Streven. Jaargang 68

[p. 97]

Streven februari 2001

[p. 98]

[p. 99]

Ten geleide

‘Puur natuur’ is het leidmotief van dit nummer. Daarbij denken we uiteraard in de eerste plaats aan de geliefde plekken waar wij, verstedelijkte mensen, gaan uitwaaien en wandelen, maar waar we zelden of nooit meer wonen: de Veluwe of de Hoge Venen, de zeeduinen of het hooggebergte. De pure natuur is een reservaat in onze leefwereld, een restbegrip. Ooit was het anders. Toen hoorden we zelf nog thuis in de organische wereld die we nu op afstand bekijken. Toen werd de natuur in de eerste plaats ervaren als een alomvattende kracht die de mens in zijn bestaan bedreigde en die hem steeds kon overweldigen. De verzen van Lucretius die Vincent Hunink ten tonele voert roepen nog iets op van de prometheïsche strijd tegen dat grote geweld, maar ook van respect voor de vruchtbaarheid van Moeder Aarde. Voor de stedeling lijkt de natuur wel meer op een verloren paradijs, dat des te verleidelijker lonkt naarmate hij of zij er verder vandaan woont. Joris Gerits volgt deze zoektocht naar verloren paradijzen in de hedendaagse Nederlandse poëzie en merkt hoe onze dichters niet alleen in de natuur maar ook in de stad nog nauwelijks een locus amoenus kunnen ontwaren. Jef Van Gerwen belicht de opmerkelijke rol die een plek Brabantse heide heeft gespeeld in het welgevulde leven van de socialistische militante en dichteres Henriëtte Roland Holst.

De schaars geworden planten- en dierenwereld moet ook op een rationele wijze worden aangepakt. Ben D'Exelle schetst de hoogten en laagten van een actie om bomen te planten in de kaalgekapte akkers van Nicaragua. Herman Simissen graaft de geschriften op van de Duitse cultuurfilosoof Theodor Lessing, die reeds in het interbellum pleitte voor een consequente milieuethiek om te voorkomen ‘dat de aarde aan de (westerse) geest ten onder gaat’. Twee stemmen uit een nu haast onoverzienbare menigte van milieuplannen, beleidsnota's, projecten om tot een duurzamer en verstandiger relatie van de mensheid met haar natuurlijke omgeving te komen.

Maar waar staan wijzelf als mensen in dit plaatje? Slaat ‘puur natuur’ ook op onszelf, of zijn wij mensen louter cultuurproducten geworden, maakbare wezens, artefacten zonder wortels in de realiteit van ons lijf, onze biologische constitutie? Het antwoord op deze vraag is nogal genuan-

[p. 100]

ceerd. Walter Weyns voert ons binnen in het vreemde betoog van Elias Canetti, die bruggen probeert te slaan tussen de evolutie van de menselijke cultuur en het dierenrijk. Door zijn omgang met dieren (en niet alleen huisdieren!) heeft de mens een rijke voedingsbodem gevonden voor de uitbouw van zijn specifieke gedragspatroon en identiteitsvorming. Guido Vanheeswijck gaat in op de nieuwe wendingen die de ontwikkeling van de genetica geeft aan het oude natuur-cultuurdebat: de mens wordt zowel bepaald door zijn genetisch patroon als door omgevingsfactoren, en de scheidingslijn tussen determinatie en vrijheid lijkt niet netjes samen te vallen met het onderscheid tussen natuur (lees: genetica) en cultuur. Jacques De Visscher herinnert ons aan het klassieke model van het menselijk lichaam als standaard van schoonheid voor de beeldende kunstenaar, en illustreert aan de hand van Manets Déjeuner sur l'herbe hoe in de evolutie van de moderne kunst die standaard geleidelijk verlaten werd.

Dit natuurnummer wordt doorweven met enkele gedichten van de Engelse jezuïet en dichter Gerard Manley Hopkins, en met illustraties van de Nederlandse botanica Mies van Oppenraaij. Herman Simissen heeft gezorgd voor een korte toelichting bij het werk van deze twee kunstenaars. Als redacteuren hebben wij de samenstelling van deze bundel overigens beleefd als het kneden aan een kunstwerk veeleer d an het systematisch uitwerken van een rigide logisch plan. In die zin is ‘Puur natuur’ te lezen als een vrije oefening, gemaakt uit pure liefhebberij.

□ Jef Van Gerwen & Herman Simissen