Streven. Jaargang 13

[p. 157]

Filmbespreking

Nog altijd, in de hoofdstad zoowel als in de provincie, talrijke hernemingen van vooroorlogsche successen. Sommige zijn de moeite waard, zooals: Oostersche Gezichten, een grootsche bewerking van Pearl Buck's Good Earth; De Muiters van de Bounty, een model van avonturenfilm; Shaw's Pygmalion van en met Leslie Howard in wien Engeland zijn hoogstaandsten tooneel- en film-acteur komt te verliezen. Zooals ook nog de Fransche bewerking door Chenal van Schuld en Boete met Pierre Blanchar, onvergetelijk als Raskolnikov; The Scoundrel, een origineel gegeven wonderbaar tot zijn recht gebracht door den in Londen zoo populairen Noël Coward. Zooals ten slotte de verfilming van Bromfield's Moesson, San Francisco en De Charge der Lichte Brigade, drie bravour-stukken, en de drie machtige verwezenlijkingen van den éénigen John Ford: Ik heb Lincoln niet gedood, Gansch de stad spreekt er over en Submarine Patrol. En dan gewagen wij niet eens over de in bijzondere opvoeringen gegeven hernemingen van waardevolle 'stomme' films waaronder Eisenstein's Slagschip Potemkine, Lang's Niebelungen en Griffith's Gebroken Lelie. Maar stilaan komen de nieuwigheden toch voor den dag. Nu de grenzen heropend zijn zullen wij weer regelmatig op de hoogte gehouden worden van wat er rondom ons voortgebracht wordt. Op filmgebied beginnen wij thans ook te merken dat het eindelijk vrede geworden is.

_**_*

Wij besloten onze vorige filmbespreking met een eerder pessimistischen kijk op de Fransche kinema. De meeste Fransche films, zeiden wij, blijven zwoel van atmosfeer en moreel onaanvaardbaar. Wij citeerden eenige films van dien aard en wij zouden de lijst kunnen volledigen met de melodramatische Ange de la Nuit, de middelmatige Mademoiselle X., de verfilming van Frondaie's Béatrice devant le désir, twee of drie films van Viviane Romance en een tamelijk lange reeks van tweede rang films waarvan wij de titels niet eens het vermelden waard achten, temeer daar, om zoo volledig mogelijk te zijn, wij al zooveel op te sommen hebben. En toch valt er, niettegenstaande dit alles, een ommekeer in de Fransche kinema te bespeuren. Deze kent ontegensprekelijk een heropleving en het is heel waarschijnlijk dat de meest interessante films die wij in de naaste toekomst zullen te zien krijgen van Franschen oorsprong zullen zijn. In elk geval zijn de twee belangrijkste films die momenteel vertoond worden twee Fransche films: Les Visiteurs du Soir en L'Éternel Retour. Beide zijn van uitzonderlijk gehalte.

De eerste film, Les Visiteurs du Soir, is van Marcel Carné die ons voor den oorlog reeds verschillende merkwaardige films schonk, onder meer Quai des Brumes, Hôtel du Nord, Le Jour se lève. Maar waar laatstgenoemde films, hoe technisch en artistiek merkwaardig ook, een realistische, ja een naturalistische weerspiegeling waren van een decadente wereld, zien wij in Les Visiteurs du Soir een drang naar vergeestelijking naar voren treden. De film is een bewerking van een oude legende uit de xv^e eeuw. Zij wordt op gelukkige wijze weergegeven door een ongewonen rijkdom van gestyleerde decors, een costumeering van den allerbesten smaak, een dialoog die soms wel wat te literair en te cerebraal aandoet maar wonderwel bij het verhaal past, een fijne muzikale onderlijning, een vertolking die wel ietwat homog[e]ner had kunnen zijn maar ons een Jules Berry brengt op zijn best in de rol van den duivel en vooral een opeenvolging van beelden van een uiterst suggestieve kracht en van een tot in de puntjes verzorgde fotografische afwerking. Het was lang geleden dat wij in een film nog zulke picturale weelde zagen tentoongesteld. Met recht bekwam Les Visiteurs du Soir dan ook den 'grand prix du cinéma français'.

De tweede film, L'Éternel Retour, is nog merkwaardiger, nog rijker aan inhoud, nog verhevener van stijl, nog uitzonderlijker op visueel gebied. Wij hebben hier te doen met een moderniseering van de Tristan en Isolde-legende. Jean Cocteau schreef den dialoog en Jean Delannoy stond aan de camera. Het is een voorbeeld van samenwerking. Alles is tot een zelden bereikte éénheid vervloeid. Bijgestaan door acteurs die de inzichten van den scenarist en den kineast volledig begrepen hebben (het spel van Jean Marais en vooral van Madeleine Sologne is indrukwekkend), gediend door decorateurs en costumiers welke innig met hen samenwerkten, zonder van de subtiele muzikale onderlijning te spreken, hebben Cocteau en Delannoy iets gepresteerd dat bewondering afdwingt en waarvoor men nu eens zonder overdrijving het woord 'meesterwerk' mag gebruiken. Men vraagt zich af of het mogelijk is een grootere ideolo-

[p. 158]

gische en visueele styleering te bekomen. Alles werd tot de zuiverste vormen herleid: gedachte en gevoel, zoowel als beeld. Van het begin tot het sensationeele slottooneel worden wij ononderbroken verrast door een reeks beelden van weergalooze schoonheid, harmonisch van compositie en sterk van uitdrukkingskracht.

Maar wat ons toch het sympathiekst stemt, én in Les Visiteurs du Soir én in L'Éternel Retour, is dat inmengen van de bovennatuurlijke wereld in de zinnelijke werkelijkheid, dat losmaken uit het materialisme der laatste jaren om eindelijk terug te keeren tot de geestelijke, eeuwige waarden. Wordt het nog niet heelemaal gedaan in den zuiver katholieken zin, toch moeten wij dien ommekeer met vreugde begroeten en de gedane pogingen in de mate van het mogelijke aanmoedigen. Intellectueelen - want hun vooral blijven Les Visiteurs du Soir en L'Éternel Retour voorbehouden - zullen deze films, waarover bladzijden zouden kunnen geschreven worden, waardeeren en genieten.

Dat de Fransche film nieuwe wegen op wil zal nog bewezen worden door de jongste verwezenlijking van Marcel Carné, Les Enfants du Paradis, nog niet in het land vertoond, door Leo Joannon's Carrefour des Enfants Perdus, zoo pas uitgebracht en die als het ware een Fransche Boys Town is, door Les Anges du Péché, waarvoor de betreurde Jean Giraudoux in samenwerking met een Pater Dominikaan het scenario schreef en die wij hopen vroeg of laat hier te zien. Misschien krijgen wij er nog een bewijs van door La Duchesse de Langeais, insgelijks met een scenario van Giraudoux, naar een roman van Balzac en die ook nog niet tot ons kwam. Verder door de betwiste, maar waarschijnlijk toch belangwekkende Symphonie Fantastique, die wij zullen gezien hebben op het oogenblik dat deze bespreking verschijnt en die een schets brengt uit het leven van Berlioz, waaraan gestalte gegeven wordt door een der markantste Fransche jonge krachten zoowel op gebied van regie als van vertolking, Jean-Louis Barrault, welke in de 'Comédie Française' Claudel's Soulier de Satin en Mauriac's Mal Aimés ten tooneele bracht en daar ook Hamlet vertolkte. Mocht deze heropleving, die, in feite, een aanvang nam met L'Assassinat du Père Noël en later met Notre-Dame de la Mouise, blijven duren! Doulce France heeft er alles bij te winnen.

Wij willen nog melding maken van een in twee episoden gewetensvol verwezenlijkte bewerking van Dumas' Comte de Monte Christo waaraan liefhebbers van avonturen hun hart zullen ophalen, van een door Pierre Blanchar zelf verwezenlijkte film met hem-zelf in de hoofdrol, Secrets, conventioneel van thema, maar aannemelijk gemaakt door Blanchar's beheerscht spel, van Le Baron Fantôme, met eens te meer een dialoog van Cocteau en die te zeer aan Les Visiteurs du Soir herinnert en er door in de schaduw komt te staan, van Carmen, een wat uitgesponnen, maar filmisch knappe bewerking van Mérimée's novelle die vooral door de tegenwoordigheid van Viviane Romance een dosis hartstocht en wellust bereikt, grooter dan wel noodzakelijk was.

Van Jean Delannoy, wiens naam wij sedert L'Éternel Retour niet meer onverschillig kunnen voorbijgaan, kregen wij nog een politiefilm: L'Assassin a peur la nuit en de zooveelste bewerking van den drakerigen Bossu, ditmaal door Blanchar belichaamd. Nopens beide films kunnen wij enkel zeggen dat Delannoy, dank zij zijn meesterlijken stijl, er van maakte wat er van te maken viel, zooals hij dat deed voor Pontcarral en Macao.

In het Vlaamsche Land werd nu ook de verfilming van Maxence van der Meersch's L'Empreinte de Dieu vertoond. De katholieke filmleiding is streng geweest voor dit werk. Zeker, de realistische tooneelen die er in voorkomen vergen voorbehoud, maar in haar geheel en inzonderheid in haar besluit huldigt de film, zoowel als het boek, een katholieke levensbeschouwing. De montage laat soms wel wat te wenschen over door het feit dat de film onvoltooid was bij het uitbreken van den oorlog en er nadien, om verschillende redenen, wijzingen dienden aangebracht. Doch de smokkelaars-atmosfeer aan de Belgisch-Fransche grens is goed weergegeven en menig tooneel is aangrijpend, vooral door het gloedvolle spel van Blanchar en Dumesnil: weinige films zijn zoo direct op het werkelijke leven afgestemd. Nog een andere film, eveneens vóór den oorlog gedraaid, Volpone, naar het tooneelstuk van Ben Jonson, wordt thans in omloop gebracht. Wij krijgen hier Harry Baur een laatste maal te zien. De beroemde tooneel-animator, Louis Jouvet, maakt insgelijks deel uit van de bezetting. Maar over de moraliteit spreken wij liever niet; zij is al niet beter dan in het tooneelstuk, integendeel. Ben Jonson heeft hier wel, bij oogenblikken, de macht van zijn grooten mededinger, maar zoo cynisch was Shakespeare, in zijn slechtste dagen, toch nooit. En nu meer dan ooit hebben wij alles behalve lessen van cynisme noodig. Het heropstaan uit den chaos zal met en door de 'caritas' gaan of het zal heelemaal niet gaan.

_**_*

[p. 159]

Zal de Fransche kinema de Amerikaansche overvleugelen? De meest geestdriftige bewonderaars van de Amerikaansche film beginnen uiting te geven aan een zekere ontgoocheling en wenschen een vernieuwing. In een onlangs verschenen bijdrage aan een Fransch weekblad was de bekende schrijver, Emil Ludwig, heftig gekant tegen Hollywood. Wat er ook van zij, de Amerikaansche kinema is in een periode van verslapping geraakt en een reactie dringt zich op. Maar technisch zijn en zullen de Amerikaansche films nog lang de beste blijven, want nergens beschikt men over zulke mogelijkheden als in de studios van Californië. Doch techniek is niet alles, de geest primeert.

Dit neemt niet weg dat, samen met Les Visiteurs du Soir en L'Éternel Retour, de ophefmakendste film der laatste maanden er een Amerikaansche was. Het is waar dat het een werk is van den universeelen Chaplin en dat het van 1938 dagteekent. Wij bedoelen De Dictator die wij sedert jaren met ongeduld tegemoet zagen. De verwachtingen van vele personen waren zoo groot dat zij ontgoocheld zijn geweest. Vitters en snobs brengen een onmeedoogende kritiek uit op de film, breken haar zelfs af. Waarom? De Dictator is mogelijk niet de beste film van Chaplin (Gold-rush en Modern Times staan hooger), maar het is onbetwistbaar een film die Chaplin waardig blijft. Hij speelt hier een dubbele rol: die van een dictator en die van een Joodsch barbiertje. In de laatste gestalte vooral vinden wij den vroegeren Chaplin terug: de belichaming van den levensdoolaard. Dien alléén willen sommige kunst-critici als den echten Chaplin erkennen. Maar met De Dictator wou Chaplin een satire der totalitaire staten - en welke satire! - brengen en was hij dus genoodzaakt tijdelijk aan den klassiek geworden Charlot te verzaken. Hij heeft dat gedaan op superieure wijze. Met een der zeldzame critici die het werk onvoorwaardelijk prezen, deelen wij ook de meening niet, als zou De Dictator, ingehaald door de omstandigheden, niet meer beantwoorden aan de actualiteit en spoedig verouderen; daardoor zag inderdaad Chaplin te groot en te ver vooruit, daarvoor heeft hij aan zijn werk een te grooten menschelijken inhoud bezorgd. Zooals elke Chaplin-prent zit De Dictator vol 'gags' van de bovenste plank. Wij noemen slechts zijn parodie op de redevoeringen van den 'Führer' in een taal van zijn creatie, zijn dans met den wereldbol dien wij den dans-van-den-grootheidswaanzin zouden kunnen noemen, het tooneel met de muntstukken en dit waarin Chaplin als barbier zijn kliënt scheert op de muziek en de maat van Brahm's vijfden Hongaarschen dans. Maar er zijn nog zoovele pareltjes van mimische kunst! Zijn eindredevoering mag sommigen simplistisch voorkomen, ons is zij naar het hart gegaan, doordrongen als zij is van de humanistische principes. Zoowel als dictator als in de rol van het barbiertje blijft Chaplin een komisch acteur van formaat. Jack Oakie in de rol van den Mussoliniaanschen dictator is hem geenszins onwaardig. De Dictator is een van die zeldzame films die iedereen moet gezien hebben. Chaplin blijft met Walt Disney de eenige film-ontwerper-en-verwezenlijker waarvan in waarheid mag gezegd worden dat hij iets geniaals aan zich heeft.

In de nieuwe reeks Amerikaansche films, tot hiertoe in het land vertoond, lijkt ons een van de beste So Proudly we Hail! (Wij groeten U met waren trots; Fransche titel: Les Anges de Miséricorde). Het is nogmaals een oorlogsfilm. Het gaat over de heldendaden van een groep ziekenverpleegsters naar de Philippijnen gezonden na de nederlaag van Pearl-Harbour. De film is van een ontroerende menschelijkheid en tevens van een onberispelijke technische gaafheid. Jammer dat hier en daar een te sentimenteel tooneeltje de éénheid van het geheel komt verbreken. Het blijft nochtans een verheven werk, waarin de geestelijke waarden ook hun plaats krijgen. Fragmenten zooals de kerstmisviering, de huwelijksinzegening en de operatie tijdens het bombardement zullen wij niet licht vergeten. De vertolksters, met Claudette Colbert aan het hoofd, zijn heel en al natuurlijkheid. Een werkelijk zeer aanbevelingswaardige film. En hoe ver staan wij hier van de Duitsche oorlogsfilms waarin de kristelijke waarden nooit levensrecht verwierven! Liefhebbers van oorlogsfilms beleefden ook genoegen aan Wing and a prayer, een verwezenlijking van Henry Hathaway, den kineast van De drie Lanciers van Bengalen, en waarin wij het leven op een vliegtuigmoederschip meemaken, alsook aan The immortal Sergeant, die van meer gevoelerigen aard is. De Amerikaansche Militaire Zending gaf ons een kort, maar, in zijn volle objectiviteit en in zijn bittere nuchterheid, schrijnend document over de Duitsche folterkampen. Pierre Blanchar, die de ziel van den Weerstand was in de Fransche kinemawereld, commenteerde in het Fransch deze film, - een blijvende aanklacht tegen het menschdom.

Wij kregen ook twee nieuwe films van John Ford: Het Spoor der Mohawks en The Long Voyage Home. De eerste is misschien de minst geslaagde film van Ford die hier al zijn aandacht aan de kleurtechniek schijnt te hebben gewijd, maar in de tweede die bijna onopgemerkt

[p. 160]

te Brussel vertoond werd vinden wij den Ford van The Informer en Stage-Coach tenvolle weer. Van René Clair kregen wij een tweede in Amerika verwezenlijkte film: The Flame of New-Orleans met... Marlène Dietrich in de hoofdrol. Wij zagen de film nog niet. Laten wij hopen dat zij van het gehalte is van I married a witch. Wij bespreken haar later, terzelfdertijd als de film van Ford waarop wij beslist terug komen. Dàt is kinema!

Van Back Street kregen wij, helaas! een nieuwe versie, ditmaal met Charles Boyer en Margaret Sullivan. Het scenario, naar het boek van Fanny Hurst, ziekelijk sentimenteel en oppervlakkig, hoezeer de doorsnee filmbezoeker er ook tot tranen toe door bewogen wordt, blijft altijd even onaanvaardbaar van katholiek standpunt. Dat de filmleiding hiertegen ten strengste optreedt begrijpen wij volkomen.

De talentvolle actrice van Goodbye, Mr. Chips en Pride and Prejudice, Greer Garson, die Hollywood als 'star nr 1' lanceert - en voor eens is de keus gelukkig - vinden wij terug als partnerin van den aristocratischen Ronald Colman in een zeer degelijke film Random Harvest (Gevangenen van het Verleden), een productie van den geroutineerden Mervyn Le Roy.

In gala werd een om haar eenvoud geprezen film The Sullivans (Ik had vijf zonen) vertoond. Het blijkt weer een van die films te zijn, in het genre van Ons Dorp en Het Leven gaat voort, waar wij in contact komen met het dagelijksche leven en met werkelijke menschen. Wij hopen er spoedig kennis te kunnen meemaken. In zulke films is Amerika gewoonlijk op zijn best. Moge het dien weg uiteindelijk inslaan! En het spreekt vanzelf dat, als katholieken, wij reikhalzend uitzien naar de verfilming van Cronin's Keys of the Kingdom, Going my Way waarin Crosby de rol van een priester vervult, en vooral de Lourdes-film waarover men ons met lof gesproken heeft.

_**_*

Van Engelsche zijde is er weinig te melden. Enkel Nine Men, een van die documentaristische oorlogs-speelfilms volgens Engelsch recept: trage ontwikkeling, maar knappe karakteruitbeelding, en Q Planes (Wolken over Europa), een spionnage-film met vecht-en-schietpartijen 'à volonté', waarin wij niet zonder verwondering Laurence Olivier terugvinden. Ondanks Wuthering Heights, Rebecca en Pride and Prejudice, zal Olivier toch altijd voor ons in de eerste plaats den kapitalen tooneelacteur blijven, dien wij het geluk hadden in Shakespeare's Richard III toe te juichen. (Zijn verfilming in technicolor van Shakesspeare's Henry V zagen wij nog niet.)

_**_*

Rusland zond niets nieuws. De Regenboog en Kameraad P zetten hun loopbaan voort, en van de vóór den oorlog reeds vertoonde eigenaardige, maar sarcastische en tendentieuze bewerking, door middel van poppen, van Swift's Gulliver's Reizen en van de machtige, maar niet minder tendentieuze Peter de Groote kregen wij hernemingen. Maar van uit Spanje zond de Fransche schrijver André Malraux ons Espoir. Het is een werk met vele onvolmaaktheden, vele onevenwichtigheden, doch het is echt en daardoor zoo diep tragisch, zoo intens dramatisch. In de oogen van een Spaanschen boer legt Malraux heel de grootheid en heel de tragiek van 'la condition humaine'. Het in 1932 verwezenlijkte werk van den Tcheek Gustav Machaty Extase wordt ook hernomen. Het heeft iets artificieels, maar het is filmtaal van de allerzuiverste soort: het woord is hier geheel ondergeschikt aan het beeld. Het erotische van het gegeven verplichtte echter de filmleiding Extase onder de rubriek 'te mijden' te rangschikken.

_**_*

En bij ons? Barak I, een sympathieke poging, maar dan ook niets meer, en binnenkort Conscience's Baas Gansendonck waarvan men een film van internationaal cachet wil maken. Wij hopen het, wij wenschen het. Maar 'wait and see!' Cauvin gaat voort actualiteiten op on-banale wijze te filmen. Maar van Henri Storck en Dekeukeleire hooren wij niets meer. Nochtans als wij eens een filmkunst, dien naam waardig, in het leven willen roepen dan is het op de laatste drie kineasten dat wij zullen hoeven beroep te doen. Zij weten wat film is. Zij hebben bewijzen van hun kunnen gegeven in prijzenswaardige kultuurfilms. Met hen zijn wij tenminste verzekerd dat de kwaliteit zal primeeren, want zij hebben stijl. En stijl is zeker wel datgene waar wij het meest behoefte aan hebben, ook op filmgebied.

22-10-1945.

Pieter-Emmanuel Oyen.