Streven. Jaargang 17

[p. 1106]

Politiek Overzicht

Internationaal

OP 13 juli komt te San Francisco de Nationale Conventie der Republikeinse partij bijeen, waarop de kandidaat van de Grand Old Party voor het presidentschap van de Verenigde Staten zal worden aangewezen. Tot voor kort kwamen er slechts twee kandidaten ernstig in aanmerking om als tegenstander van de democratische kandidaat, naar alle waarschijnlijkheid de huidige president Johnson, op te treden. Deze twee, de senator uit Arizona, Barry Goldwater, en de gouverneur van New York, Nelson Rockefeller, vertegenwoordigen twee tegengestelde stromingen binnen de partij en alhoewel Goldwater verschillende successen behaalde, meende men toch, dat de voorlopige beslissing bij de primary in Californië op 2 juni ten gunste van de progressieve Rockefeller zou uitvallen. Vrijwel algemeen nam men aan, dat de uiterst conservatieve opvattingen van Goldwater - hij verklaarde zich tegen het aannemen van de civil rights bill; was voorstander van een uitbreiding van de oorlog in Zuid-Vietnam en wenste daarbij zelfs gebruik te maken van atoomwapens; achtte een scherper optreden tegen Cuba noodzakelijk; liet zich uit tegen het handhaven van betrekkingen met de heersende groeperingen in de landen van het Oost-blok en verlangde desnoods met gebruik van nucleaire wapens de door Rusland onder de duim gehouden volkeren te bevrijden - dat deze opvattingen ruim voldoende zouden zijn om hem tenslotte de weg naar aanwijzing voor de kandidatuur te versperren. Toen bleek, dat Goldwater tegen alle verwachtingen in een - zij het bescheiden - overwinning behaalde, zagen de republikeinse progressieven en intellectuelen eindelijk in, dat zij een uiterste krachtsinspanning moesten verrichten om de opmars van Goldwater te beëindigen en vonden zij William Scranton, sedert 1962 gouverneur van Pennsylvania, bereid een kandidatuur te aanvaarden; Rockefeller heeft beloofd hem te steunen en ook de nu alweer ex-ambassadeur van de Verenigde Staten in Saigon, Cabot Lodge, die in het begin naar voren was gekomen als mogelijk republikeins kandidaat, heeft zich achter Scranton geplaatst. Hopelijk spreekt oud-president Eisenhower, die nog steeds groot gezag bezit, zich nu ook minder sfinxachtig uit tegen Goldwater, maar dan nog staat het te bezien of de actie Stop Goldwater succes zal hebben. Wel beweert men allerwegen, dat de massa de meningen van Goldwater niet deelt en dat zijn succes voornamelijk te danken is aan de steun van locale beroepspolitici tengevolge waarvan hij in de staatsconventies - in 35 staten geschiedt de aanwijzing van afgevaardigden naar de nationale conventie niet door een primary maar door de partijconventie van de staat - zeer veel stemmen kreeg, maar men heeft reeds vaker bij deze verkiezingen Goldwater onderschat en wij zullen dus 13 juli moeten afwachten voor er iets zeker is.

Een tweede belangrijke kwestie in de Verenigde Staten was de behandeling van de een jaar geleden door wijlen president Kennedy ingediende wet op de burgerrechten. Op 13 februari nam het Huis van Afgevaardigden met 290 tegen 130 stemmen het ontwerp aan en op 17 februari werd het doorgezonden naar de Senaat. De verwachting, dat hier een heftig verzet tegen het ontwerp zou blijken te bestaan, dat zou kunnen ontaarden in een zg. filibuster, bleek juist te zijn. Senatoren uit Zuidelijke staten, democraten zowel als republikei-

[p. 1107]

nen, trachtten door eindeloos lange redevoeringen afhandeling gedurende deze zitting te verhinderen. Een dergelijke taktiek kan volgens een wet daterend uit 1917 slechts onmogelijk gemaakt worden door een besluit aangenomen door een twee-derde meerderheid der aanwezige leden. Dit was nog nooit gelukt bij een debat over de rechten van de negers en het leek er aanvankelijk niet op, dat het deze keer wel zou gebeuren. Toen echter het wetsontwerp met instemming van de regering op enkele punten tijdens de behandeling in de Senaat geamendeerd werd, waardoor de oppositie kon worden verzwakt, bleek dat op 10 juni de vereiste meerderheid voor de ‘cloture’ zelfs ruim kon worden gehaald. Met 71 tegen 29 stemmen werden de verdere debatten beperkt en daarmee was de voornaamste hindernis genomen. Kort daarop keurde de Senaat het wetsontwerp goed en einde van de maand hechtte opnieuw het Huis van Afgevaardigden zijn goedkeuring aan de voorstellen, zodat president Johnson op 2 juli zijn sanctie kon verlenen aan de wet, die onmiddellijk van kracht werd. Hiermee werd wettelijk een einde gemaakt aan discriminatie in openbare gelegenheden en bij het te werk stellen en wordt het toepassen van verschillende criteria bij de registratie van kiezers verboden. Negerleiders hebben aangekondigd onmiddellijk van hun rechten gebruik te zullen maken en men verwacht bij de praktische toepassing nog talloze moeilijkheden, maar dit neemt niet weg, dat een belangrijke stap vooruit is gezet.

Ditzelfde kan niet gezegd worden in de Zuid-Afrikaanse Republiek. Een zestal personen onder wie de advocaat Nelson Mandela werden schuldig verklaard aan samenzwering tegen de regering en veroordeeld tot levenslange gevangenisstraf. Mandela c.s. waren tot de slotsom gekomen, dat geweldloos optreden om voor de Bantoe's verbeteringen van hun toestanden te verkrijgen gedurende vijftig jaren niets had bereikt, integendeel de Zuid-Afrikaanse overheid er toe had gebracht scherper op te treden tegen de negers; daarom was een nieuwe organisatie gevormd, ‘Speer van de Natie’, die gewelddadig verzet tegen de apartheidspolitiek wilde voeren. Premier Verwoerd blijft echter aan deze politiek vasthouden en van integratie is dus geen sprake. Het lijkt er op, alsof hij blijft vragen om een woede-uitbarsting van de grote zwarte meerderheid en het is welhaast zeker, dat hij deze niet kan blijven onderdrukken.

De Verenigde Staten bijten zich steeds meer vast in Indo-China; zij achten het gevaar voor het opdringen van communistisch China in deze streken zo ernstig, dat zij op 23 juni hun ambassadeur in Saigon, Cabot Lodge, vervingen door generaal Maxwell Taylor, voordien voorzitter van de commissie van stafchefs, m.a.w. de bijna hoogste militaire gezagsdrager in de Verenigde Staten. Wijst deze benoeming alleen al op de ernst van de toestand, deze wordt nog duidelijker door de door verschillende vooraanstaande personen o.a. ook door de minister van buitenlandse zaken, Dean Rusk, uitgesproken waarschuwing, dat de Verenigde Staten bereid zijn een oorlog in dit gebied te riskeren. Deze woorden zijn natuurlijk allereerst bedoeld als waarschuwing aan Peking; men wil duidelijk maken, dat men zich daar niet moet vergissen in de ‘Papieren Tijger’ en men hoopt zo een onberaden actie van communistische zijde te voorkomen. Daarnaast zijn zij echter ook bestemd voor binnenlands gebruik; de kritiek van Goldwater op het z.i. te weinig krachtig optreden van de regering te Washington in verschillende kwesties van het buitenlands beleid en de gebleken grote aanhang van deze kandidaat voor het presidentsschap dwongen Johnson ook zelf een krachtiger geluid te laten horen. Dit werd echter ook in Moskou

[p. 1108]

gehoord en in de Pravda verscheen kort na de semi-openbare verklaring van Rusk een artikel, waarin Peking werd gewaarschuwd dat het in geval van een oorlog met de Verenigde Staten niet zonder meer moest rekenen op hulp van de Sovjet Unie. Deze houding van Moskou is niet alleen bepaald door het ideologische conflict tussen Moskou en Peking, maar Moskou kan bij een krachtig optreden van de Verenigde Staten in Zuid-Oost-Azië alleen maar voordeel hebben. Gaat Mao hier zijn gang, dan zullen niet alleen de Verenigde Staten maar ook Rusland in dit werelddeel geen invloed meer hebben. Peking zal dan de leiding van de communistische partijen in Azië en waarschijnlijk ook in Afrika en Zuid-Amerika in handen krijgen; verder zal het dan beschikken over onmetelijke bodemrijkdommen, die het in staat zullen stellen zich snel te ontwikkelen tot een der werkelijk grote mogendheden en dit alles moet voor Chroesjtsjow weinig minder dan een nachtmerrie zijn. Vandaar zijn semi-officiële waarschuwing aan Peking, die ook kan worden opgevat als een ‘ik laat het wel bij papieren protesten’ voor Washington.

De verhouding Moskou - Peking is ook gedurende de laatste maanden onderwerp van bespreking geweest in vele bijeenkomsten achter het ijzeren gordijn. Wij denken allereerst aan het bezoek van de Joego-Slavische president Tito aan Chroesjtsjow. De laatste loopt al enige tijd rond met het plan om op een internationaal communistisch congres het geschil met Peking te bespreken en het Chinese standpunt te laten veroordelen. Hij heeft nu geprobeerd Tito voor dit plan te winnen en het schijnt, dat deze zijn aanvankelijk afwijzend standpunt enigszins heeft herzien; beide heren hebben natuurlijk ook gesproken over de verhouding tussen Rusland en de Oost-Europese satellietlanden. In verband met deze moeilijkheden heeft Tito, tegenwoordig volledig persona grata voor Chroesjtsjow, een met veel geheimzinnigheid omgeven samenkomst gehad met de Roemeense president, Gheorghiu-Dej. Deze bijeenkomst was er een tussen een communist die zich reeds van de Russische druk had weten te bevrijden, en een ander die op alle mogelijke manieren probeert dit te bereiken. Roemenië heeft elke gelegenheid aangegrepen om een soort nationaal-communisme te verwezenlijken; het heeft daarvoor zowel het Russisch - Chinese als het daarmee samenhangend Russisch - Albanese conflict gebruikt; het heeft verklaard niet de door Rusland bepaalde economische politiek in de Comecon te willen volgen; het is besprekingen begonnen met de GATT (General Agreement on Tariffs and Trade) over het lidmaatschap van deze door Westelijke landen beheerste tariefsorganisatie; een Roemeense handelsdelegatie bracht in juni een bezoek aan Washington, dat resulteerde in de verheffing van de gezantschappen tot ambassades en een uitbreiding van het onderlinge handelsverkeer; verder werd bij deze gelegenheid gesproken over de levering van een atoom-reactor voor vreedzame doeleinden aan Roemenië, een levering waarin ook Engeland geïnteresseerd is. Het ligt geheel in de lijn van de politiek van de Verenigde Staten tegenover de Oost-Europese landen gedurende de laatste jaren om elke kans aan te grijpen deze landen te steunen in hun streven naar een grotere mate van onafhankelijkheid van Moskou en in dit speciale geval is daar nog meer voor te zeggen, daar Roemenië i.z. bovenvermelde kernreactor heeft verklaard in het geheel geen bezwaar te hebben tegen de eis van Washington die aan de verkoop verbonden zou zijn, n.l. controle door het internationaal bureau voor kernenergie te Genève. Men meent, dat Tito nu heeft geprobeerd eensdeels Roemenië te winnen voor een internationale communistische bijeenkomst - waarvoor

[p. 1109]

Roemenië niet veel voelt daar het dan openlijk partij zou moeten kiezen en zijn voordelige positie zou moeten prijsgeven - anderdeels de drang van Roemenië naar Westelijke contacten wat af te remmen, waartoe hem door Chroesjtsjow in Leningrad de middelen zouden zijn gegeven. Over het resultaat van de besprekingen aan de Roemeens-Joego-Slavische grens is weinig uitgelekt; wel is Tito daarna naar Warschau gegaan voor onderhandelingen met Gomulka over dezelfde onderwerpen; het standpunt van de laatste is bekend; op het vierde partijcongres van de Poolse communistische partij, dat 15 juni na ruim een jaar uitstel begon, sprak hij zich uit voor een internationale conferentie in de overtuiging dat een scheuring niet onvermijdelijk is; hij achtte het echter niet mogelijk een dergelijke bijeenkomst reeds in de herfst van dit jaar te houden zoals Moskou zou willen. Overigens tracht ook Gomulka zich voorzichtig te onttrekken aan de Russische invloed en het is tekenend voor de verzwakking van Ruslands positie, dat Chroesjtsjow desondanks zowel met Tito als met Gomulka goede betrekkingen wenst te onderhouden.

Ook Chroesjtsjow is de laatste maanden zeer reislustig geweest. Van 9-25 mei bracht hij een lang uitgesteld bezoek aan Egypte - in de pen sedert 1958 - en hij greep de voltooiing van de eerste fase van de met Russische steun gebouwde Assoeandam aan om voor het eerst Afrika te betreden en hiermee tevens te proberen in dit werelddeel te demonstreren tegen de groter wordende Chinese invloed. Misschien heeft hij zich wel eens geërgerd aan een extreem pan-Arabisch of zelfs pan-Islamitisch streven, maar in het slotcommuniqué bleek daarvan niets. Wij willen op een punt hierin wijzen; het is niet opzienbarend, maar in verband met de daaropvolgende reis van de Russische premier naar de Scandinavische landen misschien de moeite waard. Egypte en Rusland spreken zich uit voor het beginsel van vreedzame coëxistentie tussen landen met verschillende regeringsvormen; dit lag helemaal in de lijn der verwachtingen, daar Egypte behoort tot de niet-gebonden landen en dus niet tot partij kiezen moet worden gedwongen; er is Chroesjtsjow alles aan gelegen ten Zuiden van Europa geen tegenstanders te vinden en mogelijk kan hij via Nasser de Arabische wereld ten nadele van het Westen beïnvloeden.

Op 16 juni begon een soortgelijke poging in N. Europa. Chroesjtsjow begon toen zijn bezoek aan Denemarken, gevolgd door Zweden en Noorwegen en ook voor deze tour had hij ruim de tijd genomen; ook hier wilde hij goodwill voor Rusland kweken, maar ook zat er de bedoeling achter om Denemarken en Noorwegen los te weken uit het NAVO-verband. Als hij praatte over uitbreiding van de handel, vond hij wel gehoor, maar zowel Denemarken als Noorwegen gaven te kennen niet uit de NAVO te willen treden, terwijl men hem in Stockholm aan het verstand bracht, dat men de neutraliteitspolitiek wilde voortzetten, maar toch erg weinig vertrouwen had in de coëxistentie-politiek van Moskou. De koelheid, waarmee Chroesjtsjow door de Scandinavische bevolking werd ontvangen, stak sterk af tegen het enthousiasme, waarmee Robert Kennedy, minister van justitie van de V. St., werd begroet tijdens een particulier bezoek aan Warschau en Krakau in dezelfde tijd; de Poolse regering was er zo verlegen mee, dat zij het niet kon laten enkele hatelijke opmerkingen over het optreden van Kennedy te maken; toegegeven overigens, dat hij hiertoe wel enige aanleiding gaf door te pas en te onpas van het dak van zijn auto mensen toe te spreken, zoals dat bij verkiezingstournées gebruikelijk is.

6 - 7 - 1964

J. Oomes