Streven. Jaargang 16

[p. 675]

Politiek Overzicht

Internationaal

NA het mislukken der onderhandelingen tussen de EEG-landen en Engeland over de toetreding van dit laatste land is de samenwerking tussen de Zes van het kleine Europa minimaal te noemen. Er is zelfs sprake van geweest, dat de Vijf buiten Frankrijk om de onderhandelingen met Engeland zouden voortzetten; dit bleek echter onmogelijk volgens de bepalingen van het EEG-verdrag en onaanvaardbaar voor Engeland. Macmillan ging er van zijn kant toe over om de besprekingen over het lidmaatschap van Engeland van de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal en van Euratoom af te breken. Een bijeenkomst van de ministers van financiën des Zes op 31 januari te Baden-Baden, waarop het probleem van investeringen van derde landen in Europa zou worden besproken - speciaal in Frankrijk maakt men zich bezorgd over de groeiende investeringen van de Verenigde Staten en daarmee samenhangende groeiende economische afhankelijkheid van Europa - ging niet door; de normale bijeenkomst van de ministerraad der EEG werd uitgesteld tot einde februari en er was bovendien sprake van een Nederlandse boycot van de EEG, een bericht, dat in den Haag echter onzinnig werd genoemd. Langzamerhand begon men zich minder emotioneel te gedragen en zich meer op de realiteit te bezinnen. De Belgische minister Spaak verklaarde, dat er geen sprake mocht zijn van repressailles tegen Frankrijk en dat aan het bereikte in de EEG niet mocht worden getornd. Dit laatste was ook tot uiting gekomen tijdens het bezoek van Macmillan aan zijn ambtgenoot Fanfani op 1 en 2 februari; zij besloten het bestaande onderlinge overleg over politieke en economische kwesties verder uit te bouwen en verklaarden tevens de samenwerking met de Verenigde Staten binnen het Noord-Atlantisch bondgenootschap te willen handhaven, waarbij zij zich vooral akkoord verklaarden met de plannen tot vorming van een multilaterale kernmacht door de NAVO; beide staatslieden achtten twee instanties bijzonder geschikt om de relaties tussen het Europese continent en Engeland te versterken n.l. de NAVO en de West-Europese Unie, waartoe ook Engeland behoort. Het Europese parlement, dat op 5 en 6 februari in Straatsburg bijeenkwam, veroordeelde eveneens scherp het optreden van Frankrijk, maar was ook van mening, dat het bestaan van de EEG niet op het spel mocht worden gezet.

Op 25 februari kwam de ministerraad der EEG bijeen; het voornaamste agendapunt was de verlenging van het associatieverdrag met 18 Afrikaanse landen, waarvan er 14 behoren tot de vroegere Franse gebieden; in politiek en economisch opzicht was de verlenging voor Frankrijk van grote betekenis; hoewel vier van de Zes voorstanders waren van ratificatie op 19 maart a.s., bleven Italië en Nederland er zich tegen verzetten; Italië voerde als motief aan, dat het met het oog op de a.s. verkiezingen een nieuwe regering niet wilde binden, terwijl Nederland wel zijn laatste bezwaren tegen de reeds geparafeerde tekst introk, maar bang was, dat de bestaande formulering het handelsverkeer met de Engelse Gemenebestlanden in Afrika ongunstig zou beïnvloeden; men wilde vastleggen, dat associatie van deze landen, waarop een groot deel van de

[p. 676]

Nederlandse handelsbetrekkingen is gericht, op dezelfde voorwaarden als nu voor de 18 waren gesteld zou kunnen plaats hebben. Van andere zijde werd er vooral op gewezen, dat uitstel van de ratificatie zou kunnen leiden tot moeilijkheden, waarvan de communistische landen zouden profiteren; vooral in Bonn is men bang, dat verschillende Afrikaanse staten als tegenmaatregel Oost-Duitsland zouden erkennen, hetgeen voor West-Duitsland weer nieuwe verwikkelingen zou meebrengen, terwijl men het ook niet juist vond, dat de 18 Afrikaanse landen de gevolgen zouden moeten dragen van het optreden van de Gaulle t.o.v. Engeland. De beslissing is nu uitgesteld tot de volgende bijeenkomst der ministers op 1 en 2 april.

In West-Duitsland bleken bij een tweedaags debat in de Bondsdag de verschillende partijen het inzake de buitenlandse politiek over het algemeen erover eens te zijn, dat het Frans-Duitse vriendschapsverdrag geen doel op zichzelf mocht zijn, maar beschouwd moest worden als uitgangspunt voor een grote Europese gemeenschap; ook wil men vasthouden aan de NAVO en aan een goede verstandhouding met de Verenigde Staten, terwijl men ondanks de afwijzing door de Gaulle de door president Kennedy geopperde vorming van de multilaterale kernmacht blijft steunen. De laatste verzekeringen staan natuurlijk in verband met de in Washington gebleken ongerustheid over de Duitse houding tegenover Engelands toetreding en over het Frans-Duitse verdrag. Minister von Hassel, opvolger van de n.a.v. de Spiegel-affaire als minister van defensie afgetreden Strauss, heeft in de Verenigde Staten nog eens uitdrukkelijk verklaard t.a.v. de beschikking over atoomwapens voor het West-Duitse leger hetzelfde standpunt in te nemen als zijn voorganger; daar een rechtstreekse beschikking uitgesloten is, zou dit alleen te bereiken zijn via de multilaterale kernmacht, waaraan West-Duitsland zijn aandeel zou leveren.

Voor Bonn zijn er nog andere moeilijkheden. Nog altijd is het niet zeker dat Adenauer inderdaad eind '63 zal aftreden als bondskanselier en evenmin is men het in CDU-kringen erover eens wie dan de opvolger zal zijn; de papieren van Erhard zijn weer enigszins gedaald tengevolge van een interview met de Süddeutsche Zeitung, waarin hij het bi-lateralisme voor dood verklaarde, m.a.w. hij was niet erg ingenomen met het Frans-Duitse verdrag, en tevens scherpe kritiek leverde op de houding van Frankrijk in Brussel; of de kansen van de minister van buitenlandse zaken, Schröder, nu gestegen zijn is een andere vraag. Volgens sommigen zou Adenauer proberen in het najaar tot een samenwerking van de CDU met de socialisten te komen, mits deze laatsten hem nog zouden aanvaarden als kanselier, waartoe dezen, naar men meent, wel bereid zouden zijn. Men leidde dit alles af uit de houding van beide partijen in Bonn na de verkiezingen van 17 februari voor een nieuw parlement in West-Berlijn. Deze leverden een grote overwinning op voor de socialisten o.l.v. burgemeester Brandt en een stevige nederlaag voor de CDU; deze wordt o.a. geweten aan het feit, dat zij zich er tegen verzet heeft, dat Brandt gevolg gaf aan een uitnodiging van Chroestsjef om tijdens diens bezoek aan Oost-Berlijn eens te komen praten. De socialisten hebben in Berlijn nu hun absolute meerderheid nog vergroot, maar mogelijk voelen zij er weinig voor om alleen de regeringsverantwoordelijkheid te dragen. Zij kunnen, zoals in de vorige zittingsperiode een coalitie aangaan met de CDU, terwijl in Bonn vroeger altijd zowel in de CDU als in de SPD bezwaren waren tegen de Berlijnse coalitie, zien wij nu Bonn alle moeite doen om dit samengaan te bevorderen. De Berlijnse CDU

[p. 677]

heeft echter laten weten niets meer voor voortzetting van de coalitie in Berlijn te voelen. Brandt kan nu nog samengaan met de liberale FDP. De communistische partij behaalde 1,3% van net aantal stemmen, hetgeen nog minder is dan bij de verkiezingen in 1958, en krijgt geen vertegenwoordigers, daar als minimum 5% geldt. De West-Berlijnse kiezer heeft nog eens duidelijk uitgesproken alle vertrouwen op het Westen te hebben gesteld en niets te moeten hebben van de politiek van Ulbricht.

Er is overigens weer enige beweging te constateren in de Berlijnse kwestie. De pas als opvolger van de overleden Labour-leider, Gaitskell, gekozen Harold Wilson pleitte tot ongenoegen van vele West-Duitsers voor erkenning van Oost-Duitsland en de Verenigde Staten hebben Moskou laten weten bereid te zijn het door Cuba onderbroken gesprek over West-Berlijn weer op te vatten; dit laatste schijnt op aandringen van Chroestsjef gebeurd te zijn.

Opnieuw was er in de afgelopen maand beroering in het Midden Oosten. Premier Kassem, die in 1958 na een bloedige opstand de macht in Irak in handen kreeg, werd nu door zijn toenmalige medestander, Aref, op zij gezet en vermoord. In tegenstelling met 1958, toen onmiddellijk Amerikaanse troepen naar Libanon en Britse troepen naar Jordanië werden gezonden om te voorkomen, dat er ernstige internationale verwikkelingen uit de revolutie zouden voortvloeien, bleven de grote politieke centra nu betrekkelijk rustig. De enige, die met grote interesse de gebeurtenissen in Bagdad volgde, was president Nasser van Egypte; hij was teleurgesteld in Kassems houding t.o.v. zijn land en van Aref was bekend, dat hij voorstander was van een nauwe samenwerking met Nasser; dit had vroeger reeds geleid tot een conflict tussen beide Irakezen, waarbij Aref aan het kortste eind trok, zelfs ter dood veroordeeld werd, maar tenslotte toch door Kassem weer in genade werd aangenomen. Nasser hoopt nu, dat hij door de vereniging van Irak met Egypte schadeloos zal worden gesteld voor het verlies van Syrië; de naam Verenigde Arabische Republiek zou dan weer - zij het een heel andere dan vroeger - inhoud krijgen. Vanuit Bagdad worden inderdaad pogingen gedaan om te komen tot een groot Arabisch verbond en wil men ook Algerije hierin betrekken, waarmee reeds contact is opgenomen. Dit streven komt goed in Nassers kraam te pas, die zodoende zijn invloed in de West-Arabische wereld zou kunnen uitbreiden. Zou Algiers op deze voorstellen ingaan, dan zou dit echter moeilijkheden tengevolge hebben tussen Ben Bella en Bourguiba, die weinig of niets van Nasser moet hebben; alle pogingen van Marokko om de tegenstellingen in de Maghreb tot het verleden te doen behoren, pogingen, die onlangs succes leken te hebben, toen koning Hassan er in slaagde Algerije en Tunesië weer met elkaar op vriendschappelijke voet te brengen in de hoop zo de Maghreb-gedachte toch nog levend te houden, zouden dan weer op niets zijn uitgelopen.

Het nieuwe bewind in Irak werd spoedig ook door de grote mogendheden erkend; voor Moskou bleek dit een beetje te vlug, want in Bagdad begon de nieuwe regering een hevige communisten-vervolging, die toch moeilijk door Chroestsjef kan worden goedgekeurd. Het nieuwe bewind kondigde ook aan de betrekkingen met het sjeikdom Koeweit - Kassem maakte op dit gebied aanspraak - te zullen herstellen en tevens te zullen proberen de goede verstandhouding met de opstandige Koerden te herstellen, hetgeen er op neer zou komen, dat deze autonomie binnen Irak zouden verkrijgen.

Gaan wij verder naar het Oosten, dan zien wij een opmerkelijke ontwikkeling

[p. 678]

in Perzië, waar de Sjah een groot hervormingsplan op economisch, sociaal en politiek gebied heeft opgesteld; hij wil hiermee een einde maken aan het grootgrondbezit en tevens aan de feodale verhoudingen; verder zal een hervorming van de kieswet plaats hebben, waardoor onregelmatigheden bij de verkiezingen zouden worden voorkomen en tevens de vrouwen het kiesrecht zouden verkrijgen en wil hij het openbaar onderwijs verplicht stellen. Er was nogal wat verzet tegen deze plannen van de zijde der grootgrondbezitters en van de religieuse leiders, daar de plannen een bedreiging van de Islam zouden zijn; verder verklaarden groepen studenten wel voor de landhervorming te zijn maar tegen de dictatuur van de Sjah. Bij een op 26 januari gehouden - in het geheel niet geheim - referendum werden de plannen van de Sjah met overgrote meerderheid goedgekeurd ondanks de ogenschijnlijk vreemde samenwerking tussen de conservatieve rechtse en de bijna communistische linkse groeperingen. Een dergelijke van de regering uitgaande grootscheepse poging om het landbouwproletariaat en het groeiende industriële proletariaat een menswaardig bestaan te verschaffen verdient meer sympathie en daadwerkelijke steun, daar hier een betere methode om communistische sympathiën te bestrijden wordt toegepast dan elders, waar men het probeert met wapens of door steun te geven aan absoluut heersende potentaten.

Op 26 december van het vorige jaar openden Pakistan en India de besprekingen over de kwestie Kasjmir; daar op dezelfde dag Pakistan bekend maakte een grensaccoord te zullen sluiten met communistisch China waren er onmiddellijk nieuwe moeilijkheden; ook maakte de Pakistaanse president Ayoeb Khan, op 6 januari bekend minder geïnteresseerd te zijn in het lidmaatschap van de CENVO en de ZOAVO, daar Engeland en de Verenigde Staten tijdens en na de Chinese aanval op India wapens aan dit laatste land hadden geleverd. Dat de onderhandelingen over Kasjmir weinig voortgang maakten, was niet verwonderlijk.

Tenslotte willen wij nog wijzen op de federatie Maleisië, die op 31 augustus a.s. werkelijkheid zou moeten worden. Onder leiding van premier Abdoel Rahman van Malakka zou deze aanvankelijk uit Malakka en Singapore bestaan, maar uit angst voor het grote aantal Chinese inwoners van dit gebied werden de Engelse gebieden op Noord-Borneo hierbij gevoegd. Soekarno voelt zich daardoor ernstig bedreigd aan zijn noordgrenzen en maakte van de opstand in het Engelse Broenei gebruik zijn ongenoegen te laten blijken door indirecte steun aan de opstandelingen. Ook na het mislukken van dit verzet blijft hij dreigen zelfs met oorlog, maar Abdoel Rahman wenst voor het Indonesische gepraat over neo-kolonialisme niet te wijken; hij heeft laten weten, dat hij bij een aanval van Indonesische zijde de hulp van Engeland en eventueel van de ZOAVO zal inroepen. Soekarna zou zich speciaal bezorgd maken over de gevolgen van de vorming van Maleisië voor de houding van de rest van Borneo, van Celebes en van Sumatra, waar de sympathie voor zijn groot-Indonesische schepping niet erg groot is. Wij zullen moeten afwachten of hij met dreigen nu weer zijn zin weet door te zetten zoals hem dit t.a.v. Nieuw-Guinea is gelukt. Een ev. mislukking van zijn politiek kan hij nu in elk geval moeilijk aan ons land verwijten. Hij schijnt dit ook niet van plan te zijn, want de KLM mag weer op Djakarta vliegen en er wordt zelfs druk gesproken over het herstel van de diplomatieke betrekkingen tussen Nederland en Indonesië.

J. Oomes