Streven. Jaargang 13

[p. 399]

Filmbespreking

Veel nieuwe films sedert onze laatste bespreking. En, wat meer is, een groot aantal, onder een of ander oogpunt, belangwekkend.

Drie merkwaardige Fransche films: Les Enfants du Paradis, Voyage sans Espoir, La Nuit Fantastique. De eerste is veruit de belangrijkste. Het is een nieuw werk van Marcel Carné, die wellicht Frankrijk's meest hoogstaanden kineast geworden is. Wij krijgen hier een monumentale evocatie van den Boulevard du Temple te Parijs, ten tijde van Louis-Philippe. Heel het pittoreske, complexe, krioelende leven van die buurt - men noemde haar toen 'Le boulevard du Crime' - herleeft in deze film die meer dan drie uur onophoudend weet te boeien en te bekoren, en die meesterlijk gespeeld wordt, vooral door Jean-Louis Barrault. Zooals al de werken van Carné doet dit laatste erg cerebraal, erg 'literair' aan, maar, zooals al zijn werken, is ook dit laatste weer van een ongemeenen plastischen rijkdom. In dit opzicht moet het niet onderdoen voor Les Visiteurs du Soir.

Christian Jaque gaf ons Voyage sans espoir. Men herinnert zich de verdiensten van zijn voorgaande films, o.m. Boule de Suif. Technisch is Voyage sans espoir beslist zijn meest evenwichtig werk. Maar men moet het betreuren dat hij niets beters vond om te verfilmen dan dit sombere, ongezonde 'fait-divers' door Pierre Mac Orlan, op de hem nochtans eigen poëtische manier, voor het witte doek bewerkt. Fotografisch vooral is de film van eerste gehalte. Op de meest suggestieve wijze wordt er met het licht-en-donker omgegaan. Het rhythme is uitzonderlijk voor een Fransche film. Jaque is blijkbaar bij de Amerikanen in de leer gegaan, inzonderheid bij John Ford wiens invloed hier weer merkbaar is: zoo Boule de Suif tooneelen uit Stage-Coach opriep, doet Voyage sans Espoir op een zeker oogenblik aan The Informer denken. Men zal Jaque nochtans die invloeden niet ten kwade duiden; hij kon bij een minder goed meester in de leer gaan.

La Nuit Fantastique is van Marcel L'Herbier, die in de stomfilm-periode een vooraanstaande plaats in de filmwereld innam, maar de laatste jaren slechts zuiver commercieel werk voortbracht. Wij hebben hier te doen met een stukje specifiek filmische stemmingskunst. Alles is in fijne schakeeringen, in onbepaalbare maar steeds harmonieuze details. Niet dikwijls werd de droomwereld zoo subtiel uitgebeeld, dank zij een uiterst handig benutten van klank, woord en beeld. Moreel is La Nuit Fantastique nog de beste van de drie opgesomde films, de twee andere vergen meer dan gewoon voorbehoud.

Engeland blijft oprecht, eenvoudig, beheerscht, wars van effectbejag en flauwe sentimentaliteit. This Happy Breed (de geschiedenis van een gezin te Londen van 1919 tot 1939), Johnny Frenchman (met documentairen ondergrond: het visscherijbedrijf), The Silverfleet (nog een episode van het verzet tegen den Duitschen bezetter in Nederland) en Pastor Hall (de lijdensweg van den bekenden Dominee Niemoeller) zijn in den vollen zin des woords sympathiek en door en door menschelijk. Wij krijgen hier het leven in zijn volle waarachtigheid te aanschouwen. Uit Engeland kwam ons eveneens een nieuwe bewerking van de Oostersche feërie, De Dief van Bagdad. Ook een zeer geslaagd werk, met passages absolute film. De kleuren, die hier nu eens goed van pas komen, zijn zeer mooi en dragen er niet weinig toe bij om de gewenschte sprookjesatmosfeer te scheppen.

Twee nieuwe Russische films: Idylle te Moscou en Er was eens een klein meisje, die nog altijd, onder geen enkel opzicht, aan de vroegere glansperiode herinneren. De eerste doet erg operette-achtig aan, maar de tweede heeft onbetwistbare kwaliteiten. De kinderpsychologie wordt er niet onaardig in uitgebeeld en de kinderrollen worden op uiterst natuurlijke wijze vertolkt: wij zijn hier ver van alle Shirley-Templerij.

Kwantitatief blijft Amerika aan de spits. Een massa van die technisch onberispelijke films, maar ledig van inhoud, oppervlakkig en grenzeloos banaal. De titels zeggen soms al genoeg: Bathing Beauty, That night in Rio, Mister Swing, Kiss the Boys, good bye!... Er zijn gelukkig nog andere films. En dan vooreerst de, ondanks het moreel slot, brutale, cynische Double Idemnity van den Oostenrijker Billy Wilder, waarvan het jongste werk, Lost Week-End, in Amerika als de beste film van het jaar 1945 bekroond werd. De dialoog overwoekert wel eens het beeld maar is typisch filmisch, nerveus, vlot, incisief. De atmosfeerschepping is beklemmend, de verhaaltrant van een klassieke strengheid: een sterke dramatische inslag en een persoonlijke visie op, tot den draad, door de Hollywoodsche kineasten versleten zaken.

[p. 400]

Zou, met Chaplin's Dictator, het beste werk niet zijn de nu ook uitgebrachte Pinocchio van Walt Disney? Beide films zijn van vóór de vijandelijkheden. Hoe wonderbaar is die Pinocchio weer! Disney wijkt weliswaar van het oorspronkelijk werk van Collodi af, maar elke afwijking wordt vergoed door een vuurwerk van fantasie. En wat al psychologisch inzicht, wat al menschelijkheid gaat er schuil achter die fantasie, achter die humor! Hier mag zonder overdrijving gesproken worden van Kunst, van Poëzie.

In de provincie werd nu eindelijk Capra's Mr. Smith goes to Washington vertoond. Anderhalf jaar lang werd de film verboden, zoogezegd omdat zij een gevaar beteekende voor de democratie, terwijl zij, voor wie ze aandachtig bekijkt en aanhoort, integendeel een verdediging is van de democratie. De film is van het formaat van Mr. Deeds, maar niet zoo luchtig, niet zoo zuiver humoristisch, bijtender in de satire, nog dynamischer wat het rhythme betreft. Mr. Smith is de levensrol van James Stewart, zooals Mr. Deeds die van Gary Cooper blijft. De verfilming van Kipling's Light that failed is ons eerder mat voorgekomen. Gelukkiger lijkt ons die van Charlotte Brontë's Jane Eyre, die de lezers van het boek niet zal ontgoochelen. Sam Wood, de kineast van Ons Dorp, gaat voort op knappe wijze te filmen, maar beperkt zich thans bij de gewone amusementsfilm: in De Duivel en Mr. Jones kan de sociale comedie, die er ten grondslag aan ligt, ons nog wel vermaken, doch in Casanova Brown heeft het gegeven zoo weinig om het lijf dat enkel de vormgeving ons nog belang kan inboezemen. Rouben Mamoulian, de Armeniaan die ons vroeger op menig pittig en sarcastisch werk vergastte, werd belast met een nieuwe versie van Het Teeken van Zorro, die de liefhebbers van avonturen zal verheugen. Ook van Tarzan-Weismuller kregen wij nog nieuwe avonturen.

Wat nu gezegd over die beruchte Going my Way, waarvan wij de vertooning met zulk ongeduld tegemoet zagen? Dat de film in Amerika zeven prijzen wegkaapte en als een 'super-iets' gelanceerd wordt, begrijpen wij natuurlijk niet. Het is een handig ineengestoken film, maar die nooit boven de gewone middelmaat gaat, en waaraan men geen artistieke eischen mag stellen. Onder geen enkel voorwendsel denken wij er evenwel aan, zooals sommige critici. Going my Way af te breken. Eenvoudig omdat wij overtuigd zijn dat, hoe speciaal Amerikaansch de toestanden er dan ook mogen in zijn voor een Europeesch gemoed, deze film op de massa een buitengewoon weldoenden invloed zal uitoefenen als uitbeelding der katholieke levensbeschouwing. Zoo dachten de bisschoppen van de Vereenigde Staten en Canada er over, zoo dacht de Osservatore Romano er over die geen lofwoorden gespaard heeft om Going my Way te prijzen. Men schenkt ons ten slotte, wij zullen niet zeggen een 'katholieke' film (dat is nog wat anders), maar een film waarin het katholicisme sympathiek wordt voorgesteld. Het is alles commercieel, zal men zeggen. Wij geven het gedeeltelijk toe, maar dat neemt niet weg dat het een dankbare poging, een prijzenswaardige tegemoetkoming beteekent. Voor wie Bing Crosby kent uit zijn vroegere music-hall-films valt het niet gemakkelijk hem als priester te aanvaarden, maar de creatie van Barry Fitzgerald als den ouden pastoor zal, hoewel een tikje te theatraal, iedereen voldoen en ontroeren: meer dan Crosby is hij de vedette van Going my Way geworden.

Aannemelijker is de katholieke priester in de verfilming van Cronin's Keys of the Kingdom, sober uitgebeeld als hij is door een onbekend acteur. Het werk staat ook op een verhevener plan dan Going my Way, al bezit het niet veel meer persoonlijkheid, en de invloed welke er van uitgaat zal niet minder weldoend zijn. Door de grootheid die uit den eenvoud, de niets ontziende toewijding van den hoofdpersoon uitstraalt zal het katholicisme hier ook een winst aan sympathieën van andersdenkenden boeken, ofschoon Cronin, zonder aan de waardigheid van den priester iets tekort te doen, zijn werk toch in de eerste plaats bedoeld heeft als een hymne aan de 'tolerentia', aan het 'humanisme'.

Met Boys Town, dat nog altijd de eereplaats bekleedt, blijven Going my Way en The Keys of the Kingdom de meest sympathieke hulde welke de Amerikaansche kinema aan den katholieken priester gebracht heeft. Stilaan ontdekt de kinema, op haar vijftigste jaar, de katholieke levensbeschouwing en de kristelijke waarden. Want zoo wij in voorgaande films en in een onvergetelijk tooneel uit De Laatste Kans, in Pastor Hall en ook in Notre-Dame de la Mouïse, deze levensbeschouwing of deze waarden langs den priester om uitgebeeld zagen, in films, als The Sullivans, Ons Dorp, So Proudly we hail, Mrs. Miniver zagen wij ze doorheen de gebeurtenissen van het meest dagelijksche leven en in een specifiek filmische taal weergegeven. Er is wel degelijk een kentering ten goede in de filmwereld. De film zoekt blijkbaar naar de diepere waarden van het leven.

29-4-46

Pieter-Emmanuel Oyen.