De taal- en letterbode. Jaargang 6

[p. 1]

De glossae Lipsianae.

Onder het bewerken van de eerste helft mijner grammatische studie betreffende de oud-Nederfrankische psalmen had ik tot mijn leedwezen geen gelegenheid om de handschriften zelve te vergelijken en moest ik mij dus tevreden stellen met de bekende uitgave van Heyne. Toen bij de bewerking der laatste helft de vormen zelve door mij waren overgenomen, zooals ik ze in die editie had aangetroffen, stelde ik de collatie der op de Leidsche bibliotheek berustende glossen tot later uit, dewijl toch de weinige afwijkingen van Haupt's tekst, die ik zou kunnen constateeren, op de slotsom van mijn onderzoek weinig of geen invloed zouden kunnen hebben. Door de heuschheid van den Heer bibliothecaris alhier in staat gesteld de glossen zelve met Haupt's uitgave te vergelijken, bie ik thans den belangstellenden lezer het resultaat mijner collatie aan. Gelijk nader zal blijken, heeft Haupt niet overal met de vereischte nauwkeurigheid gelezen: de veranderingen, die hij zich in de spelling van 't Latijn heeft veroorloofd, billijk ik in allen deele; maar onverklaarbaar is het mij, waarom hij op eenige plaatsen de volgorde der glossen eigendunkelijk heeft veranderd en op andere, in plaats van de lezing van den codex trouw weer te geven, onzin heeft geleverd, die niet altijd door eene conjectuur is te verbeteren. Ook op Heyne's editie heb ik eene aanmerking, die wel niet zeer gewichtig is

[p. 2]

maar toch bij eene nieuwe uitgave wel in overweging mag worden genomen: de cijfers der glossen zijn niet die van den codex, maar berusten op zijne uitgave. In deze nu moest wegens de geringe breedte der kolommen hier en daar een enkel woord of cijfer op een nieuwen regel worden toegevoegd. In plaats van de glossen alleen te nommeren naar hun aantal, zijn door Heyne ook die toevoegselen als glossen genommerd: zoo heeft b.v. afterthinsindi een dubbel nommer, omdat ongelukkigerwijze de cijfers 70, 13 op een nieuwen regel moesten worden gebracht. In het Hs. daarentegen beslaan de glossen met de toegevoegde cijfers elk maar één regel¹⁾; op zeer weinige plaatsen zijn twee glossen op denzelfden regel geschreven, waarschijnlijk omdat ze door den copiïst - over dezen hoop ik later eens te handelen - onder het alphabetiseeren vergeten waren en eerst later zijn bijgeschreven. Het papieren Hs. bevat 26 bladzijden met eene nu eens meer dan weer minder duidelijke hand beschreven: de inhoud der pagina's is de volgende: pag. 1 bevat (naar Heyne's cijfer) gl. 1-38; pag. 2 gl. 39-68; pag. 3 gl. 69-118; pag. 4 gl. 119-169; pag. 5 gl. 170-199; pag 6 gl. 200-233; pag. 7 gl. 234-273; pag. 8 gl. 274-326; pag. 9 gl. 327-372; pag. 10 gl. 373-418: pag. 11 gl. 419-470; pag 12 gl. 471-516; pag. 13 gl. 517-551; pag. 14 gl. 552-595; pag. 15 gl. 596-629; pag. 16 gl. 630-658; pag. 17 gl. 659-695; pag. 18 gl. 696-733; pag. 19 gl. 734-775; pag. 20 gl. 776-822; pag. 21 gl. 823-873; pag. 22 gl. 874-915; pag. 23 gl. 916-958; pag. 24 gl. 959-993; pag. 25 gl. 994-1046; pag. 26 gl. 1047-einde. Ziehier nu de afwijkingen van den codex en eenige opmerkingen.

Gl. 3. accusin H. acusin Cod. Doch verg. 73,6. De c is dezelfde als die van gelicoda 401; de fijne dwarsstreep er vóór zag Haupt voor eene gelijke letter aan.

Gl. 37. anthebbu H. antheban Cod. Zeer duidelijk en als te verwachten was om het weggelaten sal.

1) Een nieuwen regel vormen gl. 88, waar begian herhaald wordt met de verklaring: confitebimur, 78; gl. 377, waar garu vooraan behoort te staan.

[p. 3]

Gl. 42. aruechiat H. aruethiat Cod.. en te recht.

Gl. 53. auigki H. auuigki Cod. en te recht.

Gl. 81. begegnusta H. begegunsta Cod.

Gl. 98. behatuo H. behaluo Cod. De l en t zijn niet altijd te onderscheiden; waarom Haupt nu juist de verkeerde waarde aan de l gaf, begrijp ik niet; even willekeurig is de wijze, waarop hij de u zonder u-strich nu eens voor een u, dan weer voor een n liet gelden, verg. gl. 579.

Gl. 102. belgan H. belgon Cod.

Gl. 104. beriuuan H. beriiuuan Cod. Is beruuuan gemeend? Verg. gl. 592.

Gl. 128. beuennon H. beuuennon Cod. Misschien beuuênon, mnl. bewanen (suspicari, putare), en dan eene onjuiste vertaling.

Gl. 149 en 152 dienen van plaats te verwisselen.

Gl. 167. buokestaf H. buokcstaf Cod., eene omzetting voor buockstaf, als ps. 70,15 behoort gelezen te worden.

Gl. 168. bim H. bun Cod. Verg. geldersch ik bun: doch de lezing kan verkeerd zijn.

Gl. 181. auxit H., anxit Cod.

Gl. 200. Dfiuil H., dfiunt Cod., te recht door Heyne verbeterd.

Gl. 212. tubis 97 [,6] H. tubis 97 et tubae, Cod. Verg. ook de vulg.

Gl. 222. ebvenlari H. ebrenlari Cod. Door Lipsius is toegevoegd l. euuenlar.¹⁾ Voor de re verg. mancrefte 659.

Gl. 229. egislika H. egisliko Cod.

Gl. 234. eht H. echt Cod.

Gl. 267. euuu H. euun Cod.

Gl. 276. farbrocanussi H. farbrocannussi Cod.

Gl. 293. faruurot H. faruuiet Cod. en te recht, praet. v. faruuâtan.

Gl. 295. faruualtannussi H., faruuattannussi Cod.

Gl. 304. uurthan H. uuirthan Cod. doch de i zonder punt.

1) De toevoegsels van Lipsius geef ik uitdrukkelijk met zijn naam op; de overige zijn van den copiist.

[p. 4]

Gl. 309. 139[3] H. 139, 143 Cod. Dus 143,1, verg. de vulg.

Gl. 333. folleiston H. folleisten Cod.

Gl. 344. freison interitu 102 [,4] H. froison, interitu 102 freison Cod.

Gl. 355. fuotkippon H. fuetkippon Cod.

Gl. 383. gebredun uerthit H. gebreduuerthi Cod. en te recht.

Gl. 393. ungehirmelik H. ungehirmeliko Cod.

Gl. 404. gelibedelic H. getibedelic Cod. eene letterlijke vertaling van deprecabilis; verg. getocon 467, wat de praefixen aangaat.

Gl. 465. gethuuing Heyne. gethuuuing H. Cod.

Gl. 493. geuuisos H. geuinsos Cod. ten onrechte.

Gl. 504. gipendi H. gipondi Cod.

Gl. 510 en 512 dienen van plaats te verwisselen.

Gl. 518. gethuuic H. githuuic Cod.

Gl. 526. -ra, lapsum H. -re, lapsu Cod.

Gl. 528. gothehton H. gothehten Cod.

Gl. 533. guoli H. guolike Cod. Er stond guolikheide, maar heide is doorgeschrapt en e vóór de rasuur geplaatst.

Gl. 534 guolike H. guilike Cod.

Gl. 549. harmonethandon H harmquethandon Cod., de ware lezing, Heyne's conjectuur vervalt dus: ook is de o niet onzeker, maar de q gevlakt en niet zóó duidelijk als de overige letters en de u zonder u-strich.

Gl. 579. hohtuodi H. hohtnodi Cod.

Gl. 592. -fluga H. -fliiga Cod. Doch verg. gl. 104.

Gl. 596. iagera H. iagere Cod.

Gl. 626. irduuerthan H. Roduuerthan Cod., dat is irroduuerthan.

Gl. 641. Door Lipsius bijgevoegd l. liet. Er stond in archetypo óf leit óf leith; voor de verwisseling van s en f verg. gl. 365, voor die van s en th gl. 992.

Gl. 660. megincrefti H. megincrefti Cod. verg. voor de pf gl. 795.

Gl. 665 en 666 om te zetten.

[p. 5]

Gl. 697. voeg bij: ris, naar den Cod.

Gl. 728. ouiranungiscoht H. ouir anungisceht Cod. In het laatste woord steekt ungesceid (vacue) van gl. 969; ouir (of ouiran?) is de vertaling van super, zoodat we te lezen hebben ouir[an?] ungisceth of ungischet; verg. de th in scethint, ps. 72, 27. Heyne's conjectuur vervalt dus.

Gl. 748. ratet H. ratut Cod.

Gl. 751. toegevoegd: at res. Maar wat beteekent dit? alias?

Gl. 759. arguam 49[,8] H. arguam 49 guit Cod.

Gl. 763. te resbane H. te reslane Cod. en te recht, zie Heyne's glossaar op irslahan.

Gl. 770. ripoton H. ripeton Cod.

Gl. 777. toegevoegd: tare in den Cod.

Gl. 790 scaphon H. Aldus ook de Cod. Heyne's conjectuur scâphûse wil mij maar niet bevallen. Ik vermoedde eerst scaphocc(e), ook bij Kiliaan schaeps-hock (ovile), doch naar gl. 203, waar dran staat voor dranc, emendeer ik scaphonc; honk is in het Nl. behalve plaats, waar men thuis of veilig is enz. ook stal, ten minste in de zegsw. de paarden ruiken honk; zie verder Oudemans en Epkama op Japicx.

Gl. 831. sepulcris H. sepulcrum, cris Cod.

Gl. 842. sprecan H. sprecon Cod.

Gl. 846. toegevoegd: sin et sn̄ vide pag. sej. in den Cod.

Gl. 875. kan ook als suenot gelezen worden.
Is toegevoegd: vide gequalhit in den Cod.

Gl. 886. thenoda H. theneda Cod.

Gl. 908. toegevoegd: f. thinoda in den Cod.

Gl. 909. theseuuu H.. theseuun Cod.

Gl. 959. toegevoegd: cipites in den Cod.

Gl. 973. vntos H. vntes Cod.

Gl. 1008. 33 H. 133 (?) Cod.

Gl. 1014. vueruodun H. vuernodun Cod.

Gl. 1020. vueroldi H. vuerolti Cod.

Gl. 1028. vuic H. vuie Cod. en te recht; verg. de vulg. ad bellum, zoodat in het HS. te vuie gestaan heeft en de onmogelijke c vervalt.

[p. 6]

Gl. 1048. vizinunt H. vizcinunt Cod.

Gl. 1065. vuophes H. vuophas Cod.

Gl. 1087. vnderschid H. vrderschid Cod. ten onrechte.

Bovendien zijn sommige nommers door Haupt stilzwijgend verbeterd: zoo verwijst de Cod. op gl. 415 naar ps. 131, op gl. 946 naar ps. 75, op gl. 1073 naar ps. 92, op gl. 1074 naar ps. 132. Ook zijn eenige woorden, die door Haupt aaneengeschreven zijn, in den Cod. gescheiden, als nie uuergin, gl. 711, en omgekeerd, als quiccafe, gl. 741; doch dit zijn kleinigheden.

De behandeling van eenige duistere of verkeerd begrepen glossen stel ik tot later uit; maar ik kan niet nalaten bij deze gelegenheid op te merken, dat gl. 61 afgetali niet eene samenstelling is van af en getal (numerus), maar een afleidsel op i (got.-ei) van het adjectief afgetal, hetwelk, behoudens het adverbium, volkomen gelijkstaat met mnl. verghetel, een afleidsel op -el van vergheten (oblivisci). Ook acht ik tilon in den zin van festinare voor eene samenstelling van te en îlon, nl. (toe)ijlen. Wat echter het raadselachtige pniz, gl. 74, en pnez, gl, 331 te beteekenen heeft, vat ik niet: beide zijn door Haupt als puer gelezen, maar met welk recht?

Leiden,

18 Nov. 74.

P.J. Cosijn.