedichten zijn meer of minder geslaagde vertalingen of navolgingen. Uit meer dan een spreekt een afkeer van al wat Engels is en niet nasjonaal; uit andere blijkt dat de zin voor 't (kluchtig-)komiese van onze voorouders ook in Zuid-Afrika voortleeft.

Een enkel woord noch tot waarschuwing van degenen die nu wellicht deze verzen gaan lezen zonder te weten hoeveel het Z.-Afrikaans van ons nederlands verschilt. Het nederlands in Z.-Afrika heeft onder velerlei vreemde invloed gestaan, onder die van 't frans en 't engels vooral, terwijl het verkeer van de kolonisten met het moederland gaandeweg afnam. Zo lijkt het Afrikaans in veel opzichten een geheel andere taal dan het 19^e eeuws beschaafd nederlands, maar heeft intussen evenveel recht van bestaan als dit. De Zuid-Afrikaner heeft recht op zijn taal zowel als wij op de onze; de evolusie ging daar een andere weg dan hier. Alleen bekrompenheid kan lachen om het ontbreken van bij ons gebruikelike uitgangen, verouderde of vreemde woorden en zo meer.

De Nederlanders, die in de laatste tijd in staats- en handelsbetrekkingen in de Transvaal geplaatst werden, de onderwijzers die er heen gingen, de boeken die men van hieruit zond, of die in Zuid-Afrika zelf in gewoon Nederlands gedrukt werden, zullen langzamerhand gaan inwerken op de landstaal en die tot óns Nederlands doen naderen. De vereenvoudiging van onze schrijftaal zal dat noch gemakkeliker maken. En deze ‘Afrikaanse Gedigte’ kunnen er 't hunne toe doen, om bij ons betere denkbeelden omtrent de Afrikaanse taal uitgang te doen vinden.

J.L.C.A. Meijer.