Streven. Vlaamse editie. Jaargang 47

[p. 973]

Streven
aug./sept. 1980

[p. 975]

Leonardo Boff en de basisgemeenten
Ger Groot

Leonardo Boff, franciscaner theoloog uit Petrópolis in Brazilië, is geen onomstreden figuur. Toen vlak voor kerstmis '79 het gerucht ging dat Boff door een Vaticaanse veroordeling zou zijn getroffen, was kardinaal Evaristo Arns uit São Paulo de eerste om Boff in bescherming te nemen. Volgens Arns is hij niet alleen een uitstekend theoloog en filosoof, maar bezit hij ook grote poëtische gaven. Antonio Carlos Villaça, die hem eveneens persoonlijk kent, noemde Boff een ‘dichter en mysticus’. Zelf wijst hij erop dat ook een mysticus als Meister Eckhart, die hij in het Braziliaans vertaalde, niet aan veroordelingen ontkwam. Zover is het echter nog niet gekomen en de situatie staat er momenteel voor Boff zelfs weer iets gunstiger voor.

In het theologiseren van Boff staat de sociale context van de concrete onderdrukking in Zuid-Amerika centraal. Vandaar zijn boek Jesus Cristo libertador, Jezus Christus de Bevrijder, dat in 1972 verscheen. Wie echter de meer poëtische zijde van deze theoloog wil leren kennen, zij eerder verwezen naar zijn Kleine Sakramentenlehre, dat in 1976 in Duitse vertaling bij Patmos verscheen en zodoende ook voor het Nederlandssprekend publiek toegankelijker werd.

Maar al mag Boff zich dan verheugen in de actieve steun van mensen als kardinaal Arns, of van de vereniging van ordinarii CLAR en de centrale commissie van de Braziliaanse bisschoppenconferentie, toch heeft hij ook sterke tegenstanders, waaronder de voorzitter van de Latijnsamerikaanse bisschoppenconferentie die vorig jaar in Puebla is gehouden, kardinaal López Trujillo. Het was in Puebla dat de Comunidades eclesiales de base, ofwel de basisgemeenten, als één van de voornaamste punten op de agenda stonden. De verwachtingen waren zeer gespannen, want de positieve houding van de Braziliaanse bisschoppenconferentie ten opzichte van deze nieuwe gemeenschappen werd lang niet door iedere deelnemer in Puebla gedeeld. Maar het slotdocument noemde de basisgemeenten als eerste onder de tekenen van ‘hoop en evangelische levenskracht’ en gaf zo zijn fiat aan deze nieuwe ontwikkeling in de kerk.

[p. 976]

Reeds meermalen heeft Boff over deze kerkelijke basisgemeenten geschreven en onlangs verscheen er een Duitse vertaling van een aantal van deze artikelen, gebundeld onder de titel Die Neuentdeckung der Kirche (Grünewald/Mainz). Het hier afgedrukte artikel vormt het tweede hoofdstuk in deze bundel. Boff legt er daarin de nadruk op dat het in de basisgemeenten gaat om een nieuwe wijze waarop de kerk zichzelf ervaart. Hij ziet daarin een nieuw ecclesiologisch model tegenover het model van de ‘grote geïnstitutionaliseerde kerk’. Tegelijk bepleit hij echter dat deze modellen op elkaar betrokken blijven: ze hebben elkaar nodig en kunnen alleen in coëxistentie met elkaar bestaan.

Al lijkt deze binnenkerkelijke positie weinig schokkend, toch profileert Boff zijn politieke positie zeer duidelijk, wanneer hij spreekt over het onlosmakelijk verband van de basisgemeenten als ‘zuurdeeg van de kerk’ en de ondergeprivilegieerde klassen, waarvoor de kerk zich dient in te zetten en ten behoeve waarvan ze afstand moet doen van haar verstrengeling met de politiek en financieel machtige kringen in de samenleving, opdat zij werkelijk een evangelische kracht van en voor het volk kan zijn.