Streven. Jaargang 83

[p. 193]

Streven
maart 2016

[p. 195]

Drift

Herman Simissen
Vluchtelingencrisis?

Een vreemdeling zult gij niet onderdrukken, noch hem benauwen, want gij zijt zelf vreemdelingen geweest in het land Egypte.
Exodus 22:21

In binnen- en buitenland wordt in politieke debatten nogal eens de opvatting naar voren gebracht, dat de westerse beschaving superieur zou zijn aan andere beschavingen. De oorsprong van dit unieke karakter van de westerse beschaving wordt dan gewoonlijk gezocht in de joods-christelijke traditie (‘Jeruzalem en Rome’), al dan niet aangevuld met een vleugje klassiek erfgoed (‘Athene’). Met name door haar hoogstaande ethiek zou de joods-christelijke traditie zich onderscheiden van andere tradities en beschavingen.

In de boeken die in het christendom worden aangeduid als het Oude Testament wordt de ethiek van deze traditie in samengebalde vorm verwoord in de tien geboden. In de hedendaagse interpretatie van de tien geboden die de Duitse theoloog Fulbert Steffensky geeft in zijn prachtige boekje Die zehn Gebote. Anweisungen für das Land der Freiheit (2003), is onder meer zijn analyse van het zesde gebod, Eert uw vader en uw moeder, bijzonder leerzaam. Anders dan in het verleden niet zelden werd beweerd door Bijbelvaste opvoeders, moet dit gebod niet worden begrepen als een aansporing aan kinderen, hun ouders onvoorwaardelijk te gehoorzamen. Het is daarentegen een oproep tot solidariteit: een oproep te zorgen voor diegenen die dit door hun gevorderde leeftijd zelf niet meer kunnen en, bij uitbreiding, voor alle zwakkeren in de samenleving. Het gebod wortelt in de ervaring van het Joodse volk dat door de woestijn trok, onder omstandigheden waarin de zwakkeren daadwerkelijk niet in staat waren voor zichzelf te zorgen. Maar door de in algemene bewoordingen gestelde formulering maakt het ook buiten deze context van ontstaan aanspraak op geldigheid.

[p. 196]

In het Nieuwe Testament wordt deze oproep niet alleen herhaald, maar zelfs geradicaliseerd. De parabel van de Barmhartige Samaritaan behelst immers een oproep te zorgen, niet alleen voor de zwakkeren in eigen kring, maar voor iedereen die in nood verkeert, ongeacht etnische afkomst of religie.

Dat bijna tweeduizend jaar bijna vanzelfsprekend gehoor werd gegeven aan deze oproep, ook wanneer hij sinds de Verlichting veelal, zelfs overwegend, in ‘seculiere’ termen wordt verwoord in politieke ideologieën, mag wellicht kenmerkend worden genoemd voor de westerse beschaving. Dat juist deze vanzelfsprekendheid tegenwoordig is verdwenen is evenzeer kenmerkend - voor de toestand waarin de westerse beschaving vandaag de dag verkeert. Al wordt veelvuldig lippendienst bewezen aan de joods-christelijke traditie, wat zij - al dan niet in haar geseculariseerde verschijningsvorm - inhoudt lijkt men tegenwoordig niet meer te weten, dan wel niet meer te willen weten. Dit is de echte crisis van vandaag. Europa kent geen ‘vluchtelingencrisis’, Europa kent een diepe, diepe morele crisis, en in samenhang daarmee een identiteitscrisis. Slechts een enkele politieke leider - Angela Merkel met haar ‘ Wir schaffen das’ - geeft er blijk van nog te beseffen wat de westerse beschaving echt inhoudt, voor welke waarden Europa als bakermat van deze westerse beschaving als vanzelfsprekend zou moeten staan, en welk beleid daaruit al even vanzelfsprekend voortvloeit. Het is een betreurenswaardige paradox dat Merkel juist van degenen die de uitdrukking ‘joods-christelijke traditie’ te pas en vooral te onpas in de mond nemen, kritiek krijgt vanwege haar uitspraak en optreden. Het zou daarom een passend gebaar zijn, haar juist voor haar houding in dezen, na 2008, ten tweede male - en dat zou een unicum zijn - de Karelsprijs toe te kennen, omdat zij er juist nu blijk van geeft te staan voor de Europese identiteit, voor de westerse waarden, en voor wat de westerse beschaving inhoudt.

Nee, een vluchtelingencrisis is er niet; Europa kampt met een veel en veel ernstiger probleem...

Postscriptum:
Wat betekenen tegen deze achtergrond de misdrijven, tijdens de Nieuwjaarsnacht gepleegd in Keulen en andere plaatsen? Niets! Mensen die een misdrijf plegen moeten zonder aanzien des persoons worden berecht volgens het Wetboek van Strafrecht. Maar deze misdrijven moeten vooral niet worden opgevat als vrijbrief om na te laten waartoe de westerse beschaving oproept: helpen wie in nood verkeert, eveneens zonder aanzien des persoons.