Taal en Letteren. Jaargang 6

[p. 8]

Over stijl.

't Volgende sietaat nemen we niet over als beoordeling van Prof. Blok-z'n stijl. Maar omdat ons de iedeeën over stijl van Mr. Muller van pedagogiese waarde dunken; de iedeeën dat die geen eigenaardige stijl heeft, zich niet met ‘trucs’ moet behelpen, zich niet moet oppronken met stijl-veren, met stijlversieringen van anderen om eigen armoe te bedekken; dat ieder z'n eigen stijl moet houen: zijn gedachten geven zoals ze in hem zijn. (Wij cursiveeren.)

Ik meende aan dit boek de eisch te mogen stellen, namelijk dat het geschreven zou zijn in een goeden, helderen stijl. Ik spreek niet van een fraaien stijl, omdat ik een boek als dit zoo gaarne eenvoudig zie, ongezocht, zonder versierselen, boeiend, maar alleen door den inhoud. Ik ben bij geschiedkundige werken zelfs eenigszins bevreesd voor een fraaien stijl. De verleiding is zoo groot! Er zijn menschen, die de geschiedenis altijd sterk gekleurd zien, die in elke gebcurtenis een drama, bij elken man van eenige beteekenis een schitterend vernuft vermoeden. Voor de oogen dezer kunstenaars ontrolt zich de geschiedenis, o zoo gemakkelijk! als een kleurrijk tafereel; maar het gevaar is onmiskenbaar groot, dat deze kleur niet is die van de handelende personen, maar de kleur van het oog van den historiograaph. Zeker, de geschiedenis is dikwijls boeiend en dramatisch, maar slechts zeer enkele uitverkorenen voelen die dramatische kracht. Eerst wanneer men na maanden studie een persoon, eene gebeurtenis, een tocstand volkomen en in al zijne détails begrepen heeft, begint die voor ons zijne eigene kleur te onthullen. En slechts als wij die kleur zelven gezien en goed waargenomen hebben, kunnen wij die ook aan anderen vertoonen, maar dan ook zonder veel kunstmiddelen, eenvoudig door volledig, helder en nauwkeurig te verhalen wat wij zelven gezien hebben. De persoon of de toestand zelf spreekt dan tot de verbeelding van den lezer, niet de fraaie volzinnen, waardoor menigeen den indruk tracht te schilderen, dien eene vluchtige waarneming op hem gemaakt heeft.

De heer Blok behoort niet tot deze phantasierijke auteurs. Van nature moet hij gerekend worden tot een eenvoudiger ras van historici, dat mij, laat ik het gulweg bekennen, liever is. Maar de onvoorbereide toeschouwer, die hem gadeslaat op zijne wandeling door de bladzijden van zijn boek, zou zulks niet aanstonds vermoeden. Want waarlijk, de eenvoud en de natuurlijkheid, die hem zoo goed zonden staan, liggen lang niet overal voor het grijpen. De heer Blok heeft zich menigmaal uitgedoscht op zijn Zondagsch en .... de meeste menschen schijnen ons veel behagelijker in hunne dagelijksche plunje, die hun goed past en waarin zij zich volkomen thuis gevoelen. De verklaring moet mij dan ook van het hart, dat de stijl van den heer Blok eigenlijk niet beantwoordt aan hetgeen ik zooeven zeide te wenschen. Zijn boek laat zich wel lezen, het is niet bepaald slecht van stijl, maar het is toch ook niet goed geschreven. Wat mij het meest er in hindert is het ge-

[p. 9]

brek aan eenvoud in den verhaaltrant, zoodra de schrijver den kroniekstijl eens verlaat. De heer Blok gebruikt zekere kunstjes, zekere trucs, die hij blijkbaar bewondert en waarmede men bemerkt, dat hij een effect tracht te bereiken.

Daar hebt gij b.v. zijne alleronpleizierigste manier om eindelooze volzinnen te smeden, - volzinnen, waarin hij verschillende beweringen in precies denzelfden vorm herhaalt, om ons aan het eind te verrassen met de mededeeling, dat al die zaken toch niet het te verwachten resultaat hebben gehad. Zoo heeft hij ergens verteld, dat het groote grondbezit in de 13^de eeuw toegenomen was, maar dat toch een groot aantal vrije boeren zich nog had weten te handhaven. Nu wenscht hij over deze mededeeling eenige nadere bijzonderheden te geven. Niets is gemakkelijker, zou men meenen. Maar onze schrijver schept er behagen in, daarvoor een zeer ongewonen vorm te kiezen. ‘Wèl was de landheer,’ zegt hij, ‘heer van den gemeenen grond geworden. Wèl had hij tal van verspreide hoeven in zijn bezit gekregen. Wèl was hij meester van visscherij en jacht. Wèl was hij in het bezit van de rechtspraak....’ En zoo gaat dit elf lange regels voort, totdat wij, ademloos, den draad volkomen kwijt, niet wetende waar de schrijver toch heen wil, in de ontzettendste spanning het einde van dit alles verbeiden. Eindelijk............ ‘maar met dat al verloren de boeren niet hunne persoonlijke vrijheid.’ Goddank! wij zijn aan het einde: wij zijn op onze voeten te land gekomen! Maar ik vraag u: is het geoorloofd, den lezer van een historisch werk, die op iets dergelijks toch niet verdacht kan zijn, zóó zenuwachtig te maken?

Erger nog is een ander kunstje. Wanneer de schrijver eene of andere bewering wil bewijzen, dan stelt hij zich aan, alsof hij in de oogen van den lezer eenig ongeloof aan zijne waarheidlievendheid bespeurt. Onmiddellijk is hij dan gereed, zooveel vermetelheid te straffen. Hij plaatst zich vlak voor den overtreder, heft den wijsvinger waarschuwend op en neemt hem een formeel examen af. Herinnert ge u niet, wat ik u nog onlangs verteld heb? Was niet dit of dat reeds lang geleden geschied? Ziet ge niet, dat dit een noodzakelijk gevolg was van dat andere? En zoo gaat het onophoudelijk voort met tergende volharding en met de blijkbare bedoeling, om aan het slot den patient bij het oor te vatten en hem toe te voegen: ‘Ziet ge nu wel, onnoozele schooljongen! dat ik gelijk had?’ Maar wij laten het zoover niet komen. Half dol door den eentonigen zingzang van zijn gevraag, hebben wij hem reeds halverwege toegeroepen: ‘Genoeg, genoeg! houd in 's hemelsnaam op! Wij zijn bereid u alles toe te geven, wat gij maar verlangen kunt!’

Dergelijke kunstjes zijn reeds de eerste maal verdrietig om te ondergaan, maar zij worden onuitstaanbaar, wanneer de auteur telkens weder (soms reeds op dezelfde bladzijde) het oude spel op nieuw begint. Wij kunnen het dan haast niet meer laten, hem te interpelleeren: ‘Maar, waarde vriend! waarom doet ge toch zoo vreemd? Kunt ge niet gewoon vertellen? Geloof mij, voor

[p. 10]

ons gewone menschen is het veel verstandiger zich van dergelijke ongewoonheden te onthouden. Er is veel kunstvaardigheid noodig, om “die Absischt” te verbergen; en gelukt u dit niet, dan wordt immers natuurlijk uw effect gemist!’

Ook in een ander opzicht speelt de zucht naar versiering van zijn stijl den heer Blok parten. In een verhaal als dit, dat kort moet zijn en sprekend, is het gebruik van goedgckozene epitheta ornantia natuurlijk zeer doelmatig. Indien men b.v. zegt, dat Lodewijk XI geslepen was en Karel de Stoute driftig, dan geeft men daardoor van de verhouding en de rivaliteit dezer twee personen ongetwijfeld den lezer eene heldere voorstelling. Men behoeft dan geene lange karakterbeschrijving daaraan toe te voegen, hetgeen zooveel plaats gewonnen is. Wat doet echter de heer Blok? Hij laat zich te dikwijls gaan op den klank van zekere fraai klinkende woorden, die hij schijnt te gebruiken uit gewoonte, zonder zich rekenschap te geven van hun zin. Ziehier een voorbeeld. In zekere deelen van zijn werk (vooral in de eerste helft van het 2^de deel) kan men nauwelijks twee bladzijden lezen zonder in kennis gebracht te worden met een fieren vorst, eene fiere edelvrouw of wel eene fiere stad; eenmaal is er zelfs sprake van eene fiere godin. Nu ben ik het met mij zelven niet geheel eens, of men, behalve van eene fiere houding, ook kan spreken van een fieren persoon; maar zeker is het, dat zulk eene uitdrukking nog geen zeer duidelijk beeld geeft van het aangeduide individu. Fier is niet bepaald trotsch; het is een beetje minder dan trotsch; het begrip is ietwat vaag. Juist dit heeft den heer Blok verleid: het is zulk een gemakkelijk woord, dat alles en niets zegt en dat even goed past voor vorsten en edelvrouwen als voor steden en godinnen. En zoo versiert hij nu al schrijvende zonder bepaalde noodzaak den een en ander losweg met zulk een onschadelijk complimentje. Dit nu schijnt mij eenigszins bedenkelijk. Het procédé is reeds uit een aesthetisch oogpunt zeker niet aan te bevelen. Maar de historicus dient zich met de allergrootste zorg voor zulke losheden te wachten: erkennen wij het toch maar ronduit, dat wij van de fierheid der middeleeuwsche heeren en dames, bepaaldelijk ook van de fierheid der middeleeuwsche steden even weinig weten als van de fierheid der godinnen! Het woord behoort thuis in het vocabulaire van wijlen Hofdijk: het past niet in dat van den heer Blok, die zeer zeker met 's mans gebreken als historicus niet is behept, maar daarentegen ook als schrijver zijn temperament mist.

Zal men zoo iets ooit ontdekken in een artikel van Robert Fruin? heeft hij ooit iemand aangeduid als eene ‘fiere edelvrouw’? kan men hem ooit betrappen op een kunstje om de aandacht te spannen? Immers neen! en ik geloof, dat dit niet weinig heeft bijgedragen om hem populair te maken. De stijl van een wetenschappelijk werk, bovenal van een populair werk, zij niet vervelend, maar nog minder vermoeiend. Op den duur behaagt bij zulke lectuur het best een stijl, die levendig is, maar eenvoudig, heldcr en juist. Vooral eenvoudig! Ik sprak zoo even van het Zondagsche pak van den

[p. 11]

heer Blok. Ik meen waarlijk hem het dragen daarvan voor het vervolg te moeten ontraden. Zijn voorraad van fraaie kleeren is te beperkt en zijn smaak te opzichtig. Zoodra hij een of ander versiersel te voorschijn brengt, protesteeren wij: ‘O, het roode dasje? of die groote groene manchetknoopen? Dank u: berg ze maar weer weg. Wij kennen ze al en wij vinden niet, dat ze u goed staan!’

Des schrijvers goede zorgen zullen beter elders aangebracht worden. Zijn dagelijksch pak kleeren is goed genoeg. Het is geene allereerste qualiteit, maar het is voor dit doel juist geschikt. Het past niet slecht en het trekt niet de aandacht. Maar is het geoorloofd daarmede in het openbaar te verschijnen, terwijl het zóo vol vlekken is? Neen waarlijk, dit gaat niet aan!

Mr. S. Muller Fz., Tweemaandelijksch Tijdschr., Jan. 1896.