De Taalgids. Jaargang 1

Iets over het werkwoord houden.

Antwoord op vraag 9: ‘Is het werkwoord houden, hield, gehouden, regelmatig of onregelmatig?’

Een beslissend antwoord op deze vraag is moeijelijk te geven, zoo het al niet volstrekt onmogelijk is. Het hangt natuurlijk geheel af van de begrippen, die men zich van regelmatigheid en onregelmatigheid heeft gevormd, en deze kunnen, vooral ten opzigte van de werkwoorden, zeer uiteenloopend wezen. Daarom zullen sommige taalkundigen houden voor regelmatig, andere voor onregelmatig verklaren. Houdt men zich stipt aan de weinige modellen van werkwoorden, wier vormveranderingen geheel en al in overeenstemming zijn met die wetten der vocaal- en consonantwijzingen, die in onze taal volstrekt geene uitzonderingen toelaten, dan is het aantal onregelmatige even groot als het aantal geheel regelmatige sterke of ongelijkvloeijende werkwoorden. Laat men zich echter door een minder streng beginsel leiden, houdt men voor regelmatig alle afwijkingen van de bedoelde modellen, die zich op den eenen of anderen redelijken grond laten verklaren en recht-

[p. 234]

vaardigen, dan blijven er slechts weinig werkwoorden over, die voor waarlijk onregelmatig te houden zijn; en dan is het zeer goed mogelijk, dat eene voortgezette taalstudie eindelijk alle afwijkingen van den gewonen regel als noodzakelijk, ten minste als redelijk zal doen erkennen. Een naauwkeurig onderzoek naar de regelmatigheid of onregelmatigheid van alle sterke werkwoorden zou meer tijd en ruimte vereischen, dan ik thans beschikbaar heb; ik zal mij daarom bepalen tot het aanwijzen van de verschillende uitkomsten, die men verkrijgt, wanneer men volgens de beide bovengenoemde beginselen te werk gaat. Nemen wij te dien einde de Nederlandsche Spraakleer ten gebruike bij inrichtingen van hooger onderwijs door Dr. W.G. Brill voor ons, en doorloopen wij de tien klassen der sterke verba.

In de Eerste klasse treffen wij slechts 3 werkwoorden aan, wier regelmatigheid boven alle verdenking verheven is, te weten bevelen, stelen en nemen; breken, steken en spreken behoorden waarschijnlijk tot Kl. III, dewijl hun stam niet op eenen vloeijenden medeklinker eindigt. Behalve deze drie, noemt Prof. Brill er nog 12, die in een of ander opzigt van den regel afwijken. - De Tweede klasse bevat louter (48) onregelmatige, vermits de a in het enkelvoud van den onvolm. verled. in o is veranderd; de Derde 10 regelmatige en 6 met grootere of geringere afwijkingen, waaronder ook eten, om zijn participium gegeten. In de Vierde zijn alleen deze drie regelmatig: dragen, graven en varen, terwijl het aantal onregelmatige viermaal zoo groot is. De Vijfde telt er 52, op welke niets valt af te dingen; maar schrijven, wijzen, belijden, prijzen en wijzen behoorden zwak verbogen te worden. Onder de 39 verba der Zesde klasse bevindt zich misschien 1 onregelmatig. In de Zevende is vallen alleen geheel onberispelijk, de 9 overige wijken alle af. De Achtste, Negende en Tiende klasse bevatten te zamen 10 regelmatige en 6 onregelmatige werkwoorden. In de zwakke vervoeging moeten, leggen, zeggen, vragen, jagen en vonnissen voor onregelmatig gehouden worden.

[p. 235]

Voegt men nu de 16 verba, die Prof. Brill als werkelijk onregelmatig beschouwt, bij de 102 sterke, die in mindere mate van hunne modellen verschillen, dan verkrijgt men een getal van 118 onregelmatige tegenover 117 regelmatige sterke werkwoorden.

Geheel anders echter wordt de verhouding, als men al die verba ook voor regelmatig houdt, die door Prof. Brill in de tien klassen tusschen de streng regelmatige zijn opgenoemd, en wier afwijkingen òf zeer gering zijn, òf zich op de eene of andere wijze laten verklaren. Maar op dergelijke wijze kan men ook de onregelmatigheid van koopen en zoeken, van weten en moeten, van kunnen, mogen en zullen rechtvaardigen, en dan blijven er niet meer dan 9 of 10 onregelmatige over, in tegenstelling van 226 of 225 regelmatige.

Houdt men het eerste beginsel vast, dan is houden ongetwijfeld onregelmatig. De oorspronkelijke oudnederlandsche vorm moet haldan, hiald, gahaldan geluid hebben. Nu veranderde ald, evenals uld, oudtijds regelmatig in oud, zooals oud (ald), woud (wald), smout (smalt van smelten), koud (kald), mout (malt), goud (guld) en schout (schuldheet) bewijzen. Ook zeide men oudtijds schoud voor schuld en gewoud voor geweld (gewald). De verandering van haldan in houden was dus oudtijds geheel in den regel. Maar er staat tegenover, dat deze regel nu niet meer geldig is, en dat men vergald, versmald, omwald, hij valt, malt, stalt, enz. zegt, zoodat de afwijking van het model zich niet door eene thans heerschende taalwet laat verklaren.

Neemt men echter als beginsel aan, dat alle afwijkingen die oudtijds regelmatig waren, ook tegenwoordig nog als zoodanig te beschouwen zijn, dan wordt niet alleen houden geheel regelmatig, maar nog een aantal andere woorden, als: koopen, zoeken, zullen, kunnen en mogen, 37 werkwoorden van de tweede klasse en meer andere. Daar het doel der Grammatica bestaat in het begrijpen en juist beoordeelen der vormen en andere verschijnselen op het gebied der taal, en de gemakkelijkste weg tot dat doel de verkieselijkste is, zoo komt

[p. 236]

het mij voor, dat de handelwijze in de bovengenoemde grammatica van Prof. Brill gevolgd, waarin de afwijkende woorden zooveel mogelijk gebragt worden onder de klasse, waartoe zij behooren, alleszins als rationeel is te beschouwen. Volgens dat beginsel is houden misschien regelmatiger dan eenig ander onregelmatig woord.

L.A. te Winkel.