Streven. Jaargang 13

[p. 249]

Internationale kroniek
Duits-Poolse erfvijandschap
Cyrille Boldirev

OOK voor de minst welwillende was het duidelijk dat de West-Duitse Bondskanselier in zijn boodschap aan de Polen bij de twintigste verjaardag der Hitler-invasie te kennen gaf, dat men over de ergste hinderpaal heen, die tot nu toe een ware verzoening van nabuurvolken in de weg stond, in alle ontspanning tot besprekingen kon geraken; dat hij niet vasthield aan de Duits-Poolse grens van 1939 en dat hij volstrekt niet de revanche-zuchtige erfgenaam van het Derde Rijk was, zoals hij in Polen wordt voorgesteld. De volgende dag antwoordde de Poolse Premier daarop, voor een auditorium van honderdduizenden, die geen van allen de tekst van Adenauers verklaring kenden: ‘gisteren, op de twintigste verjaardag van Hitlers overval, trachtte de heer Adenauer onder het storten van een paar afgewogen krokodilletranen op perfiede en cynische wijze een wig te drijven tussen het Poolse volk en de Sovjetunie. Hij doet een aanval op de basis van onze politiek, de vriendschap met de U.S.S.R. - welke vriendschap als-het-ware het resultaat is van gemeenschappelijke doeleinden en van het Poolse staatsbestel -; hij zou wensen dat het Poolse volk tot de toestand van 1939 terugkeerde, toen het alleen stond. Dan zou hij gemakkelijker met ons kunnen praten.... Wie Polen van de Sovjetunie wil losmaken, wenst een zwak, ongewapend Polen, zoals het was vóór september 1939; hij wil in werkelijkheid de voorwaarden scheppen voor een nieuwe oorlog in Europa. Vergeefse liefdespogingen, heer Kanselier! Zo vierde de heer Adenauer de verjaardag van Hitlers overval. Het is echter zo dat de heer Adenauer en zijn systeem, tesamen met de achter zijn rug loerende revisionisten en militaristen, vandaag te korte handen hebben om zélf de over de Elbe gelegen gebieden te bereiken - onze bondgenoot n.l. de Duitse Democratische Republiek -, om nog te zwijgen over de Poolse landen aan Oder en Neisze. Het is echter zaak, zich ook voor de toekomst daarvoor te beschermen. Dat is nu onze zaak en die der D.D.R., der Sovjetunie en van alle socialistische Staten. Dat hangt van onze politiek af’.

Deze verklaring van Cyrankiewicz moet in het verband ener gestadige, goed georganiseerde propaganda verstaan worden, die elke aanleiding, elke veraffe of nabije geschiedenisdatum, elke actualiteit van de dag gebruikt om voor het Poolse publiek de voorstelling van een oorlogszuchtig, op revanche belust, militaristisch West-Duitsland levendig te houden, dat in wezen niet verschilt van het Derde Rijk en als enige onverzoenlijke erfvijand moet gehaat worden; dat tenslotte niet slechts de Oder-Neisze-grens, doch zelfs het bestaan van Polen en van elk zijner bewoners met een terugkeer van de onvergeten schanddaden en wreedheden uit de tijd van 1939-1945 bedreigt. Dit schrikbewind wordt nu door de leidende figuren van het volksdemocratische régime, onder Gomulka en Cyrankiewicz haast nog zorgvuldiger dan onder Bierut, om twee redenen voorgesteld: vooreerst om zich langs een omweg over de nationale eensgezindheid tegenover een bestendige dreiging van buiten af van de positieve mede-

[p. 250]

werking of tenminste de verdraagzaamheid der niet-marxistische en anti-marxistische volksmeerderheid te verzekeren, alsook van de instemming met of althans de aanvaarding van het Sovjet-bondgenootschap. Vervolgens om in het Kremlin niet het steeds smeulende wantrouwen te wekken, dat de gehele basis van de door Gomulka belichaamde koers aan het wankelen zou brengen.

Moskou weert elk direct Duits-Pools gesprek af. De Sovjetdiplomatie heeft bij een zekere, nog zeer beperkte ontspanning tussen Bonn en Warschau slechts dan enig belang, als deze door bemiddeling der U.S.S.R. plaats vindt. Dat zou echter eerst kunnen geschieden na voorafgaande grondige verbeteringen der betrekkingen tussen de Bondsrepubliek en het Kremlin. Zo is de Poolse volksdemocratie gedwongen, ook al zouden haar leiders dit niet willen, ‘de faire mauvaise mine au meilleur jeu’, bij gelegenheid dat Adenauer haar de verzoenende hand toestak. Althans voorlopig en waarschijnlijk tot in een verre toekomst. Men bespeurt de orchestrering der officiële Poolse verontwaardiging door de Moskouse kapelmeester. De 1e september houdt Cyrankiewicz zijn toespraak, de 3e wijst de minister van Buitenlandse Zaken Rapacki op een receptie, gehouden voor de Interparlementaire Unie, vernieuwde toenaderingspogingen koel terug binnen de grenzen van een tot niets verplichtende beleefdheid. De 4e september zijn beiden, Cyrankiewicz en Rapacki, in de Sovjethoofdstad ter opening van een daar te houden Poolse tentoonstelling bij welke gelegenheid zij hun dank uitbrengen aan de U.S.S.R.

De regering te Warschau heeft, buiten de voortdurende betuiging van haar trouw, haar liefde en dankbaarheid om, haar lastige Russische bondgenoten en beschermers tenslotte in een ongewoon delicaat geval naar de ogen te zien: in de kwestie der Russische houding in 1939. Iedereen in Polen en in de niet-communistische wereld weet dat het plotselinge volkomen verdwijnen der Rzeczpospolita van de landkaart door de samenwerking van Hitler en Stalin mogelijk werd; dat verder in de late zomer van 1944 de tot de Weichsel doorgedrongen Sovjetlegers rustig toezagen, toen de Duitse bezetters onder hun ogen de heldhaftige opstand in Warschau in bloed smoorden. Hieraan mag nu met geen woord herinnerd worden. Op de gelijktijdig met de herdenkingsfeesten van de Duitse inval op 20 januari gehouden conferentie der Interparlementaire Unie wekten de toespraken van twee Amerikaanse afgevaardigden de heftigste verontwaardiging bij hun Sovjetcollega's. Vooral de in het Pools gehouden afrekening van het congreslid der U.S.A., Machrowicz, met de Russische Polenpolitiek en met de houding van Moskou in de tweede wereldoorlog bracht de Russen tot grote woede. Hun spreker, Gorkin, schreeuwde met trillende stem de Sovjetthesen over die treurige gebeurtenissen de zaal in, zonder echter op de niet-communistische parlementariërs (alsook op de Polen) indruk te maken. Om deze uiterste verbittering der Russen te begrijpen, voegen wij erbij, dat Machrowicz de bijzondere belangstelling der Warschauer regenten geniet en vaak hun gematigde zaakwaarnemer bij de verdediging van gemeenschappelijke Poolse belangen in de U.S.A. is; dat de Poolse gezant in Washington vóór Machrowicz' vertrek te zijner eer en ter ere der andere Amerikaanse afgevaardigden een receptie hield, die ‘in een bijzonder hartelijke stemming’ verliep.

Nu was het zaak voor Cyrankiewicz, Rapacki en zelfs voor de katholieke Sejm-afgevaardigde, universiteitsprofessor graaf Lubienski, vlug en overluid te beklemtonen, dat men met de geliefde Sovjetbondgenoten dankbaar en onafscheidelijk verenigd was; ondanks kwaadwillige spelbrekers, de neonazi's te

[p. 251]

Bonn. Voegen wij er echter, om objectief te blijven, bij, dat Gomulka en Cyrankiewicz wantrouwend tegenover elk niet-communistisch Duitsland staan - de D.D.R. vertrouwen zij enkel omdat deze onvoorwaardelijk aan Moskou gehoorzaamt -. 't Persoonlijk levenslot der leidende Warschauer staatslieden heeft hen tot deze gezindheid gepredisponeerd¹⁾. Cyrankiewicz is op zijn 35ste jaar als door een wonder aan het K.Z. ontkomen, is vroeg oud geworden, met een kale schedel als herinnering aan doorstane kampellenden, na talloze vernederingen en mishandelingen en als getuige van naamloze gruwelen. Zo vaak hij deze zijn landslieden in het geheugen roept, wekt hij gevoelens op, die sterker zijn dan de neiging tot verzoening.

Niet geheel ten onrechte heeft Cyrankiewicz in zijn hartstochtelijk antwoord aan Adenauer bemerkt: ‘Ons, Polen, kunnen slechts volken begrijpen die een gelijk lot ondergaan hebben. Andere verstaan ons slechter of helemaal niet. De verzadigde begrijpt de hongerige niet’. Als nu de Polen, de regerende communistische minderheid zowel als de niet-marxistische meerderheid, in de kranten de foto's en de berichten van september 1939 weer voor zich zien, als zij zich op de volgende zes jaar bezinnen; als men hun, waarheid met dwaasheid, Adenauer en zelfs diens socialistische tegenstanders met mensen verwarrend, in wie nog de verderfelijke geest van het Duitsland van Wilhelm en Hitler rondspookt, dit alles voorhoudt, dan kan het ons niet verwonderen, ook al betreuren wij het, dat de voor de Sovjetunie en het communisme gunstige propaganda tegenover West-Duitsland gemakkelijk spel heeft. Uitspraken als die van minister Seebohm en Lemmer of gebeurtenissen als het samenkomen van vroegere SS in Hameln, alsook de toespraak van de pantsergeneraal Meyer maken het minstens verklaarbaar dat de ongetwijfeld goed bedoelde woorden van Adenauer, ja zelfs de door hartelijke Polen-vriendschap ingegeven uitingen der in Warschau op de I.P.U.-bijeenkomst verschenen Duitse afgevaardigden Kopf (C.D.U.) en Mommer (S.P.D.) met enige scepsis over hun geldigheid voor heel Duitsland, vooral echter voor de toekomst opgenomen werden.

De voordeeltrekkers uit een dwaze en schadelijke erfvijandschap kunnen voorlopig in hun pantservuistje lachen.

1) Cfr. ons vorig artikel in Streven, augustus-september 1959, pp. 1020-1026, De twaalf van het Poolse Politbureau.