Streven. Jaargang 23

[p. 685]

De andere studentenbeweging
Jan Art

Een colloquium, onlangs in Antwerpen gehouden over het thema ‘Meer vrijheid voor meer mensen’, ontspoorde alweer, zoals ik de laatste tijd herhaaldelijk ervaren heb met dergelijke gesprekken over meer levensbeschouwelijke onderwerpen, in een debat over uitsluitend maatschappelijke actualiteitsproblemen, in dit geval de staking in Limburg. Het is naar aanleiding van dit voor vele aanwezigen ‘frustrerende’ debat dat ik ertoe gekomen ben onderstaand artikel te schrijven. Het is duidelijk het produkt van een jonge geest en vertoont er dus ook de schaduwzijden van. Ik durf nochtans enige hoop koesteren dat U het in uw tijdschrift zult opnemen, al heeft het niet de kwaliteit van die van de gewone bijdragen. Ik zou van deze gelegenheid gebruik willen maken om U erop te wijzen dat een belangrijk aantal van uw lezers studenten zijn, maar dat U bijna nooit iets publiceert van de hand van een ‘jonge volwassene’.

Studenten en studentenbeweging worden in de huidige publiciteit vaak zonder meer beschouwd als ‘links’, ‘progressief’, ‘kritisch’, ‘maatschappelijk geëngageerd’ en dergelijke meer. In het beste geval wil men binnen de studenten nog een onderscheid maken tussen een politiek bewuste, mondige minderheid en de grote massa van de onverschilligen, vaderszoontjes en conformisten, wier enige ambitie zou zijn een diploma te behalen en zich een carrière op te bouwen binnen de bestaande structuren.

Deze simplistische voorstelling van zaken zou niet zo onrustwekkend zijn als ze niet de veronderstelling insloot dat de vraag van de mondige jongerengeneratie van vandaag beantwoord kan worden door uitsluitend haar eisen op het sociaal-politieke vlak in te willigen. Deze vooropstelling maakt echter de zo belangrijke dialoog onmogelijk tussen ouderen en jongeren over andere dan politieke, mijns inziens dringender vraagstukken, dringender in deze zin, dat er tenminste een begin van oplossing voor gevonden moet worden, wil men voor de acties op sociaal en maatschappelijk plan enige kans op werkelijk slagen scheppen. Als er dan toch enkele bescheiden pogingen worden aangewend om in panel-gesprekken en dergelijke onderwerpen van meer levensbeschouwelijke aard te behandelen, gaan de gesprekken onder invloed van bepaalde elementen in de vergadering na korte tijd een richting op die helemaal niet in de bedoeling lag van de gespreks-

[p. 686]

leider, noch in die van de meeste aanwezigen. Zo wordt bijvoorbeeld een bespreking van het probleem van de vrijheid verschraald tot de maatschappelijke dimensie van de menselijke vrijheid en een gelegenheid om de vergadering aan te zetten tot een publieke stellingname in de kwestie van de Limburgse staking. Zo ontaardt een gedachtenwisseling over gebruik en misbruik van verdovende middelen in een aanklacht tegen politiegeweld, staatsautoritarisme en censuur.

M.a.w. sommigen die zo vurig opkomen voor democratie, volksvergadering, vrije meningsuiting en inspraak, gaan anderen systematisch het recht ontzeggen levensbeschouwelijke themata op zo'n manier te behandelen dat er nog andere aspecten van aan het licht komen dan alleen maar de onmiddellijke toepassingen van het programmapunt ‘politieke sensibilisering van de massa’. Een politiek-bewuste minderheid gaat zich aldus opwerpen als de enige woordvoerder van de intelligentsia van morgen.

Eenieder die enigszins vertrouwd is met het studentenvolk, weet nochtans dat diegenen die niet zo ‘links’ denken, die hun kamer niet behangen met foto's van rode idolen, die zich niet bekwaam achten de universitaire leerprogramma's in sectievergaderingen eindelijk eens voorgoed te hervormen, en die niet menen dat de hele menselijke problematiek van vandaag zich laat oplossen door totale revoluties, structuurveranderingen, medezeggenschap, solidariteit met de arbeiders en contestatie van de consumenten-maatschappij, niet perse voor conformisten moeten worden verslelen. Er zijn er inderdaad nog die zo naïef zijn te menen dat de filosofie ook nog verhelderend kan werken wanneer zij andere momenten van de menselijke werkelijkheid bestudeert dan de maatschappelijke, en die zich afvragen of het nuttige, maar ook eenzijdige geschrijf en gepraat van vandaag over sociale problematiek aan de grondvragen van deze tijd niet voorbijgaat. Er zijn er die er zich van bewust zijn, dat studentenbeweging ook ‘adoles-centenbeweging’ betekent en daar dan ook zowel de positieve als de negatieve eigenschappen van bezit. Er zijn er die vrezen dat het jeugdige gemis aan realiteitszin en het teveel aan engagementsbehoefte, de al dan niet gezonde honger naar rationeel sluitende wereldbeelden en totale oplossingen op het ogenblik worden uitgebuit door volwassenen die de jeugdige edelmoedigheid en actiebehoefte misbruiken voor de realisatie van vaak heel banale bedoelingen.

Er zijn er die met onrust gaan vaststellen dat in de maatschappij van vandaag in de eerste plaats gehoor wordt verleend aan diegenen die het hardste roepen, niet aan degenen die het belangrijkste te zeggen hebben. Er zijn er die zich angstig afvragen hoelang degenen die weten waar het om gaat, nog zullen wachten openlijk stelling te kiezen, en of het niet stilaan te laat aan het worden is.

[p. 687]

Eenieder die de vijfentwintig voorbij is, weet toch dat bijvoorbeeld het probleem van de Meirevolte pas in zijn hele scherpte wordt gesteld na het échec ervan. Eenieder die enige levenservaring heeft, weet dat het niet zo moeilijk is het anders te willen, maar het anders te doen. Eenieder is zich ervan bewust dat hét enige probleem uiteindelijk is: zijn onmacht om de wereld waarin hij leeft te vermenselijken.

De grondvraag van iedere jongere op de drempel van de volwassenheid - en dan gaat het om méér dan alleen een leeftijdsgebonden metafysische onrust - is, of zijn dromen van een menselijker wereld en de waarden die hem meegegeven zijn in zijn opvoeding, wel enige kans op realisatie hebben in het leven dat hem te wachten staat. De fundamentele vraag van iedere adolescent is, of er inderdaad geen alternatief bestaat tussen enerzijds het overleven ten koste van de jeugdige idealen, het zich conformeren aan de immer geldende wet van de sterkste, of anderzijds het koppig vasthouden aan de idealen van zijn jeugd, maar dat dan ten koste van een langzame zelfvernietiging en met het perspectief van een bestendige mislukking.

Sommigen menen hierop reeds een antwoord te hebben gevonden. Er zijn er die van iedere poging tot vernieuwing hebben afgezien en zich neerleggen bij hun situatie. Voor hen betekent volwassenworden zich pijnloos laten inrijgen in de bestaande maatschappij en zich, in naam van het realiteitsprincipe, schikken naar de geldende wetten, die nu eenmaal inherent zouden zijn aan de menselijke conditie. Er zijn de zelfmoordenaars van alle slag: de enen doen het door zelfverbranding, anderen vluchten in verdovende middelen en pop-of hippiecultuur, weer anderen trekken naar de derde wereld, maar allen wijzen zij de toestand zoals hij hier bestaat af, zonder er een geldige vervangoplossing voor te kunnen geven.

Er zijn er zelfs nog die zich wenden tot de kerk: biedt zij misschien een uitweg uit de absurditeit van hun levenssituatie? Maar die worden op het ogenblik misschien nog het meest ontgoocheld. De affirmatie van de verhouding tot de Andere, van de verticale dimensie van het leven, komt nog weinig ter sprake, behalve bij enkelen die men als ‘vieillards de chrétienté’ heeft willen doodverven. Ook hier woedt de socialiseringsvirus en gooit men bepaalde grondprincipes, omdat ze tot voor kort op inadequate wijze werden toegepast, overboord in plaats van ze te revaloriseren.

Er zijn er tenslotte die de bestaande maatschappelijke structuren de hoofd-verantwoordelijkheid geven voor het ontmenselijkingsproces dat zich in onze samenleving aan 't voltrekken is. Zij trekken - terecht - van leer tegen wantoestanden op sociaal en politiek vlak en stellen de economische grondprincipes die deze vergroeiingen in de bovenstructuur mogelijk hebben gemaakt, in Frage. De vraag kan echter gesteld worden of zij niet in dezelfde denkfout vervallen als degenen die zij aanvallen. Zien ook zij niet

[p. 688]

bepaalde aspecten van de menselijke werkelijkheid over het hoofd, terwijl misschien juist in die aspecten het nieuwe en zo lang miskende element verscholen ligt dat de aanloop zou kunnen vormen tot een werkelijk nieuwe oplossing? Dé revolutie zal nooit totstandkomen door alleen maar kanonnen tegenover kanonnen in het gelid te brengen. Het vervangen van een despotisch regime door een democratisch regime is boter aan de galg zolang de nieuwe bewindhebbers niet uitgaan van een nieuw mensbeeld, waarin elementen zijn opgenomen die in het vorige werden miskend. ‘Revoluties hebben geen zin zolang de mens niet verandert’, zei Che Guevara, voordat hij werd opgehangen aan de muren van dure studentenkamers. Ik ben bang voor een nieuwe orde die gebaseerd zou zijn op een heel ouderwetse mensopvatting.

Bij het merendeel van de studenten bestaat er een grondige onrust, die zich uit in verschillende vormen. De maatschappelijke en politieke verschijningsvorm ervan laat vandaag het meest van zich horen, maar is absoluut niet de enige, kwalitatief waarschijnlijk zelfs niet de meest representatieve. Het straatrumoer wordt echter zo luid, dat het iedere bezinning op een andere dan de maatschappelijke dimensie van het leven onmogelijk gaat maken. Nochtans, het ene kan niet zonder het andere. De mens is niet alleen verhouding tot de andere, hij is ook relatie tot zichzelf, tot de hem omgevende dingen, wie weet misschien zelfs tot God of al het andere dat hij in het vorige niet kan onderbrengen. Zolang geen geldig alternatief geboden kan worden op al deze vlakken tegelijk, zullen alleen maar variaties op hetzelfde thema uit de bus komen.

Vroeg of laat komt de desillusie. Levensbeschouwelijke vragen worden niet opgelost met politieke antwoorden. Het gevaar is groot, dat de meest ‘linkse’ studenten, na hun mislukking, in het volwassen leven de meest rechtse bourgeois worden. En waar staan we dan?

De diepere vraag van de jongeren gaat - uitgesproken - naar die groepen van volwassenen die zich niet aan de verkeerde principes van de maatschappij hebben geconformeerd en zich een levenshouding hebben eigen gemaakt die het mogelijk maakt menselijk te leven in een onmenselijke situatie. Hun verantwoordelijkheid is groot. Het wordt hoog tijd dat ook hun oplossing aan de jongere generatie wordt aangeboden, in al haar duidelijkheid en volledigheid, met alle offers die ze veronderstelt. Anders worden de meest valide krachten van de studentenbevolking steeds meer gekanaliseerd in een richting die door haar onvolledigheid van meet af aan tot mislukken is gedoemd. Ik denk aan de taak van de kerk èn aan die van de vrijzinnig-humanistische organisaties ten overstaan van de jeugd.

In de kerk zijn er nog altijd jongeren die zich geroepen voelen tot de religieuze levensstaat en de kerk is verplicht een antwoord te geven aan

[p. 689]

hun verlangen. De verantwoordelijke instanties laten op het ogenblik echter verstek gaan tegenover de vraag van de jonge postulanten: er wordt niet getracht hen duidelijk te wijzen op de omvang van de taak die ze op zich wensen te nemen, er wordt hun niet gesproken over het wezen van hun opdracht, zij worden niet geholpen hiervoor een leefbare vorm te vinden. Er wordt hun alleen gevraagd, zich eerst nog eens goed te bedenken; uit angst hun vrije keuze te belemmeren door ze in het keurslijf van een traditioneel-klerikaal opleidingspatroon te spannen, worden zij overgelaten aan het even determinerend opleidingspatroon van de bestaande maatschappij. Hier wordt een trein gemist.

De vrijzinnig-humanistische organisaties maken het zich tot een punt van eer de rechten van de mens te verdedigen. Eén daarvan is het recht op medezeggenschap in het beheer van het land, en in onze wereld wordt nog steeds de democratische bestuursvorm als de meest aangepaste vormgeving van dat recht gezien. Democratie betekent echter niet dat iedereen over alles op gelijke voet kan meepraten: er bestaat nog zoiets als competentie. Het is nochtans in naam van een vertekend democratisch principe dat vele groepen zich op het voorplan gaan stellen om te ageren en willens nillens de chaos in de hand te werken, om aldus de ineptie van de democratische bestuursvorm aan te tonen, en ze te vervangen door een rechts of links autoritarisme. Dit proces is niet zo nieuw. Met W.O. II heeft men de dodendans gelukkig nog kunnen ontspringen. Maar de sterke man is van alle tijden en hij wacht slechts op de volledige uitputting van zijn tegenstander om zijn kans te grijpen. Hier komt een trein in volle vaart aangereden. Een van de meest waardevolle en een van de weinige gemeenschappelijke kenmerken van degenen die men tot nog toe als ‘vrijdenkers’ betitelde, was juist hun vasthouden aan het recht op vrijheid van opinie. Bestaat er geen gevaar dat door het te weinig beklemtonen van deze eigenschap de linkse beweging, waarin toch vele onkerkelijken de sociale dimensie van hun mens-zijn vorm trachten te geven, voor de zoveelste maal in tegenspraak zal komen met haar eigen principes?

Deze enkele overwegingen hebben geenszins de bedoeling de sociale en politieke bewustwording bij de studenten te minimaliseren of af te wijzen. Ik wilde alleen wijzen op het gevaar dat bestaat om de hele studentenproblematiek te herleiden tot een socio-politieke aangelegenheid. Dat zou de zaak al te eenvoudig maken en de verantwoordelijkheid van de ouderen in belangrijke mate verlichten. Maar er leeft wel degelijk veel meer en er bestaan wel degelijk nog andere vragen, die misschien niet met zoveel vertoon, zo luid en zo duidelijk worden uitgesproken, maar die niettemin even dringend om een antwoord vragen.