Streven. Jaargang 1

[p. 31]

Wat is Conjunctuurstudie?

1. Crisistheoriën.

Iedereen heeft het woord 'crisis' in den mond. Men klaagt over 'Geloofscrisis' en over 'Gezagscrisis'. De politiekers zitten met de 'crisis van Midden-Europa' verlegen. Maar voor het volk, voor de millioenen werkeloozen en hun gezinnen bestaat er sinds vier jaar alleen maar 'de' Crisis. Zij kennen en vreezen het spook dat de arbeiders op straat zet, jaren lang. Zij vragen zich af 'komt daar nog een einde aan?'. De demagoog antwoordt 'Neen, nooit meer!' En toch...

Het zou een spijtige vergissing zijn te meenen dat de economische malaises eigen zijn aan onzen tijd. Het Bijbelverbaal van de zeven vette en de zeven magere jaren is bekend. Het gaf mede-aanleiding tot de gedachte, dat de crisis 'periodiek' waren. Telkens na een tijdsverloop van zeven jaar volgens de eenen, van tien jaar volgens de anderen zouden er slechte tijden aanbreken voor nijverheid en handel. In de Middeleeuwen met hun hongersnooden volgend op slechte oogsten of oorlogsverwoesting vonden zij geen stevig bewijsmateriaal voor de 'periodiciteit'. Evenmin waren de oude crises 'epidemisch'. Zij bleven tot een zekere streek of staat beperkt. Nu eens hier dan weer elders woedde een hongersnood. Doch nooit werd heel de bekende wereld gelijktijdig aangetast door de malaise als door een besmettelijke ziekte.

Van af de XIX^e eeuw nochtans nemen de crises een ander aspect aan. Opmerkelijk is, dat die verandering zich openbaart dan wanneer de 'Revolutie' overal haar slag thuis haalt. Het productie-stelsel wordt kapitalistisch: Kapitaal (fabrieken, machines, werktuigen) worden door de werkgevers bijgebracht, en Arbeid door de werknemers geleverd. Het machinisme zegeviert over heel de lijn en maakt het modern-Groot-kapitalisme mogelijk. Het Individualisme drukt overal zijn stempel op: Staat, Wetgeving, Sociaal kader ondergaan zijn invloed. Het Liberaal Economisme zwaait den scepter! Getroffen door de snelheid waarmede de eene crisis op de andere volgt, hebben geleerden van allerlei pluimage getracht een causale verklaring van het crisis-verschijnsel te vinden. Immers de crises zijn de symptomen van een geheimzinnige kwaal; waaraan het economisch stelsel lijdt. De hoop, door de kennis der oorzaken op het spoor te komen van preventieve middelen, was voor de theoretici der XIX^e eeuw aanleiding om een lange rij crisistheoriën op te bouwen. De deterministen hielden vast aan de periodiciteit en wrongen de crisis-data in het kader van hun hypothese. Zij vonden de verklaring ervan in allerlei physieke oorzaken o.a. van de zon-radiaties.

Anderen meenden dat er moreele en psychologische oorzaken in het spel moesten zijn. Het economisch systeem wordt volgens hen van tijd tot tijd ontwricht tengevolge van een opeenvolging van optimistische en pessimistische vergissingen. De crises zijn de straf voor een onbezonnen, overmatigen lust tot materieele genieting.

Een derde groep zoekt de verklaring in oorzaken specifiek van de moderne sociaaleconomische orde. Deze groep heeft het in zooverre bij 't rechte eind, dat zij den oorsprong der crisis zoekt in feiten die niet ouder zijn dan het modern crisis-phenomeen zelf. Het is onmogelijk een overzicht van die reeks hypothesen te geven. Noteeren wij als de bijzonderste: de Overproductie, de OnderConsumptie en de Overkapitalisatie theoriën. Ook deze verklaringen werden allen a-priori geleverd. 't Is begrijpelijk dat geen enkele ervan volledige voldoening kan geven. Hoogstens omvatten sommige een gedeeltelijke, een onvolledige waarheid. Verscheidene gezaghebbende economisten verdedigden tegenstrijdige theoriën.

[p. 32]

2. Moderne richting: het Conjunctuuronderzoek.

Het experiment is onontbeerlijk om de verhouding tusschen de componenten en oorzaken en anderzijds het volledig verschijnsel vast te stellen. De Statistiek levert aan de sociale en economische wetenschappen een surrogaat van het experiment.

De Economische Wetenschap eischt een methode van onderzoek die na de feiten te hebben verzameld ze schift en ordent en ten slotte op inductieve wijze wetten opmaakt.

Na de faljiet van het a-priorisme van de XIX^e eeuwsche theoretici, zal men uitzien naar een middel om door proefondervindelijke studie van het economisch gebeuren a-posteriori een causale verklaring van het crisis-verschijnsel te vinden.

Die gedachte leidde tot de oprichting in 1917 van het 'Harvard University Committee on Economic Reseach' met Prof. W.M. Persons als statisticus. Dit instituut legde zich toe op de Conjunctuurstudie. Met al de hulpmiddelen van de moderne statistische methoden observeert, bestudeert en ontleedt men het economisch gebeuren in zijn dynamisch verloop.

De methode van conjunctuuronderzoek van Prof. Persons is nu nog de basis van waar de jongere conjunctuuronderzoekers uitgaan.

Daarom is het noodig ze even nader uiteen te zetten.

3. De Persons-Methode.

Economische feiten als productie, buitenlandsche handel, vervoer, werkeloosheid, kunnen slechts worden uitgedrukt in cijfers. Het onderzoek wordt hiermede geconcretiseerd in tijd en ruimte. Men kiest gewoonlijk een terrein dat samenvalt met den politieken staat. De cijfers om bruikbaar te zijn moeten loopen over perioden van hoogstens een maand. Kiest men langere tijdruimten dan gaan door kompensatie te veel kostbare schakeeringen verloren. Die maandelijksche statistieken moeten homogeen zijn. Het geobserveerde voorwerp en de methode van de statistiek op te maken moeten onveranderlijk blijven. Officieele en semi-officieele publicaties, berichten van de uitgiftebank en van voortbrengerssyndicaten leveren over 't algemeen bruikbaar cijfermateriaal.

Een stafistische reeks, bestaande uit maandcijfers die eenzelfde verschijnsel betreffen, wordt bij hypothese geassimileerd aan een aaneengesloten meetkundige reeks. Persons kent haar de eigenschappen toe van de meetkundige reeks en bewerkt haar als zoodanig.

Men stelt ze grafisch voor door een curve. De gegevens worden afgemeten op de vertikale ordinaten-schsal, de tijd op de horizontale abscisse.

Tet dusver hebben we te doen met een ruwe statistische reeks, die de totaliteit van het verschijnsel afbeeldt zooals die van buiten uit wordt waargenomen. Zeker is het, dat die totaliteit de resultante is van de werking van veelerlei oorzaken. Waaronder ook 'de' oorzaak van het crisis-verschijnsel. Is het theoretisch en praktisch mogelijk de ruwe gegevens te ontleden in componenten, die elk aan een bepaald en gekend oorzaken-complex kunnen toegeschreven worden?

Persons zegt 'Ja!' en heel zijn methode richt er zich op, uit de ruwe gegevens dat element af te zonderen dat blijkbaar door de ziekte eigen aan de moderne economie veroorzaakt wordt. Die oorzaken en die ziekte onbekend zijnde, kan het overstemmend element alleen ontdekt worden als rest na uitschakeling van alle andere componenten der ruwe gegevens.

De hypothese van Persons kent vier componenten: de seizoenvariaties, de grondtendenz, de buitengewone invloeden en de conjunctureele of cyclische elementen.

De seizoenvariaties zijn componenten die afhangen van de wisseling der jaargetijden of van de samenstelling van den kalender. Zij zijn de wetenschappelijke bepaling van wat populair gekend is in mode- en confectiemagazijnen als 'vol-' en 'leeg seizoen'. De seizoenvariaties zijn opvallend in de beetsuikernijverheid en in de bouwnijverheid. Bij-

[p. 33]

na alle andere statistische reeksen ondergaan er den invloed van.

Elke maand heeft een typische seizoenschommeling, die ieder jaar, 't zij in crisis of in goeden tijd, op het gegeven moment haar invloed uitoefent op de ruwe statistieken.

De grondtendenz is het gemiddelde, de 'normale' volgens dewelke het geobserveerde veeschijnsel zich zou ontwikkelen indien geenerlei stoornis zich voordeed.

De keuze van den vorm (rekenkundige of meetkundige reeks), dien men aan de grondtendenz zal geven is zeer kiesch, omdat ze afhangt van den willekeur van den onderzoeker bij den opbouw van zijn methode van conjunctuurstudie.

Om het systeem van Persons correct toe te passen zou men de grondtendenz telkens onder vorm van een hyperbolische curve (meetkundige reeks) moeten voorstellen. Doch in de groote meerderheid der gevallen zal men geen merkelijke fout begaan wanneer men een rechte lijn (rekenkundige reeks) kiest. Persons zelf raadt de rechte lijn aan. Een hyperbolische curve zal slechts dan gebruikt worden als tusschen beide een storenden afstand ligt.

De buitengewone invloeden zijn onregelmatigheden, die zich voordoen tengevolge van onvoorziene gebeurtenissen. Een oorlog, aardbeving, algemeene werkstaking, overstrooming, mislukking van den oogst zullen hun invloed door plotse, nijdige sprongen doen merken op de grafische maandstatistieken.

De cyclische elementen worden veroorzaakt door tot nogtoe onbekende invloeden. Het is het doel der conjunctuurstudie deze oorzaken op te sporen!

Vandaar dat men tracht de statistische reeks te ontbinden in haar elementen. Door afzonderlijke studie van seizoenvariatie, grondtendenz, buitengewone invloeden en cyclische elementen wil men ervaringsmateriaal verzamelen.

Dus stelt zich het probleem van de Statistische analyse. Opgave is: uit een ruw maandcijfer (U) de grondtendenz (T), de seizoenvariatie (S) en de buitengewone invloeden (B) berekenen en afzonderen, ten einde het complex der cyclische elementen (C) over te houden.

Hetgeen kan geschreven worden

U = f (T.S.B.C.)

waarin alleen U gekend is. De equatie bevat dus zooveel onbekenden meer als er komponenten uit het maandcijfer moeten afgezonderd worden. Men moet dus ofwel de ontbrekende equaties vinden, ofwel zekere hulphypothesen omtrent den innerlijken opbouw der maandcijfers opstellen.

Tot dit laatste middel heeft Persons zijn toevlucht genomen. Toch is de oplossing van het gestelde probleem hem niet volledig gelukt. In zijn systeem blijven de buitengewone invloeden onafscheidelijk met de cyclische elementen verbonden.

Wanneer men nu even overdenkt, dat die buitengewone invloeden meerdere maandcijfers onbruikbaar maken voor de berekening der seizoenschommelingen, de grondtendenz tot zich aantrekken en de cyclische curve misvormen, dan begrijpt men onmiddellijk, dat we hier den vinger leggen op een zwak punt van de Persons-methode.

Prof. Dr O. Anderson (Varna) in zijn studie 'Kritische Betrachtung der Harvard-Methoden' toont de wenschelijkheid aan van als allereerste bewerking die buitengewone invloeden uit te schakelen. Dit zou kunnen gebeuren door een toepassing van de Heppardsche methode (cf. Biometrika. Vol. XIX. Bl. 83-86. London.)

Berekening en Uitschakeling.

In de hiernavolgende uiteenzetting moeten wij ons uit noodzakelijkheid des gebods, beperken tot de grondprinciepes. Wie het onderwerp verder indiepen wil raadplege het werk van Prof. Dr L.H. Dupriez 'Les méthodes d'analyse de la conjoncture économique et leur application á l'économie belge depuis 1897'.

a) Berekening van de seizoenvariaties.

Vooraleer de seizoenvariatie te berekenen past het te onderzoeken of zij werkelijk be-

[p. 34]

staat. Er zijn immers enkele economische verschijnselen die aan haar invloed ontsnappen. Dit voorafgaandelijk werk verricht men op een verdeelingstafel, bestaande uit 13 kolommen. De eerste kolom zal een schaal van 85 tot 115 bevatten. De 12 volgende kolommen geven elk een verhouding aan nl. van de gegeven maand tot de voorgaande, bv. Januari Februari enz. December December Januari November

Teruggrijpend naar de maandcijfers der ruwe statistische reeks deelt men elk maandcijfer door het voorgaande. Aldus bekomt men procenten (link relatives). Deze teekent men door een vertikaal streepje aan op de verdeelingstafel. Naargelang men in de berekeningen het einde der periode van tien tot vijftien jaar nadert, ziet men de streepjes zich in elke kolom rond een bepaald procent concentreeren. Het hangt dan af van de dichtheid der centrale kern in elke kolom, van de af wijking dier kernen van de normale (100) en van de ligging der kernen in de aangrenzende kolommen, of men tot het bestaan van een seizoenschommeling besluit.

Zoo ja, dan zoekt men in elke kolom de mediaan op. Deze behoort gewoonlijk tot de centrale kern. - 96, 102, 106, 98, 99, 101, 101, 103, 102, 110, 100, 87 zijn de medianen van een reeks die welafgeteekende en overwegende seizoenschommelingen vertoont (ontvangsten van de Belgische spoorwegen). Die medianen zijn echter niet identiek met de seizoenschommeling. Zij geven alleen de verhouding aan van maand tot maand. Een sprong van 96 naar 102 beteekent dat de dalende seizoenvariatie in een stijgende wordt omgezet. Volgt daarop een mediaan 100 dan wordt de nieuwe beweging onveranderd voortgezet. Volgt echter 106 dan beduidt dit dat de stijgende beweging in de volgende maand nog versterkt wordt. Zoo ook voor de dalingen. Nu komt het er op aan uit die 12 medianen de seizoenvariatie te berekenen. Daartoe zijn 3 bewerkingen noodig

1^o Men voert de 'ketting' van 12 medianen terug tot éénzelfde basis: b.v. December. Daartoe vermenigvuldigt men de medianen achtereenvolgens de eene met de andere.

2^o Men verbetert de 'ketting', om den invloed van stijging of daling der grondtendenz, die zich in de medianen weerspiegelt, te verwijderen. De verhouding van December tot December van 't vorige jaar moet op 100% = 1 gebracht worden. Daartoe verdeelt men de 'fout' gelijkelijk over al de medianen der ketting.

3^o Men drukt de ketting uit in procenten van haar algemeen gemiddelde ten einde aldus een passende basis te hebben en in staat te zijn de seizoenvariatie uit de ruwe statistische reeks uit te schakelen.

Begrijpelijkerwijze gebeuren die bewerkingen bij middel van logarithmen.

De reeks waarvan hierboven de mediaanketting werd opgegeven blijkt na uitvoering der beschreven bewerkingen volgende seizoenschommeling te vertoonen:

Januari, 93%, Februari 95%, Maart 100%, April 97%, Mei 96%, Juni 97%, Juli 97%, Augustus 100%, September 103%, October 112%, November 112%, December 98%.

Berekening der grondtendenz.

De rechtlijnige grondtendenz is een rekenkundige reeks zoodanig dat de som der kwadraten van de afstanden der gegevens tot de overeenkomstige termen der reeks, de kleinst mogelijk zij.

De statistische reeks waarover men een grondtendenz wil berekenen moet minstens twee tot drie crisis-perioden omvatten. Jaarlijksche totalen volstaan voor deze berekening, zelfs wanneer de statistische reeks uit maandcijfers bestaat. Men dateert de jaarcijfers in het midden van het jaar. Men zoekt het rekenkundig gemiddelde van de reeks jaarcijfers: dat men dateert in het midden der gekozen periode: Aldus bekomt men het centrale punt van de grondtendenzlijn (b). Door een toepassing van den 'Regel der Kleinste kwadraten' of den 'Regel der Momenten' vindt men de constante, jaarlijksche vermeerdering of vermindering der tendenz (m). De elementen (b) en (m) bepalen de grondtendenz volledig. Door interpolla-

[p. 35]

tie kan men dan de ordinaten der grondtendenz berekenen voor elke maand der ruwe statistische reeks. Haar verloop beeldt men af op de oorspronkelijke grafiek.

Uitschakeling van grondtendenz en seizoenschommeling.

Op het oogenblik dat men uit de ruwe statistische maandcijfers de grondtendenz en de seizoenvariatie wil verwijderen, stelt zich onontkoombaar de vraag: 'Hoe is elk ruw maandcijfer gebouwd?' Welk is de 'functie' waarin de elementen T, S, B en C zich onderling verhouden? Persons stelt de hypothese:

U = T × S + B + C

en vermits B en C onafscheidelijk zijn

U = T × S + (B + C).

In de methode van Persons is de seizoenschommeling dus afhankelijk van het peil der grondtendenz. Niet in alle praktische gevallen strookt deze hypothese met de waarheid! Het gebeurt ook dat de seizoenschommeling rechtstreeks afhangt van het gegevenzelf. Dit leidt tot een andere formule

U = T + S + B + C

die in sommige gevallen gebruikt wordt door het London and Cambridge Economic Service.

Wat er ook van zij, Persons deelt de ruwe maandcijfers door de overeenstemmende ordinaten der grondtendenz. Aldus bekomt hij de reeks in procenten van de grondtendenz. In zijn theorie wordt dit procent opnieuw gedeeld door de gevonden percentages der seizoenvariatie. Doch praktisch zal het toegelaten zijn, wanneer de reeks niet al te wilde sprongen maakt, van de seizoenvariatie eenvouding door aftrekking uit te schakelen. Het verschil is onbeduidend. Als restant bekomt men een reeks Verschillen, + en -. Men teekent die weer op een Groothedenschaal en een tijdschaal. Deze curve bevat nog enkel de buitengewone invloeden en cyclische elementen.

De verschillende reeksen die men door de statistische analyse heeft bewerkt moeten nu onderling vergeleken worden. Behoudt men ze in hun hierboven beschreven vorm, dan is die vergelijking moeilijk. Immers elke grafiek heeft eigen maat en eigen gemiddelde afwijking van de normale.

Daarom berekent men voor elke reeks een standaard-afwijking met de reeksen te deelen door eigen standaard-afwijking, drukt men ze ineens alle uit in eenheden. Zoo worden ze onderling vergelijkbaar.

Men zal nu al de in standaard-afwijking uitgedrukte reeksen teekenen op doorschijnend papier en op schalen die op de abcisse verdeeld zijn in maanden en op de ordinaten in eenheden. Gewoonlijk volstaat een schaal gaande van + 3 standaard-afwijking over 0 tot - 3 standaard-afwijking.

De cyclische curven.

Het naaste doel van onze conjunctuurstudie, nl. de afzondering uit de ruwe cijfers van die componenten, die in 't leven worden geroepen door hetzelfde oorzaken-complex dat ook de crises verwekt, is hiermede bereikt.

Hoe ziet nu de grafiek er uit?

Onmiddellijk valt de golvende beweging der curve op. De lijn loopt van de negatieve zone langzaam naar de normale toe, overschrijdt ze, stijgt in de positieve zone, breekt op een zeker moment, daalt in de positieve zone, valt onder de normale terug in de negatieve zone. Deze beweging herhaalt zich immer opnieuw. Men noemt ze: de conjunctuur-cyclus. En deelt ze in, in de volgende fases:

a)	de herneming. Na haar minima punt bereikt te hebben schommelt de curve op laag peil met neiging tot stijgen.
b)	de welvaart. De curve nadert en bereikt de normaal-lijn en overschrijdt ze.
c)	de spanning. De curve bereikt een hoog peil in de positieve zone en vertoont ten slotte soms enkele schommelingen.
d)	de crisis. De curve heeft het maximapunt bereikt en breekt. De daling vangt aan.
e)	de liquidatie. De daling zet zich in versneld tempo voort en zal niet ophouden vooraleer het minima-punt in de negatieve zone bereikt werd.

Geen enkel economisch phenomeen ont-

[p. 36]

snapt geheel aan deze cyclus-beweging. Doorheen de misvormingen veroorzaakt door de buitengewone invloeden en niettegenstaande de voorname rol door het toeval in sommige reeksen gespeeld, is toch altijd de cyclische beweging te herkennen.

Het Harvard-Barometer.

Een 50-tal reeksen werden door het Harvard-Committee verzameld; 23 bleken na een eerste kritisch onderzoek bruikbaar te zijn. Op deze werd de statistische analyse toegepast. De aldus bekomen 23 cyclische curve werden onderling vergeleken. Vooral werd aandacht verleend aan de tijdsverschillen (décalages) tusschen hun minima-en maxima-punten en tusschen hun algemeene richting. Ten slotte bleken 3 groepen te bestaan, die ongeveer terzelfdertijd reageerden. De cyclische curven van elke groep werden gecombineerd tot één nieuwe curve. Zoodat er uiteindelijk slechts 3 curven overbleven: A Speculation, B Business, C Money. Deze 3 curven op éénzelfde grafiek voorgesteld vormen het beroemde Harvard-Barometer. Door correlatie-berekeningen is men er in gelukt vast te stellen, dat de A-curve gemiddeld 3-4 maanden voorafgaat op de B-curve en deze weer circa 4 maanden op de C-curve. De onderlinge stand der curven op het Harvard-Barometer zal aldus toelaten van met een tamelijk groote waarschijnlijkheid de groote lijnen van de conjunctuur der volgende maanden te voorspellen. De crisis van 1920 werd op die manier door Harvard voorzien en aangekondigd tot groot voordeel van de business-lieden die ermede rekening hielden.

4. Andere Conjunctuur-onderzoekers.

De studies worden nog altijd voortgezet op de cyclische curven. Men gaat de reakties van het economisch leven in al zijn onderdeelen na. Vooral de naoorlogsche periode was kostbaar. Het economisch leven werd door de gevolgen van den wereldoorlog, door de nieuwe verhoudingen, door de actieve handelspolitiek, door de muntinflatie zoozeer doorploegd en onderst-boven gekeerd! In deze omstandigheden had de conjunctuuronderzoeker een buitenkansje om den invloed van al deze factoren op den economischen cyclus na te gaan.

Ook buiten de Vereenigde Staten werd aan conjunctuuronderzoek gedaan.

In Engeland werd in 1922 het 'London and Cambridge Economie Service' gesticht. Aan de drie curven van het Harvard-Barometer voegde dit instituut er een vierde toe, die het Volume van de algemeene activiteit weergeeft. Ook een technische verbetering werd aan de Harvard-methode toegebracht. De reeksen die kunnen beïnvloed worden door het verschil in duur der maanden (b.v. de productie van zulke industrie die dag en nacht, week en Zondag doorwerken) worden door een voorafgaandelijke bewerking herleid tot type-maanden van 30 kalender- of 25 werkdagen. Na de stabilisatie der Mark werd te Berlijn het 'Institut für Konjuncturforschung' opgericht onder leiding van Dr. Wagemann. Deze aanvaardde wel het statistisch gedeelte van de Persons-methode doch zag er al spoedig van af, de uitslagen van zijn werk samen te vatten in een Barometer. Een Barometer omvat noodzakelijkerwijze slechts een beperkt aantal reeksen, Persons meent, dat zoo die reeksen oordeelkundig gekozen worden, het Barometer toch voldoende getrouw den algemeenen toestand zal weergeven. Wagemann werpt op dat het economisch geheel geen machine is, zoodat het toezicht op enkele bepaalde raderen zou toelaten zich een oordeel te vormen over de werking van het geheel, doch eerder een levend organisme, over wiens toestand men zich slechts een idee kan vormen door observatie van alle onderdeelen in verband met elkander. De 'Vierteljahrhefte' publiceeren daarom een groot aantal Barometers, die elk meerdere curven omvatten. Het conjunctuurbeeld d.i. de momenteele stand van de algemeene bedrijvigheid alsook de conjunctuurvoorstellingen zijn meer in den interpreteerenden tekst, dan wel in de grafieken te vinden. Het is hier ook de plaats om het werk van Prof. Dr. O. Anderson te vermelden, die

[p. 37]

voor 't eerst de eigenlijke statistische analyse van Persons aan een kritisch onderzoek heeft onderworpen.

Verder bestaan er nog in Canada, Oostenrijk, Hongarië, Polen, Rusland en België instituten, die zich bezighouden met de studie den nationale conjunctuur en zich op voorspellingen toeleggen. Frankrijk, Italië en Nederland bezitten enkel statistische ambten, die wel rekening houden van den arbeid der conjunctuurinstituten, doch zich nog niet tot dien rang hebben opgewerkt.

'Welke nu de uitslagen zijn van die conjunctuurstudie', is een vraag die we in een volgend artikel zullen pogen te beantwoorden.

R. VERSCHROEVEN,

Lic. h.c.m. wet.