Streven. Jaargang 84

[p. 477]

Streven
juni 2017

[p. 479]

Drift
Frank Saenen
Invasies

De volksverhuizingen. Daarover zal ik straks in de les een boom opzetten ter attentie van vijftienjarigen voor wie het nadien duidelijk moet zijn hoe vlot al die Germaanse stammen zo'n zeventien eeuwen geleden het Romeinse Rijk konden binnentuimelen. Dit houdt me in gedachten bezig nu ik - zoals elke dag - naar school fiets en een groot shoppingcenter passeer. Ik rijd erlangs, zo'n drie uur voor het leger van shoppers het winkelcentrum binnen mag, maar tijdens het voorbijfietsen is er al een ander leger op weg naar dezelfde plek: dat van de schoonmakers en schoonmaaksters. Uit de vroege bussen, trams, en de busjes van de schoonmaakbedrijven stappen mensen afkomstig uit alle hoeken van de wereld, die doen denken aan sommige werken van Eugène Laermans: schimmen met kap, pet of hoofddoek op het hoofd, de schouders naar voren gebogen, in de ochtendschemering op weg naar het werk. Op het gevaar af om schoonmaker als beroep in een bepaalde hoek te zetten, vroeg ik me toch af of dit leger van zo vroeg op de ochtend, in de woorden van Zygmunt Bauman, een uiting van ‘negatieve mondialisering’ kon zijn. Een geoutsourcet arbeidsleger waarvan de soldaten zich deze dag tenminste toch al ‘nuttig’ konden maken, en die ongetwijfeld heel flexibel inzetbaar zijn op welke schoon te maken plek ter wereld dan ook. Als drie uur later de deuren voor de shoppers opengaan, is er zichtbaar geen greintje arbeidsleger meer te bekennen. Verdraagt het winkeluniversum die wereld van zo vroeg in de ochtend wel? Zijn de twee hier beschreven legers slechts de frontstage en de backstage van dezelfde mensen?

Met lastige cijfers van bijvoorbeeld een Centrum voor Sociaal Beleid in de hand, valt te vrezen dat de kassa's van het winkelcentrum een beetje of veel te

[p. 480]

hoogdrempelig zijn voor velen uit het arbeidsleger van vroeg in de ochtend. Het fenomeen van proletarisering kunnen we dan wel veilig in het België van de negentiende eeuw parkeren, maar hoe weten we dat je in dit arbeidsleger van vroeg in de ochtend niet met een gelijkaardige, zij het subtielere (‘ze kunnen hun geld toch uitgeven aan een flatscreen?’) vorm van sociaal verschil te maken hebt? Hoe onzichtbaar en verborgen zijn de arbeiders uit het ochtendleger na hun werk in de publieke ruimte? Nemen ze deel aan het maatschappelijke leven? Zijn het gastarbeiders of migranten, vluchtelingen of gelukszoekers? Zijn ze nu productief of contraproductief voor hun gastland? En voor wie zijn ze dat zoal? Hoe heimisch of unheimisch voelen zij zich, hoe fel brandt in hun binnenste de nostalgie naar een plek van oorsprong, ver weg van het shoppingcenter die ochtend? Zijn ze werkelijk actoren in onze nieuwe Flat World? Bepalen ze mee het publieke debat (‘Twitter is toch hét democratische communicatiemiddel bij uitstek?’), of behoren ze echt tot het menselijk afval van vandaag, zijn ze echt ingrediënten van een nieuw type volksverhuizingen - misschien wel veel groter in omvang dan die van de Germaanse stammen van weleer? Menselijk afval waarvan het vervelend is om te moeten beseffen dat het zich in onze onmiddellijke nabijheid zou kunnen bevinden - voor zover het al niet op de bodem van de Middellandse Zee ligt (is dat nog voorpaginanieuws eigenlijk?). Verbaast het dat we mogelijk selectief blind en doof blijven voor die parallelle, ongemakkelijke werkelijkheid?

Verder fietsend bedenk ik of ik deze gedachten wel zou mogen delen met de jongeren, later op de dag. Bijvoorbeeld in die klas waar die ene leerling - vrij onzichtbaar - heeft gekozen om het haar wat langer te laten groeien om dat afgebroken oor van de bril niet te moeten laten zien. Zou ik hen zo desinformeren, of hen net de weg wijzen naar die ongemakkelijke dingen die ons zo onzichtbaar omringen? In elk geval iets om toch nog eens goed over na te denken.