Streven. Jaargang 84

[p. 193]

Streven
maart 2017

[p. 195]

Drift
Herman Simissen
Een boemerang voor het neoliberalisme

Brexit, de verkiezing van Donald Trump, het resultaat van het Oekraïne-referendum in Nederland - keer op keer blijkt de pers volledig verrast door een uitslag die niet werd voorzien en, nog minder, gewenst. Tal van speculaties over een mogelijke verklaring volgden, maar het gevoel van verbijstering bleef overheersen, tot op de dag van vandaag. Toch zijn de uitslagen van voornoemde verkiezingen niet zo verrassend en onbegrijpelijk als zij lijken - wanneer zij worden begrepen, niet als de weloverwogen keuze voor een geloofwaardig alternatief, maar als een uiting van protest.

Protest waartegen? Sinds de dagen van Ronald Reagan en Margaret Thatcher hebben politici wereldwijd ruim baan gegeven aan het neoliberalisme. Dit neoliberalisme houdt onder meer in, dat alle diensten die de overheid aanbiedt, maar die mogelijk ook winstgevend kunnen worden aangeboden door bedrijven, worden geprivatiseerd: openbaar vervoer, nutsbedrijven, posterijen, onderwijs, gezondheidszorg, pensioenvoorzieningen, enzovoorts. Daarnaast dient volgens dit neoliberalisme een regering zoveel mogelijk alle regels en bepalingen af te schaffen die een beperking inhouden voor bedrijven bij het maximaliseren van hun winst. Dit of het nu gaat om de rechtspositie van de werknemer, of om de bescherming van het milieu. Een dergelijk beleid wordt gemotiveerd door te verwijzen naar het zogeheten trickle down-effect: stijgende winsten voor het bedrijfsleven zullen vanzelf ‘doorsijpelen’ naar de werknemers - de welvaart zal voor iedereen stijgen als de winst van bedrijven maar wordt gemaximaliseerd, dus iedereen heeft belang bij dit beleid.

Wat is het resultaat van enkele decennia neoliberaal beleid? Enkele conclusies zijn overduidelijk. Het trickle down-effect bestaat niet: de welvaart stijgt niet voor iedereen, de wel degelijk toenemende winsten komen niet ten goede aan iedereen, maar een heel klein groepje mensen. De kloof tus-

[p. 196]

sen de armen en de (super)rijken neemt daardoor schrikbarend toe. Een tweede conclusie: als gevolg van de privatisering is de greep van de politiek op de samenleving ernstig beperkt, en daarmee de mogelijkheid van democratische controle. Buitensporig hoge salarissen voor managers in de gezondheidszorg? Politici kunnen machteloos mopperen, maar uiteindelijk niets doen. Private sector tegenwoordig, geen zeggenschap meer... En wanneer diezelfde politici vervolgens moeiteloos overstappen naar de top van het bedrijfsleven, verliest ook hun gemopper met terugwerkende kracht aan geloofwaardigheid.

Hoezo verrassend, die proteststem? Kiezers merken dat een belofte die nu al decennia wordt voorgehouden, niet uitkomt: de welvaart stijgt niet voor iedereen, maar vooral voor sommigen - en dan heel sterk. En hun zeggenschap over tal van zaken is verdwenen: het betreft zaken die de overheid inmiddels heeft afgestoten, en die nu door de markt worden ‘geregeld’.

Volstrekt begrijpelijk, die proteststem. Maar beter wordt het natuurlijk niet: de verkozen alternatieven zijn evenmin geloofwaardig - de welvaart zal niet toenemen voor brede lagen van de bevolking, de greep van de politiek op de samenleving zal niet worden vergroot door de gemaakte keuzes. Het probleem is precies dat het ontbreekt aan een geloofwaardig alternatief voor het neoliberalisme: vrijwel alle politieke partijen in de westerse wereld zijn onnadenkend meegewaaid met de neoliberale wind, en slagen er niet in echt afstand te nemen van de ingeslagen koers. En zolang een geloofwaardig alternatief ontbreekt, rest de terecht ontevreden kiezer weinig anders dan protesteren. Hier ligt de politieke uitdaging van het moment: wie biedt er een geloofwaardig alternatief voor het falende neoliberalisme? Een alternatief dat de burger weer zeggenschap over zijn samenleving geeft, een alternatief dat de alsmaar toenemende rijkdom een beetje eerlijker verdeelt - waar blijft het?