De taal- en letterbode. Jaargang 4

[p. 236]

Tekstcritiek op het eerste boek van den Roman van Limborch
door J. te Winkel.

Tot de vele mdn. gedichten, waarvan de uitgave wel het een en ander te wenschen overlaat, behoort ook de roman von. Heinric ende Margriete van Limborch, door de zorg van Mr. L.Ph.E. von den Bergh, in 1846 en 1847 in 't licht verschenen. Deze uitgave is slechts ten deele critisch; tot grondslag van den tekst is gelegd een handschrift uit het einde der 14e eeuw, handschrift A genoemd, en dit zoo getrouw mooglijk gevolgd. ‘Waar de overige HSS. (namelijk B en C; daar D en E bij de uitgave niet gebruikt zijn) betere lezingen gaven, zijn die in den tekst opgenomen, maar het verschil is telkens daarbij aangeteekend’, zegt de uitgever. (inl. p. 44). In zooverre maakt de uitgave op den naam van critisch aanspraak, doch meermalen is het mij voorgekomen, dat de betere lezing in de noot en niet in den tekst te vinden was; in zooverre dus kan de uitgave den naam critisch niet handhaven. Bovendien heeft de uitgever ‘zich van alle verandering onthouden, zoolang de lezing nog eenigszins te verdedigen was’, door welken stelregel hij er misschien toe geleid is de betere lezingen der manuscripta minora vaak in de noot terug te houden, en alzoo met zich zelven in strijd te komen.

[p. 237]

Eindelijk heeft de uitgever zich ook wel eens ‘van alle verandering onthouden’, terwijl de lezing toch geenszins te verdedigen was.

In deze opmerking ligt geen verwijt opgesloten: ik maak die alleen om te doen zien, hoe nuttig het zou wezen, indien iemand er eens toe kon besluiten den geheelen roman aan critiek te onderwerpen, en zoo niet alleen de betere voor de goede lezingen in de plaats te doen treden, maar ook verscheidene, nu geheel onverstaanbare plaatsen terecht te brengen.

Reeds hebben Prof. de Vries, Dr. Cosijn en Dr. Verdam ons het een en ander van hunne critische opmerkingen meêgedeeld, doch eene doorloopende critiek - bij andere uitgaven misschien niet wenschelijk, maar hier zeer begeerlijk - is nog niet geoefend. Om daartoe eenigszins op te wekken, laat ik hier eene proeve van doorloopende critiek volgen, die ik echter lang niet voor volledig houd, en gaarne aan anderer critiek onderwerp.

Slechts enkele opmerkingen zullen grammaticale verbeteringen betreffen, daar ik het, met den heer van den Bergh, wel wat gewaagd vind te trachten eene taal, zooals die, waarin de roman van Limborch geschreven is, en die reeds tamelijk verbasterd was, geheel en al tot grammaticale zuiverheid terug te brengen. Meer opmerkingen zullen gelden het overplaatsen van lezingen uit de noot naar den tekst; nu en dan zal ik beproeven uit hetgeen in de noot en den tekst verschillend gelezen wordt, eene derde en betere lezing op te maken. Eindelijk zal ik hier en daar, wat mij zoowel in de aangenomen lezing, als in de varianten corrupt toeschijnt, trachten te herstellen.

I vs. 6 en 8.

Oemoedich god, gheweldich here, enz.
Jeghen wordich in elke stad,
Volcomelec, wie twifelt dat.

lees natuurlijk ‘wien twivelt dat’, daar het onpersoonlijk ww. twivelen ook in den Limborch, zooals elders, met den dativus van den persoon geconstrueerd wordt.

Starc ende ghedochsam, almechtich,
Ontfarmich god gherechtich.

[p. 238]

't Woord god valt hier allerzonderlingst tusschen al die attributen in, en schijnt ook niet in het oorspronkelijke gestaan te hebben, daar wij iu B lezen:

Starch, gudertieren ind gerechtich,
Ontfarmich ind almechtich.

De woorden volgen hier anders dan in handschrift A, terwijl hier ook ghedochsam ontbreekt, waarvoor gudertieren in de plaats is gesteld. Wij mogen vermoeden, dat de Nederrijnsche vertaler van B het woord ghedochsam niet begrepen heeft, en daarvoor gudertieren in de plaats heeft gezet, nochtans niet zonder eenige aanleiding, daar hij denkelijk in den volgenden regel goed heeft gevonden (door den afschrijver van A in god verhaspeld). In het oorspronkelijke moet dus gestaan hebben:

Starc, ghedochsam ende almechtich,
Ontfarmich, goed ende gherechtich.

II vs. 21.

Want sonder u niet siin en mach,
Dat ic tenen goeden ende bringhe.

namelijk: mijn gedicht, zoodat er een object bij bringhe geeischt wordt, en men lezen moet ict voor ic. De t achter ic kan door den invloed van de daaropvolgende t in tenen gemakkelijk verdwijnen.

II vs. 42. Reeds verbeterd door Dr. Cosijn (T. en Lb. I bl. 243).

III vs. 60.

Dat scoenste kint, dat in al tlant,
Entie vroemste van sinen tide,
Die men vant verre of wide.

In dezen zin ontbreekt een ww. De variant heeft dit evenmin en luidt:

Dat scoenste kint, dat man in 't lant.

Natuurlijk moet er gelezen worden.

Dat scoenste kint, dat was in 't lant.

Was in zal dan in B verbasterd zijn tot man in, terwijl in het origineel van A was zal vergeten zijn, waarom dan ook denkelijk de afschrijver van A, bemerkende, dat de regel wat stootend was, er al zal ingevoegd hebben.

(Wordt vervolgd.)