Streven. Jaargang 13

[p. 479]

Filmbespreking

Ondanks het zomerseizoen nog overal talrijke premières. Het is begrijpelijk. Vooral wat de Engelse en de Amerikaanse films betreft moest men de schade inhalen. Gedurende vijf jaar werd heel wat geproduceerd.

Zuiver artistiek gesproken is de belangwekkendste film welke ons de laatste twee maanden uit Amerika toekwam: Shangaï-Gesture. Het is een verwezenlijking van den sedert jaren uitgeweken Duitser, Joseph von Sternberg, waarvan men zich menig werk van formaat zal herinneren. Feitelijk is Shangaï-Gesture, alhoewel in de Hollywoodse studio's gedraaid, een specifiek Duitse film. Zij is dit door de trage manier waarop het onderwerp ontwikkeld wordt, door den nadruk die gelegd wordt op het plastische en het aesthetische, door de wanhoopsfilosofie welke er aan ten grondslag ligt, door de belichting en het rhythme die sterk aan de vroegere Duitse periode herinneren. De intrigue, die bijna uitsluitend in een speelhol plaats heeft, is ongelooflijk melodramatisch. Er is dan ook heel wat talent nodig om het aannemelijk te maken. Von Sternberg's meesterlijke, maar verouderde stijl, heeft veel gered. Hij drukt zijn stempel niet alléén op zijn technici, maar insgelijks op de acteurs die allen onder zijn machtige greep komen. Zoals hierboven gezegd, zuiver artistiek gesproken, is Shangaï-Gesture een film van betekenis. Moreel is zij absoluut onverdedigbaar, niet zodanig om het slot, dat, in werkelijkheid, een veroordeling van de geschetste wantoestanden inhoudt, maar in de eerste plaats om de cynische en zwoele atmosfeer waarin het geheel baadt en waarop meer dan nodig de aandacht wordt gevestigd.

Een andere interessante Amerikaanse film is This Land is mine. En ditmaal is het weer geen echt Amerikaanse film, maar nogmaals het werk van een uitgewekene, den Fransman Jean Renoir. Zeker, This Land is mine is niet van het gehalte zijner vroegere films met vooraan de onvergetelijke Grande Illusion. Het is niettemin een werk dat bewondering afdwingt en dat zijn maker tot eer strekt, - hetgeen niet altijd het geval is met beroemde Europeanen in de Amerikaanse studio's werkzaam. This Land is mine is een film over den Weerstand, 'somewhere in Europe'. Is het eindelijk 'de' film over den Weerstand? Nog niet. Maar het is toch een der meest geslaagde. Alles is op het vasteland niet gebeurd zoals Renoir het van over den Oceaan ziet, maar wij moeten ons over sommige vereenvoudigingen en onwaarschijnlijkheden kunnen heenzetten om enkel het zuiver menselijke te waarderen. Algemeen psychologisch is de film doorgaans juist gezien. Charles Laughton, de hoofdvertolker, is wel te toneelachtig, maar het blijft een zijner schitterendste rollen. Uitermate intelligent werk.

En nu de echt Amerikaanse films. Vooreerst: The Little Foxes (De Adder), verfilming van een beroemd toneelstuk van Lilian Hellman. Verfilmd toneel? Niet helemaal, ondanks een overvloedigen dialoog. Daarvoor is de kineast, William Wyler, te zeer een man van het essentieel filmische. Hij bezit een énig vlotten verhaaltrant. Zonder de details nutteloos te beklemtonen, doch evenmin zonder ze te verwaarlozen, weet hij steeds de gewenste atmosfeer te scheppen. Ook zijn acteurs weet hij in toom te houden. Hij eerbiedigt hun persoonlijkheid, maar hij duldt niet dat zij op het voorplan treden: Bette Davis mag haar rol naar believen uitspelen, zij mag echter niet schitteren. Zo hoort het. Zo bekomt men een homogeen geheel. Als film staat The Little Foxes beslist hoger dan de voorgaande productie van Wyler, Mrs. Miniver, maar zij zal niet hetzelfde commercieel succes kennen, omdat zij te bitter, te wrang is. Men denkt soms aan een roman of een toneelstuk van Mauriac. Zoals bij den schrijver van Le Noeud de Vipères en Asmodée wordt hier ook het egoïsme van sommige families aan de kaak gesteld. Er komen heel weinig sympathieke personages in voor. De meest antipathieke wezens krijgen het grote woord. Maar, zoals bij Mauriac, worden zij, hier ook, tot eenzaamheid gedoemd en straft het kwaad zichzelf.

Wat is daartegenover The White Cliffs of Dover een zonnige film, hoewel er alles ver van rooskleurig is, hoewel de oorlog hier eens te meer droefheid brengt. Maar alles wordt door een optimistischen bril bekeken. Het is misschien minder 'levensecht', zoals onze zwaarwichtige critici zeggen, doch wie zal ontkennen dat de invloed ervan op het groot publiek weldoend zal zijn? Het werk, onder den oorlog vervaardigd, heeft klaarblijklijk propagandistische doeleinden, maar deze worden behendig verdoezeld achter een door en door menselijk thema, dat, zonder psychologische diepten te bereiken, steeds weet te ontroeren door de meest eenvoudige middelen. Clarence Brown heeft daar een hand van weg. Men hoeft slechts aan zijn verfilmingen van O'Neill's: Ah! Wilderness en Saroyan's: The Human Comedy terug te denken. Ook de vertolkers zijn

[p. 480]

merkwaardig. Vermelden wij enkel Irene Dunn, een van Amerika's beste vrouwelijke krachten en de pittige Dame May Whitty waarvan elk optreden een mooi stukje compositie is. The White Cliffs of Dover dient naast en wellicht wel, om de nog zuiverder weergave der eenvoudige menselijkheid, boven Mrs. Miniver geplaatst. Om de hierboven aangehaalde redenen en niet het minst om het moreel onberispelijk karakter moet deze film warm aanbevolen.

Een andere Amerikaanse oorlogsfilm: Dertig Seconden boven Tokio, is een zeer onevenwichtig werk. Het uitsluitend documentair gedeelte dat ons het bombardement van Tokio en de voorbereiding ervan weergeeft is het zien waard, maar de er doorheen geweven sentimentele intrigue is van een ontzettende onnozelheid. Zij breekt de eenheid van de film die aldus veel te lang wordt. Ook het in China zich afspelend gedeelte is niet altijd gelukkig. Had men zich maar aan een objectieve weergave van het op zich zelf boeiend genoeg verhaal van Luitenant Dawson gehouden! Spencer Tracy belichaamt op treffende wijze den reeds historischen Kolonel Doolittle, maar hij verschijnt slechts nu en dan. De hoofdrol wordt waargenomen door Van Johnson, het nieuwe voorwerp van den Amerikaansen vedette-cultus, en die meer op zijn plaats lijkt in de muzikale film dan in het heroïsche genre.

Welke Amerikaanse films nog vermeld? Wel, laten wij nog Kwelling (Gaslight) vernoemen. Een romantisch-geheimzinnige film, maar die, dank zij den goeden smaak van den kineast, George Cukor, toch meer dan een vulgaire 'thriller' geworden is. Charles Boyer is er prachtig in, al zal de grote massa de voorkeur geven aan zijn creatie in De Vreemdelinge (All this, and heaven too), een ook wel knappe, maar tranerige en moreel nog veel mindere film. Van Billy Wilder, de man van Double Indemnity, kregen wij een amusementsfilm: The Major and the Minor. Amusementsfilm, maar van prima kwaliteit. Hitchcock's: Suspicion is nog altijd Hitchcock waardig, staat toch een trap lager dan Rebecca en Shadow of Doubt. Vermelden wij nog om dit overzicht der Amerikaanse kinema tijdens de laatste twee maanden te sluiten: Hitler-Gang en Hitler lives. De eerste film is een herschepping van het Nazi-avontuur en al de historische hoofdpersonen worden er vertolkt door acteurs die wonderwel op hun respectievelijk model gelijken: een eigenaardige film, een soort 'geanimeerd Musée Grévin'. De tweede film is, door middel van suggestieve beelden, een waarschuwing tot een mogelijke heropleving van den Nazi-geest: zij bekwam terecht in Amerika eervolle onderscheidingen.

Engeland schonk weinig belangrijks. Buiten De Vreemdeling (Demi-Paradise) waarin Laurence Olivier een verbazende creatie van een Rus levert en een niet altijd in gaven technicolor verfilmde bewerking van Kipling's: Jungle Book, zijn enkel meldenswaardig: 2.000 Vrouwen, De Dageraad der Vrijheid (To morrow we live) en Convoy, drie films die nogmaals betrekking hebben op den oorlog en die weer op die flegmatieke, specifiek Engelse wijze verfilmd werden.

Uit Rusland niets nieuws, tenzij een indrukwekkende documentaire over den val van Berlijn. Frankrijk gaf ons ook niet veel, tenminste wat onze belangstelling verdient: over het verfilmd théâtre boulevardier en zelfs over het verfilmd theater tout court alsook over de klassieke driehoeksverhoudingen spreken wij natuurlijk niet. Twee films dragen onze goedkeuring weg: La Bataille du Rail en La Cage aux Rossignols. La Bataille du Rail is een documentaristische film over den weerstand der spoorwegmannen. René Clément, de kineast, leverde puik werk. Jammer dat de film soms wat te gerekt is: zij zou er bij winnen met tot de helft herleid te worden. Zij is van een ongewone natuurlijkheid: er werd geen beroep gedaan op acteurs, maar op gewone werklieden en liefhebbers. La Bataille du Rail is misschien wel de beste film over den Weerstand, want de minst vervalste. La Cage aux Rossignols is zeer mooi. Geen meesterwerk, maar een door Jean Dréville handig gefilmd werk over de heropvoeding der jeugd. Zelden zagen wij een Franse film zoo wars van grootsprakerigheid en phraseologie. Scenario, dialoog, opnamen, montage, vertolking, alles getuigt van maat en fijnen smaak. Er is merkelijke vooruitgang op de ook wel sympathieke, maar meer bombaste Notre-Dame de la Mouïse. Voor de kinderrollen werd beroep gedaan op 'Les petits chanteurs à la croix de bois'. De hoofdrol wordt vertolkt door Noël-Noël, een der meest poëtische Franse acteurs die, door zijn genuanceerd, humoristisch spel, beurtelings weet te vermaken en te ontroeren. Men heeft hem eens den Fransen Chaplin genoemd. Wel wat overdreven, maar alles is niet onjuist in deze bewering. La Cage aux Rossignols is het gedroomde familie-spektakel: een authentiek menselijke film. Films zoals Le Carrefour des Enfants Perdus en La Cage aux Rossignols schijnen eindelijk een Franse heropleving op moreel gebied in te luiden. In elk geval, dient langs dezen weg de oplossing gezocht. Het is de énige manier om Frankrijk op dat verheven menselijk plan te brengen, op zo heerlijke wijze door Amerika bereikt in The Sullivans; door Engeland, in Mr. Bunting; door Zwitserland in de onvolprezen Laatste Kans.

29-6-46

Pieter-Emmanuel Oyen.