Streven. Jaargang 19

[p. 401]

[1966, nummer 5]

Leuven na de splitsing
Vlaamse redactie

Op woensdag 24 november wist De Standaard te melden, en het klonk als een bewogen triomfkreet: ‘Het ondenkbare is gebeurd: de grote meerderheid van de Vlaamse professoren en van het wetenschappelijk personeel van de katholieke universiteit te Leuven is in opstand gekomen. De eersten hebben in een scherpe tekst aan het adres van de rector magnificus, van het episcopaat en van de leden van de raad van beheer drie stellingen geformuleerd die men ophefmakend mag noemen: 1. uitbouw van een volkomen autonome Vlaamse universiteit te Leuven; 2. geleidelijke en volledige overheveling van de Franstalige afdeling naar Wallonië; 3. voor deze beide universiteiten gelijke kansen in het arrondissement Brussel-hoofdstad’.

Hoe ophefmakend deze stellingen in de Belgische en Leuvense context ook mogen klinken, wij geloven dat zij zo vanzelfsprekend en normaal zijn, dat men over een jaar of tien reeds niet meer zal begrijpen waarom ze niet eerder werden gerealiseerd. In het artikel van M. Dierickx over Ontstaan en ontwikkeling van het Vlaams bewustzijn, verder in dit nummer, wordt even gewezen op ‘de versnelling van de geschiedenis, die wij op onze dagen op elk gebied constateren’ en die zich op dit ogenblik ‘ook in Vlaamse zaken volledig laat gelden’. De Vlamingen zullen aan die versnelling nog moeten wennen.

Heel, heel langzaam immers is de Katholieke Universiteit te Leuven, die sinds haar herstel in 1833, een ééntalig-Franse universiteit was, in het begin van deze eeuw een Franstalige universiteit geworden ‘waar ook in het Nederlands gedoceerd’ werd. In hun Instructions collectives van 1906 deden de Belgische bisschoppen enkele toegevingen aan het Nederlands in het hoger onderwijs (ten gevolge van de wetten op het hoger onderwijs werden er op het einde van de vorige eeuw in Leuven reeds een paar cursussen in het Nederlands gegeven), maar als principe werd gehandhaafd dat zowel in het secundair als in het universitair onderwijs de voertaal een internationale taal, dus Frans, moest zijn. (Kard. Mercier in 1908: ‘Une université flamande: jamais’). In oktober 1911 werd in Leuven het eigenlijke begin gemaakt met de vernederlandsing. In 1921 telt Leuven 991 Nederlandssprekenden op 2.294 studenten; ongeveer 20 cursussen worden in het Nederlands gegeven, de rest in het Frans. In 1924 wordt onder impuls van Mgr. Sencie de vereniging Vlaamse Leergangen te Leuven

[p. 402]

opgericht. Haar hoofddoel is de bevordering van het onderwijs in het Nederlands aan de Leuvense universiteit. Tot 1934 duurt het vooraleer de meeste vakken gesplitst zijn. In 1964-65 telt Leuven 9.256 Nederlandssprekenden op 17.287 studenten.

Intussen heeft in het hele Belgische staatsbestel de algemene trend naar een grotere autonomie van de twee volksgemeenschappen een ietwat vastere vorm gekregen. De taalgrens wordt vastgelegd: de tweetalige universiteit bevindt zich in een stad die wettelijk ééntalig is. Van Franssprekende zijde groeit verzet tegen de toepassing van deze taalwetgeving in de Leuvense agglomeratie en worden allerhande ‘faciliteiten’ op scholair en administratief gebied buiten de universiteit gevraagd of gewoon genomen. Manifesten van Franssprekende studenten en professoren (deze laatsten gegroepeerd in de Acapsul) willen in de jaren 1962-63 in Leuven een tweetalig regime verkrijgen zoals in de Brusselse agglomeratie. Anders is de Franstalige afdeling van de universiteit niet langer leefbaar. Een grote en representatieve groep van het Franstalig academisch corps publiceert een (fraai gedrukt) witboek, waarin geschermd wordt met de ‘eenheid van het land’, met het ‘nationale karakter’ en de ‘universaliteit’ van de Alma Mater, met de ‘ontmoeting van de twee culturen’. De slotzinnen van dit manifest luiden: ‘Enfin il faut évoquer le trouble profond que susciterait, dans toute la catholicité, le déchirement de la première Université catholique du monde à cause des exigences d'un totalitarisme linguistique dont personne, hors de Belgique, ne comprend les raisons.... Sera-t-il permis qu'un tel scandale se produise au sein de l'Eglise?’¹. De Vlamingen weten wat zulk een pathetisch beroep op katholiciteit en Kerk in de Belgische context betekent. De Vereniging der Leuvense Professoren, opgericht in het kader van de Vlaamse Leergangen, repliceert met een uitvoerig (gestencild) memorandum: ‘Dit memorandum is - zoals het behoort - ingegeven door een tweevoudige bekommernis: het belang van de Universiteit en het belang van de Vlaamse gemeenschap.... In het huidig overspannen klimaat van actie en reactie wensen wij te getuigen dat we het vraagstuk van de Franse afdeling in een wettelijk volkomen eentalige universiteitsstad met openheid willen onderzoeken. Niettemin zal men begrijpen dat wij het probleem niet alleen kunnen beschouwen volgens de maatstaf van de collegiale solidariteit. Wij hebben ook plichten tegenover het volk waartoe wij behoren. Welnu, in deze kwestie staat voor de Vlaamse gemeenschap meer op het spel dan een oppervlakkig toeschouwer zou kunnen menen.... Wij zouden de reële moeilijkheden kunnen wegmoffelen met enige hoogstaande, doch algemene beschouwingen omtrent de ontmoeting van twee culturen of de eisen van de christelijke caritas. Dat zou echter geen positieve bijdrage zijn tot de oplossing van het probleem. Het is beter, duidelijk te schrijven hoe de zaken staan, wat kan en niet kan, in plaats van onze Waalse landgenoten valse illusies te laten koesteren’.

1 ‘Tenslotte willen wij erop wijzen hoe diep de hele katholieke wereld geschokt zou worden indien de eerste katholieke universiteit van de wereld in twee gescheurd zou worden omwille van eisen van een taaltotalitarisme waar niemand buiten België iets van begrijpt.... Mag men dulden dat zo'n schandaal zich voordoet in de schoot van de Kerk’.

[p. 403]

In april 1962 neemt het episcopaat stelling: ‘De Nederlandstalige en Franstalige faculteiten moeten, elk volgens hun eigen aard en karakter, hun volledige ontplooiing bereiken en aan de studenten op wetenschappelijk, godsdienstig en sociaal gebied een volwaardige vorming bieden’. In oktober 1963 worden de faculteiten van rechtsgeleerdheid, geneeskunde, wijsbegeerte en letteren en van de wetenschappen gesplitst. De faculteiten van toegepaste wetenschappen en van economische en sociale wetenschappen volgen later. De professoren behoren voortaan tot een van de beide secties, naargelang de taal van hun voornaamste leeropdracht (de taalrol).

De spanningen omtrent de integriteit van het Vlaamse taalgebied te Leuven en in de éne, tweeledige universiteit blijven echter voortduren. In de Franstalige afdeling worden op alle niveaus van de personeelsdienst ostentatief Nederlands-onkundige elementen aangeworven; in belangrijke unitaire diensten, zoals de universiteitsbibliotheek, gebeurt hetzelfde; zowel in de gesplitste als in de unitaire diensten worden in feite Franstalige elementen op de Nederlandse taalrol ingeschreven; in de klinieken en andere universitaire diensten wordt de taalwet veelvuldig overtreden², enz. enz. De feitelijke discriminatie tussen Franssprekend en Vlaams personeel blijft voortduren. De Vlamingen hebben zoveel minder assistenten dan de Franssprekenden, dat met de benoeming van ineens 65 nieuwe assistenten in de Vlaamse sectie op 1 oktober 1965 de verhouding nu 50/50 geworden is, nog te weinig in verhouding tot het aantal studenten. Voor de kernfysica, de mechanica en de elektronica hebben de Franssprekenden in sommige gevallen 90% meer laboratoriumruimte dan de Nederlandse sectie; in het landbouwinstituut heeft de Nederlandse sectie 30%, de Franse 70% van de beschikbare ruimte.

Op 3 november 1965 verschijnt in het studentenblad L'Ergot een interview met Prof. Woitrin, de Franstalige secretaris-generaal en algemeen beheerder van de universiteit. Daarin wordt gepleit voor een uitbreiding van Leuven in de richting van Brussel (Woluwe) enerzijds, van Waver (juist over de taalgrens in Wallonië) anderzijds. De driehoek Leuven-Woluwe-Waver zal binnen twintig jaar opgenomen zijn in Groot-Brussel en deze driehoeksexpansie ‘moet nu geïntegreerd worden in een algemeen aanlegplan van het gebied van het zeer grote Brussel van de toekomst’. In een aantal Franstalige milieus wordt deze visie sympathiek onthaald (van de 8.031 Franssprekende studenten waren er in februari 1965 slechts 2.983 uit Wallonië afkomstig; 2.296 kwamen uit Groot-Brussel; in sommige faculteiten bereikt het aantal studenten uit de Brusselse agglomeratie 85%). De Vlamingen daarentegen beschouwen deze verklaringen als een ultieme provocatie. Rechtstreeks en openlijk wordt er op aangestuurd om heel Vlaams Brabant tweetalig te maken zoals het huidige Brussel, en gezien de positie van de man die deze verklaringen aflegt blijkt hieruit de wil om de

2 Als het in de academische ziekenhuizen alleen maar om overtredingen van de taalwet ging! Hier heersen echter toestanden die aan het ongelooflijke grenzen. Het is in Leuven een heel gewone zaak dat Nederlandsonkundige dokters en verpleegsters zieke en stervende Vlaamse mensen bijstaan die geen Frans verstaan. Cfr. de brochure uitgegeven door het Katholiek Vlaams Hoogstudentenverbond, De faculteit der geneeskunde: onze trots en onze ellende, 1962.

[p. 404]

expansie en de reorganisatie van de universiteit - die ook zonder taalproblemen dringend nodig zijn - in deze richting te oriënteren. Een tweede keer reageert de vereniging Vlaamse Leergangen met een bewonderenswaardige rust en vastberadenheid, en deze keer radicaler: ‘(Wij zijn) de mening toegedaan dat onverwijld maatregelen moeten genomen worden om de Franstalige afdeling van de Universiteit naar Wallonië over te plaatsen.... Wat betreft de Nederlandstalige afdeling, zijn we van oordeel dat in de huidige structuur van de Universiteit de wetenschappelijke ontplooiing van deze sectie niet voldoende is gewaarborgd, daar ze niet over de nodige autonomie beschikt. Daarom menen we dat binnen het kader van de éne Katholieke Universiteit de Nederlandstalige afdeling onverwijld tot autonoom-werkende afdeling moet uitgebouwd’.

Door de afdeling-Leuven van de Vereniging van Vlaamse Professoren wordt een ongeveer gelijkluidende motie aan het academisch en wetenschappelijk personeel van de Vlaamse sectie ter ondertekening voorgelegd. Enkele artikelen in De Standaard, waaronder een interview met prof. Van Hee, decaan van de rechtsfaculteit³, geven bij een aantal aarzelende professoren (de druk van boven is altijd zo groot geweest) de doorslag: in enkele weken tekenen meer dan 93% van de leden van Lovan (Leuvense organisatie van Vlaamse assistenten en navorsers) en ongeveer 70% van de professoren.

Op 21 december kiest het Belgische episcopaat positie: ‘Wij hechten eraan nogmaals te bevestigen.... dat wij met onwrikbare wil de eenheid van onze universiteit zullen behouden en meteen de maximale ontplooiing verzekeren van haar twee taalgemeenschappen, met voor beide volledig dezelfde rechten en plichten’. Het probleem van ‘de structuratie van de instelling, en meer bepaald van de organen van besluitvorming’ wordt erkend. Een commissie wordt opgericht die de concrete modaliteiten van de structuratie zal uitwerken. Deze

3 In dit interview verwees Prof. Van Hee o.m. naar de splitsing van de Belgische jezuïetenprovincie. In gesprekken over ‘Leuven’ treft het ons telkens weer hoe velen aan dit ‘precedent’ herinneren en er graag iets meer over zouden vernemen. Het is verleidelijk, deze geschiedenis eens in detail te beschrijven. Voorlopig willen we er slechts het volgende over zeggen.
Vlaamse jezuïeten maken in het begin van de eeuw deel uit van een ééntalig-Franse provincie. Ze vragen of ze in de eigen groep ook wat Nederlands mogen spreken en horen. Na veel moeilijkheden mag dat. Op den duur wordt er evenveel Nederlands gesproken als Frans, méér Nederlands dan Frans. In het samenleven is er veel vriendschap tussen de afzonderlijke leden van de twee groepen, maar structureel wordt het steeds moeilijker. De Vlamingen voelen zich in dit tweetalig milieu, dat structureel en psychologisch op Franse eentaligheid neerkomt, vervreemd van hun eigen volk, zij zijn niet thuis in hun eigen cultuur. Als ze uiteen willen gaan, krijgen ze de ‘universalité’, de ‘unité’, de ‘charité chrétienne’ voor de voeten gegooid. Zo gauw ze uiteen zijn, weten zij de weg vrij voor een gezonde eigen ontwikkeling. Zij hebben niet het gevoel dat zij er iets van hun openheid op de wereld door verloren hebben. Integendeel.
Of men nu terugdenkt aan de splitsing van de twee provincies in 1935 (de eerste stap daartoe: de benoeming van een Waalse vice-provinciaal in 1929, werd aangekondigd met de formule: ‘Una atque integra remanente Provincia Belgica...’: De Belgische Provincie blijft één en onverdeeld...), aan de splitsing van de opleidingshuizen in 1948, of aan de vernederlandsing van sommige instituten, zoals b.v. het Sint-Jan Berchmanscollege te Brussel, steeds krijgt men een ontwikkelingspatroon te zien dat zo onveranderlijk hetzelfde is, dat zij die dit hebben meegemaakt, soms niet meer begrijpen hoe grotere en belangrijker groepen die voor hetzelfde probleem staan, tegen dit patroon nog op willen tornen.

[p. 405]

commissie zal rekening moeten houden met de volgende factoren: ‘de eigen doelstellingen van de Katholieke Universiteit, haar taak in de huidige wereld, haar groeiend internationaal karakter, de noodwendigheden van onderwijs en wetenschappelijke arbeid, en tevens haar dienstbaarheid aan de beide cultuurgemeenschappen van het land’. Zij zal o.m. onderzoeken ‘welke diensten of instituten te Leuven moeten gevestigd blijven en welke concrete vormen de territoriale uitbreiding verder kan aannemen; hierbij zal met alle factoren, ook met de taalfactor, rekening gehouden worden’.

De Verklaring van de bisschoppen wekt ontstemming in het Vlaamse land, door haar vaagheid en onduidelijkheid. Insiders voelen zich echter gerustgesteld. Wie tussen de regels kan lezen, zeggen zij, beseft wel dat bisschoppen niet ineens alles kunnen zeggen. En inderdaad, op 24 december geeft de Rector, Mgr. Descamps, mondeling enkele preciseringen: de twee secties zullen voortaan volledig autonoom werken; de gewone begrotingen worden gescheiden; indien de Vlaamse faculteit van geneeskunde voor de doktoraten naar de Brusselse agglomeratie wil, zal deze kwestie door de bisschoppen welwillend onderzocht worden; voor eventueel nieuwe inplantingen is de keuze gevallen op Waver; de beloofde commissie zal onmiddellijk aan het werk gaan. Na nog enkele dagen van scepticisme ten opzichte van deze commissie wordt op 8 januari 1966 de samenstelling ervan bekendgemaakt. De voorzitters zijn Prof. E. Leemans en Prof. X. Aubert. Het feit dat de eerste gedurende acht jaar professor geweest is aan de Katholieke Universiteit te Nijmegen, wettigt de hoop dat voor de reorganisatie van Leuven ook naar Nijmegen en andere Nederlandse universiteiten zal gekeken worden⁴.

4 Wie meer wil weten over zijn opvattingen betreffende een moderne universiteit, leze zijn opmerkelijk referaat: De hedendaagse universiteit, idee en structuur, in Onze Alma Mater, 1964, 4.

Na de splitsing

In de verklaring van de bisschoppen is de dienstbaarheid aan de twee cultuurgemeenschappen van het land of de taalfactor slechts ‘één der factoren’ van het probleem. Ook voor de Vlaamse professoren is dat zo. Als zij spreken van de herstructurering van de universiteit noemen zij steeds in één adem de aanpassing aan de noden van de Vlaamse en Waalse gemeenschappen én de aanpassing aan de behoeften van een moderne katholieke universiteit. Zij vragen dan ook een grondige hervorming van de structuur van de universiteit in haar geheel. Zij weten dat de splitsing een delicate opdracht zal zijn en dat ze niet van vandaag op morgen gerealiseerd kan worden, maar nog veel meer beseffen zij dat, wanneer de volledige autonomie eenmaal verworven is en zelfs wanneer de autonome Vlaamse universiteit een structuur heeft gekregen die aan hun wensen beantwoordt, het probleem nog lang niet opgelost is. Zelf zullen zij dan een dynamisch en synthetisch antwoord moeten vinden op de vragen: wat verstaan wij onder een universiteit, wat verstaan wij onder een Vlaamse universiteit en wat onder een katholieke Vlaamse universiteit? Indien het oude beeld van de

[p. 406]

Alma Mater de nieuwe Vlaamse universiteit zal blijven bepalen, zullen noch de wetenschap, noch Vlaanderen, noch de Kerk er veel baat bij vinden.

De wetenschap (research en onderwijs) staat in hun bekommernissen voorop. Als zij klagen over verouderde structuren in de besluitvorming en gebrek aan medezeggenschap, dan is dit in de eerste plaats omdat zij ervaren hoezeer zij daardoor in hun wetenschappelijke arbeid gehinderd worden. De organisatie van de wetenschappelijke arbeid en het wetenschappelijk onderwijs is in deze tijd een business geworden. Zij moet modern, efficiënt geregeld worden. Dat kan niet meer door één man gebeuren, ook niet door een oligarchische groep van vijf.

Als wetenschapscentrum zal het nieuwe Leuven meer selectief dienen te worden. Ook wat de professoren betreft. Pendel-professoren, professoren-politici en professoren-zakenlui ondermijnen nu niet enkel de research, doch maken ook het meest elementaire contact met studenten onmogelijk. Verbeelding zal er nodig zijn om nieuwe opleidingstechnieken uit te denken in plaats van het zuiver ex cathedra onderricht, om de internationale uitwisseling van professoren te bevorderen, om de studenten van alle faculteiten in staat te stellen gastcolleges in vreemde talen te volgen. Binnen iedere faculteit zullen de prioriteiten in de specialisatie geprogrammeerd moeten worden in gezamenlijk overleg, zodat geleidelijk de nu soms ontbrekende team-geest tot stand kan komen. Zo zullen de structurele en psychologische voorwaarden worden geschapen waaruit groot wetenschappelijk groepswerk voort kan komen.

Als Vlaamse universiteit (in 1964-65 telde Leuven-Vlaams 50,7% van alle Nederlandstalige studenten van België) zal Leuven aan duizenden Vlamingen zonder intellectuele en culturele traditie geassimileerde wetenschap en cultuur mee moeten geven op een meer aangepaste wijze dan dit in de vroegere eenheidsstructuur kon gebeuren. In tegenstelling met de Franstalige afdeling is de studentenbevolking van de Nederlandstalige sectie geografisch en sociaal veel meer gespreid. De invloed van de recente democratisering laat zich hier veel meer voelen. Meer dan de Franstaligen hebben de Vlamingen in het eigen Leuvens milieu behoefte aan hoogstaande Nederlandse en internationale cultuurvoorzieningen. Ook tegenover de grotere volksgemeenschap heeft Leuven, als grootste Vlaamse universiteit, voortaan een nieuwe leidinggevende rol te spelen. Van haar wordt een beslissende invloed verwacht op de wetenschappelijke en economische evolutie van Vlaanderen en op zijn culturele ontwikkeling. Zij zal nieuwe, wetenschappelijk verantwoorde ontwikkelingsperspectieven moeten openleggen, o.m. door de verdere uitbouw van haar sociaal-economische faculteit. Zij zal zich niet mogen laten obsederen door de mythe van haar ‘internationale uitstraling’, maar trachten zo degelijk te werken, dat zij internationaal mee kan spreken.

Als katholieke universiteit tenslotte staat Leuven voor een herbezinning op haar bijzondere roeping. Hierbij zal het niet volstaan de leiding te deklerikaliseren (hoe dringend dit ook nodig wordt), noch de groeiende groep van min of meer ontkerstenden in de universitaire gemeenschap realistischer en zinvoller te benaderen (hoe verheugend de bloei van de nieuwe vormen van studenten-

[p. 407]

zielzorg ook reeds is). Het zal evenmin volstaan de terecht beroemde theologische faculteit nog te versterken⁵. Leuven zal het risico moeten durven lopen, een voortdurend open dialoog tussen de theologische faculteit en de andere faculteiten positief te bevorderen. Hier is misschien de meest diepgaande omschakeling nodig in de mentaliteit, ook van de lekenprofessoren. Zonder angst voor de ‘orthodoxie’ zullen hier eventueel gewaagde formules van interdisciplinaire approach aangedurfd moeten worden, bijvoorbeeld tussen de psychologie, resp. de geneeskunde en de moraal; tussen de sociologie en de ecclesiologie; tussen de moderne filosofie en de dogmatiek, zoals Leuven dat steeds gedaan heeft voor de filologie en de exegese.

Dan zal Leuven niet een universiteit zijn met ‘katholieke oplossingen’ voor de steeds ingewikkelder wordende vraagstukken van de moderne samenleving, doch een in positieve zin geseculariseerde universiteit van katholieke professoren en studenten die, gedragen door de grondoriëntatie van het geloof, in dialoog met allen meezoeken naar de waarheid en meewerken aan de vermenselijking van de wereld.

De volgende tien jaren zullen voor de Vlaamse Katholieke Universiteit Leuven beslissend zijn. Zij zal moeten bewijzen dat zij dank zij haar autonomie een originele bijdrage kan leveren zowel aan de wetenschap als aan de Kerk, zowel aan Vlaanderen als aan de wereld. En alleen door dit te bewijzen kan zij haar bestaan zelf rechtvaardigen.

5 Graag verwijzen wij hier naar een voortreffelijk artikel van J. Grootaers over Leuven op het Concilie, in Onze Alma Mater 1965, 2, pp. 80-107. Van de andere kant geloven wij niet dat vele Vlaamse professoren ver mee zullen lopen met de opvattingen welke J. Drèze ontwikkelt in een overigens lezenswaard artikel De Universiteit in deze tijd, in De Maand juni-juli en augustus-september 1965) en La Revue Nouvelle (15 juni 1965): ‘Leuven is heden de enige universiteit welke in staat is om - indien zij het wil - voor rekening van de universele Kerk de taak van permanent geweten van de ontwikkeling der wereld te vervullen..... Leuven speelt thans een rol in de massa-opvoeding ten bate van de christelijke gemeenschap in België; die taak valt niet samen met het dienstbetoon aan de universele Kerk en moet er ondergeschikt aan blijven. Leuven is thans het voorwerp van rechtmatige, maar uiteenlopende aspiraties van de zijde der Belgische culturele gemeenschappen; die aspiraties dreigen Leuven mee te slepen op een weg welke niet die is van zijn kerkelijke opdracht en bovendien de eenheid van opvatting en van wil te ondermijnen, welke onontbeerlijk is om te voldoen aan de door die taak gestelde eisen’. - Wij geloven dat de Vlaamse professoren de katholieke roeping van Leuven bescheidener en reëler opvatten.