Streven. Jaargang 14

[p. 409]

[1961, nummer 5]

Stakingen

IN wat voor land leven wij dan in België, dat zulk een brutale tegenstelling mogelijk is als tussen de massa die gisteren op straat kwam om in een Brussels delirium de Koning en de Koningin bij hun huwelijk te omstuwen en in een stemming van een Brussels hoera-patriotisme uitbundig haar ‘ene en onverdeelde’ saamhorigheid te manifesteren, en de massa die vandaag op straat komt om alles stuk te slaan wat haar onder de hand valt en luid te schreeuwen dat de verdeeldheid van dit land in sociale en economische klassen, culturele gemeenschappen en godsdienstige levensbeschouwingen nooit zo groot is geweest is als thans?

Van deze tegenstelling kan men zich gemakkelijk afmaken door zich, ofwel uit onmacht ofwel uit een hautain ressentiment, neer te leggen bij het feit dat men er niets meer van begrijpt. J.-A. Goris (Marnix Gijsen) heeft uit Amerika laten horen dat de buitenlandse opinie zich afvraagt: ‘zijn de Belgen dan van lotje getikt?’ en deze vraag is al even fraai, maar helaas ook even raak als het oordeel dat The Economist België enige jaren terug voor de voeten gooide: ‘a fool's paradise’. Men hoeft inderdaad niet lang in het buitenland vertoefd en de Belgische realiteit van buiten af geobserveerd te hebben om zich te schamen over de dwaasheid en kleinheid en lafheid die in dit land heersen. Schaamte is echter nog eergevoel. En eergevoel tracht ten minste nog te begrijpen. Begrijpen is al een begin van ‘er iets aan doen’ en voor een tijdschrift als het onze wel de enige mogelijkheid om er op korte termijn ‘iets aan te doen’.

[p. 410]

Op het ogenblik dat we dit schrijven, is het niet te voorzien hoe de toestand in de eerstkomende weken zal evolueren. De fundamentele aspecten van de crisis zijn echter reeds zo duidelijk aan het licht getreden, dat de verdere afloop nog weinig kan veranderen aan de onontkoombaarheid ervan. Het woord is in België thans aan de straat, en in die straattaal wordt de inzet van de Waalse arbeidersopstand dan als volgt samengevat: ‘De socialistisch-communistische coalitie wil eens en voorgoed het Vlaamse, kapitalistische en klerikale juk afschudden’. Daarmee is lapidair gezegd, welke drie diep zittende kankerplekken in het Belgisch openbaar leven hier brutaal worden aangesneden: de antagonismen tussen Walen en Vlamingen - tussen economisch en sociaal linksen en rechtsen - tussen klerikalen en antiklerikalen. Elk van deze qualificaties zou tussen aanhalingstekens dienen te staan, maar aanhalingstekens vertragen de gedachte, en de revolutionaire taal die thans in België gebruikt wordt, wil haastig spreken. De evolutie van de huidige crisis doet de verstandig regerende Belg en hopelijk ook de nuchter observerende buitenlander echter eens te meer inzien welke grove simplificaties hier in het spel zijn en tevens hoe veel moeilijker de oplossingen zijn dan sommigen zichzelf voorspiegelen. Met grote woorden zijn deze oplossingen wel aan te duiden, maar de hele kwestie is, welke inhoud een zinnig mens aan deze woorden wil geven. Die sleutelwoorden zijn: federalisme - structuurhervormingen - verdraagzaamheid.

Voor de oplossing van het Waals-Vlaams probleem, dat al lang niet meer uitsluitend gedacht wordt in termen van culturele autonomie maar steeds meer in termen van gelijkwaardige economische ontplooiing, was het federalisme tot nog toe taboe. In zijn extreme vorm, zoals het sinds lang door een beetje haastig denkende Vlaamse kringen en thans door zich vergalopperende Waalse groeperingen geëist wordt, blijft het dit nog steeds. De tegenkrachten blijven overigens geweldig sterk. Maar wie de werkelijkheid onder ogen ziet, kan niet meer ontkomen aan de noodzaak om te onderzoeken welke vorm en welke omvang van federalisering wél mogelijk en nodig zijn in het reële belang van beide volksen cultuurgemeenschappen.

Ook in de sociaal-economische structuur dringen zich grondige hervormingen op. Maar weer: welke? De scheiding tussen ‘links’ en

[p. 411]

‘rechts’ loopt op dit gebied helemaal niet gelijk met die tassen Walen en Vlamingen en nog minder met die tussen socialistische arbeidersbeweging en christelijke. De christelijke arbeidersbeweging vormt op vele punten één front met het gematigd (Vlaams) socialisme. De ‘progressisten’ (Walen en Vlamingen, katholieken en ongelovigen) staan hier tegenover de ‘conservatieven’ (Walen en Vlamingen), katholieken en ongelovigen). Zolang deze spanning zich manifesteert in de wisselende en loyaal om het overwicht strijdende democratische machtsverhoudingen, is ze voor een gemeenschap gezond en vruchtbaar. Zodra ze echter omslaat in een revolutionaire machtsgreep, die niets minder beoogt dan de rechtsstaat omver te werpen, hoeft men niet eens een christen te zijn om dit oud-modisch marxisme, dat teruggrijpt op het middel van de directe straatactie en de reële belangen van de arbeiders offert aan een doctrinair revolutionaire theorie, hartgrondig te veroordelen.

Ten slotte staat op de achtergrond van de huidige crisis eens te meer het probleem klerikalisme-antiklerikalisme, dat samenhangt met dat van de deconfessionalisering van de politieke partijen en de arbeidersbewegingen. Elders in dit nummer wordt aangetoond, hoe dit tot de Belgische traditie behoort. De communistisch-socialistische ‘gemeenschappelijke actie’, en zij niet alleen, heeft de interventie van de Kardinaal eens te meer uitgekreten voor een ongeoorloofde inmenging van de Kerk in de politieke en sociale conflicten, maar gebruikt tegelijkertijd een enigszins andersluidende boodschap van de clerus van Seraing als een propagandamiddel in haar strijd. De felle reactie van de christelijke arbeidersbeweging tegen de noodzakelijkheid van de brief van de Kardinaal was symptomatisch voor haar ver gevorderde emancipatie van alles wat naar ‘klerikalisme’ zweemt, zoals de besliste weigering om aan de subversieve stakingen deel te nemen haar onafhankelijkheid tegenover het socialistisch vakverbond sterk in het licht gesteld en ongetwijfeld versterkt heeft. In de ogen van velen zou deze emancipatie wel eens een determinerende invloed kunnen hebben op de verdere evolutie.

Welke ook de uitslag wordt van deze krachtproef, ze moét op een verzoening uitlopen. Maar laat het dan een verzoening zijn die de fun-

[p. 412]

damentele problemen van het Belgisch openbaar leven, die nu met zo'n verschrikkelijke duidelijkheid aan het licht zijn gekomen, niet weer voor een tijd verdoezelt in een plat, kortzichtig compromis. Democratische oplossingen zijn toch nog steeds mogelijk zonder dat een van beide partijen zich noodzakelijk verslagen en vernederd of in zijn vitale belangen bedrogen hoeft te voelen. Begrip en verdraagzaamheid blijven de deugden van eerste noodzaak, om de abstracte simplificaties te doorbreken welke een revolutie steeds wil opdringen. Wanneer de rust is weergekeerd, kan weer trager gedacht worden, mét aanhalingstekens, en hopelijk constructiever dan in het verleden.

10 januari 1961