Streven. Jaargang 14

[p. 721]

[1961, nummer 8]

Na de Belgische verkiezingen
Lode Claes

HOEWEL de verkiezingssociologie in België meer beoefend wordt dan de andere branches van de sociologie - de Belgen zijn praktische mensen en ook in de wetenschappen op directe resultaten uit -, zullen de specialisten in het vak het niet gemakkelijk hebben om tot een bevredigende interpretatie van de jongste verkiezingsuitslag te komen. Deze uitslag doet welhaast alle klassieke vragen oprijzen. Wordt het kiezerskorps vooral beïnvloed door de verkiezingspropaganda of door het beeld dat het zich van de onderscheiden acteurs heeft gevormd? Gaat het hierbij af op de indrukken van de laatste weken of maanden, of van de voorbije jaren, m.a.w. hoe ver reikt zijn geheugen? Hoe sterk spelen de onmiddellijke belangen mede, welk is de invloed van de geestesgesteltenis, is deze laatste invloed vooral negatief of positief? Hoe groot is in feite de vlottende massa, en hoe sterk zijn de traditionele bindingen met de partijen? Hoe definitief is de scheidingslijn tussen links en rechts? Het zijn alle vragen die bij de verrassende en vrij contradictorische uitslag van deze verkiezingen oprijzen.

De lichte maar afgetekende vooruitgang van de Belgische Socialistische Partij in het Vlaamse landsgedeelte blijkt het grootste verrassingselement in deze uitslag te vormen. Hij kan zelfs voor het Vlaamse gedeelte van het gemengde arrondissement Brussel worden aangetoond en staat in een duidelijke tegenstelling tot de lichte achteruitgang van de partij in Wallonië, zelfs als men rekening houdt met de socialistische stemmen die naar de communistische partij zijn gegaan. Na de vrij algemene afwijzing van de jongste stakingsbeweging door de Vlaamse openbare mening had bijna iedereen een achteruitgang verwacht. Deze afwijzing had zelfs een aanzienlijke rol gespeeld bij de mislukking van de staking in het Vlaamse land. Vele Vlaamse socialistische leiders hadden de Waalse stakers slechts schoorvoetend gevolgd, of zich zelfs op duidelijke wijze ertegen verzet. Misschien waren de stakingen, die in het Vlaamse land veel minder aan den lijve werden gevoeld, bij de vlottende massa reeds vergeten (waartoe overigens de weifelende en verdeelde houding van de Christelijke Sociale-Liberale regering sedertdien heeft bijgedragen), zodat de normale slijtage van de regeringspartijen, in Vlaanderen vooral de Christelijke Volkspartij, haar normaal effect op het kiezerskorps heeft kunnen sorteren. Misschien hebben anderzijds de duidelijke kiesbeloften van de Socialistische Partij er de

[p. 722]

kiezer toe gebracht in de eerste plaats zijn stem uit te brengen volgens zijn belang. Tenslotte heeft de politieke soliditeit van de Socialistische Partij, die steeds opnieuw haar innerlijke tegenstellingen weet te neutraliseren, zich merkbaar gemaakt en de even grote soliditeit van het socialistische kiezerskorps, voor de leiders eigenlijk een van de betrouwbaarste volggroepen die ergens bestaan.

Waarom werden de politieke waarnemers zozeer verrast door het succes van de Vlaamse Volksunie? Enige vooruitgang voor deze extreme Vlaamse groep werd algemeen voorspeld en die moest dan ook tot een vermeerdering van het aantal zetels leiden, aangezien de partij in 1958 slechts één zetel had gekregen voor bijna 100.000 stemmen, waarvoor de grote partijen gemiddeld vier zetels in de wacht slepen. De vooruitgang tot 170.000 stemmen is echter veel markanter dan verwacht werd. Daarbij mogen we echter niet vergeten dat even voor de oorlog de Vlaamse nationale partijen, wier lijn door de Volksunie wordt doorgetrokken, ruim het dubbele aan electorale aanhang vertegenwoordigden. Deze vroegere Vlaamse Nationalisten (en hun kinderen) hebben in de naoorlogse periode zeker weinig aanleiding gevonden om hun opvattingen te herzien, de evolutie van de laatste maanden heeft hen daarentegen eerder versterkt: zij bracht vooral de onopgeloste Vlaams-Waalse tegenstelling weer volop in de politieke actualiteit. Er was deze keer ook geen aanleiding meer, zoals in de allesoverheersende Konings- of schoolkwestie, om voor een grote partij (voor deze kiezers in feite de C.V.P.) te stemmen. De verrassing is dan ook gelegen in het feit dat het verlammend besef dat het toch niets zou uithalen (of indien men wil de realistische afkeer van het vergooien van zijn stem), zich ditmaal niet meer heeft doen gelden. Het is ook opvallend dat het ontbreken van een pers, van een grootscheepse propaganda, en zelfs van een uitgebreide organisatie een verkiezingsoverwinning niet verhindert, indien enkele fundamentele factoren aanwezig zijn, vooral het bestaan van een gelijkgezind milieu (waarin vooral de vertegenwoordigers van de nog werkelijk onafhankelijke beroepen zoals de geneesheren op de voorgrond treden). Nu de Volksunie deze beslissende hindernis onverwacht heeft genomen, zal men voorzichtig moeten zijn met voorspellingen over haar verdere toekomst. Kleine partijen zonder vooruitzichten om aan het bewind deel te nemen dienen meer als Pressuregroups beschouwd te worden en zo beschouwen de leiders en aanhangers der Volksunie zichzelf ook (‘de zweep op de C.V.P.’). De in de Belgische politiek ingetreden labiliteit, waar we verder op terugkomen, en de toenemende actualiteit van het Vlaams-

[p. 723]

Waalse probleem op welhaast alle gebieden van het openbaar leven, welke wij hier herhaaldelijk hebben aangetoond, kunnen de Volksunie, thans reeds even groot als de Waalse of de Brusselse vleugel van de Liberale Partij, echter nog heel wat verder brengen. Het gaat hier niet om een voorbijgaand politiek verschijnsel en de enige mogelijkheid om er een einde aan te maken is het wegnemen van de oorzaken: een grondige oplossing van de Vlaams-Waalse kwestie. Mede als gevolg van het succes van de Volksunie, kan deze oplossing intussen spoediger gerealiseerd worden dan meestal wordt verwacht.

De andere verschijnselen aan de twee extremen, nl. de Communistische vooruitgang en de mislukking van uiterst rechts, konden vóór de verkiezingen veilig voorspeld worden. De sociale beroering in de Waalse industriële gebieden moest wel enige communistische winst opleveren, terwijl de ontevredenheid uiterst rechts zich moeilijk electoraal kon uitdrukken. Er bestaan in België geen voldoende elementen voor een uiterst rechtse partij. De mislukking van alles wat voor en tijdens de tweede wereldoorlog met fascisme te maken had, heeft deze weg afgesneden en het Belgisch nationalisme is te weinig verspreid om zelfs na bittere ‘nationale vernederingen’ een voldoende voedingsbodem voor een nieuwe partij te leveren. Hoewel een groot gedeelte van de Brusselse pers een dergelijke stroming heeft aangeblazen (overigens op het laatste ogenblik voorzichtig genoeg blijvend om geen duidelijke aanbevelingen te doen), ontbreekt het kristallisatiepunt, dat men ook voor de toekomst nergens ontwaart.

Zo hebben de zware schokken welke het Belgisch openbaar leven de laatste jaren heeft ondergaan, zich niet in electorale verschuivingen omgezet. De teleurstelling is meer een lusteloosheid geworden, hetgeen reeds op te merken was in de zeer kalme kiesstrijd. Een poging van de Liberale Partij om zich van de andere partijen te distanciëren als een uitgesproken (sociaal-economische) rechtse partij, en door het beklemtonen van haar verdraagzaamheid ook de rechtse katholieken aan te trekken heeft niet de verhoopte resultaten opgeleverd. De kiezer kon in feite zijn afkeuring van de recente politieke stakingen ook uitdrukken door C.V.P. te stemmen, zoals hij zijn teleurstelling voor het (mede door de liberalen gevoerde) regeringsbeleid vooral kon uiten door socialistisch te stemmen. De ene tendens heeft de andere geneutraliseerd en de uitslagen van een sterk negatieve reactie van het kiezerskorps verschillen weinig van de resultaten van een positieve reactie; de tegenstemmers verdelen zich op dezelfde wijze als de voorstemmers. De politieke labiliteit maakt zich hoogstens merkbaar in een stijging van het

[p. 724]

aantal onthoudingen en blanco-stemmen en van het aantal voorkeurstemmen op een wel bepaalde kandidaat. De partijpolitieke stabiliteit van het Belgisch kiezerskorps waarin de ‘vlottende massa’ niet meer dan een twintigste vormt, is eens te meer de voornaamste constatering waartoe deze verkiezingen aanleiding geven.

Dat de enige verschuiving van enig belang ten nadele van de C.V.P. moest uitvallen is normaal. Op de grootste partij vallen het gemakkelijkst enkele stemmen te veroveren, vooral wanneer deze partij zich over alle groepen van de bevolking uitstrekt, de hiermede overeenkomende innerlijke spanningen vertoont en door de oplossing van de schoolkwestie zelf heeft afgezien van haar voornaamste bindingselement. De C.V.P. heeft vooral de verliezen gedragen van de stemmen die aan de Volksunie en aan de kleine rechtse groepen werden gegeven. Het gevolg is, dat de scheidingslijn tussen links en rechts in de Belgische politiek bijna op dezelfde plaats is gebleven. Dit is zowel juist voor de wereldbeschouwelijke scheidingslijn (waarbij men de Liberale Partij links moet situeren) als voor de sociaal-economische lijn (waarbij de Liberale Partij rechts is, maar rekening moet gehouden worden met de sterke, en in de poll-verrichtingen nog versterkte, inslag van de christelijke arbeidersbeweging in de C.V.P.).

De fameuze ‘wil van het kiezerskorps’ levert daarom weinig inspiratie voor de vorming van een regeringscoalitie en voor de bepaling van een regeringsbeleid. Slechts één combinatie blijkt na de verkiezingen van 1961 zoals na die van 1958 uitgesloten, nl. de socialistisch-liberale, die ook door de ‘rechtse’ kiescampagne van de liberalen reeds onwaarschijnlijk was gemaakt. De voortzetting van de Christelijk-sociale liberale coalitie is vrijwel uitgesloten, voor zover dan toch de verkiezingsuitslag deze voortzetting niet heeft aangemoedigd. Vooral - maar dit is geen gevolg van de verkiezingen - tekent zich de noodzaak af van een regering op een ‘brede’ basis. Dit kan een nationale regering zijn van de drie traditionele partijen, maar deze basis is dan weer zo breed dat zij bedenkelijk wordt voor het behoorlijk functioneren van de parlementaire instellingen en tot compromissen en immobilisme moet leiden, aangezien alle tendensen (vooral de sociaal-economisch linkse en rechtse) elkaar dan vrijwel in evenwicht houden. Dan blijft de C.V.P.- Socialistische formule, waarvoor de Socialisten zich dadelijk hebben uitgesproken (inbegrepen de extreme Waalse voorman Renard), en waar de C.V.P. toe overhelt, al mag zij deze draai niet te bruusk nemen indien zij geen moeilijkheden wil krijgen met haar rechtse vleugel. Voor de waarnemers staat het reeds lang vast dat dit de enige regerings-

[p. 725]

formule is die enkele fundamentele problemen aan kan, wegens haar brede basis, die de beide vakverenigingen omvat, en wegens een zeker parallelisme van de programma's; een gematigd progressistisch programma wordt in de C.V.P. niet alleen door de arbeidersvleugel, maar ook door de andere sociale organisaties voorgestaan, door een stroming bij de jongeren (die zelfs een ‘travaillistische’ hergroepering van de partijformaties wensen) gesteund, en is vooral sedert de Rerum Novarum-rede van de voorzitter Lefèvre in 1960 ook de officiële lijn van de partij.

Een belangrijk maar netelig punt van het regeringsprogramma van deze coalitie zullen de Waals-Vlaamse verhoudingen zijn. Het is thans niet meer mogelijk, zoals tot de slechte Belgische traditie behoort, deze kwestie opzij te zetten, en de voorrang te geven aan de sociaal-economische en financiële problemen. Hiervoor is de Vlaams-Waalse tegenstelling zich te zeer ook over het economisch terrein gaan uitstrekken. De recente stakingsbewegingen hebben de Wallingantische strekking in de Socialistische Partij (in Wallonië de meerderheidspartij) verstrekt en het Vlaamse antwoord hierop in de verkiezingen, namelijk het succes van de Volksunie, is voor de in Vlaanderen overwegende Christelijke Volkspartij een welkome aanleiding geweest om de Vlaamse desiderata aan de orde te stellen. Tenslotte kan de vooruitgang van de B.S.P. in het Vlaamse land deze partij aansporen haar toekomst meer daar te zoeken en de invloed van de Vlaamse en van de Vlaamsgezinde socialisten in de partij versterken. Wij hebben in dit tijdschrift reeds herhaaldelijk de reële termen proberen uiteen te zetten van dit Vlaams-Waalse probleem, dat het Brusselse ‘Establishment’ nooit in zijn volle omvang en complexiteit heeft willen inzien, laat staan aanpakken. Indien dit wel gebeurt, dan zal blijken dat het evenmin als de andere Belgische problemen onoplosbaar is.

4 april 1961