Streven. Jaargang 12

[p. 353]

Aziatisch Dagboek
Buitenlandse kroniek
Prof. Dr. H. van Straelen S.V.D.

15 juni. Met verschillende Chinese priesters gesproken over toestanden en problemen in het nieuwe China en wel speciaal over het culturele aspect: een home sickness en een soort nostalgie voor de oude klassieken, m.i. een zeer merkwaardig verschijnsel. Gedurende de laatste halve eeuw vertoonde de Chinese jeugd weinig interesse voor de officiële klassieken. Het is wel waar, dat gedurende de Kuomintang-periode de klassieken officieel zeer in ere stonden - ook Tsjang Kai-Sjek ging daarin voor en talloos zijn zijn speeches, die van eerbied voor de klassieken getuigen -, maar het jonge volk van China vond toch weinig begeestering en inspiratie in die oude boeken, die ze het liefst onder de stof lieten liggen. De lessen in de oud-Chinese literatuur vond jong China uitermate taai en iets waar men nu eenmaal doorheen moest. Men vraagt zich daarom af, hoe het gekomen is dat de Rood-Chinese regering onlangs zo'n felle campagne heeft gevoerd tegen de klassieken en de jeugd met alle mogelijke middelen bewerkt heeft om hun liefde voor de oude literatuur op te geven! Deze laatste titanische rode actie werd en wordt momenteel nog gevoerd onder het slogan: ‘Te veel ouds, te weinig moderns’, d.w.z. er wordt teveel aan oude cultuur gedaan en de nieuwe culturele programma's van de rode bonzen trekken veel te weinig. Deze nieuwe campagne, die kort geleden ontketend is, bewijst dat de Chinese jeugd een volkomen intellectuele volte-face heeft gemaakt, enigszins zoals dat in mindere mate kort na de oorlog het geval was in Japan. Ik vermoed wel te weten hoe dat zo gekomen is. De Chinese jeugd voelt zich dood ongelukkig. Dat eindeloos gepraat over produktie en technische vooruitgang heeft de jonge Chinezen beu gemaakt; ze zochten een uitweg om ergens cultureel te gaan schuilen. Welnu die schuilplaats hebben ze ontdekt in de fascinerende wereld van de oud-Chinese klassieken. In 1956 had de rode regering een concessie toegestaan aan de scholen om meer klassiek onderricht te geven, maar de leraren verklaarden en interpreteerden de oude eerbiedwaardige teksten niet in Marxistische zin, doch op de traditionele wijze. En zo gebeurde het, dat een geheel nieuwe wereld zich open deed voor de jeugd van China, een wereld van bezonnen wijsheid, een wereld van schoonheid en fijne manieren, een luisterrijke pracht, die nergens te vinden was in die monotone slogans en al die mechanische partij-propaganda, waaraan ze vanaf hun prille jeugd gewend waren. Ik voelde het heel sterk, toen ik in Shanghai was en al dat kindergeparadeer, al dat vlaggengedoe en al die opgezweepte acties voor mijn ogen zag. Misschien wel aardig voor een keertje, maar dat voldoet niet aan een kinderhart, ook niet aan de scholieren der middelbare scholen, ook niet aan de studenten. En de reactie is dan ook gekomen. De oude klassieken inspireerden de jeugd tevens met een nieuwe moed en zo worden momenteel die boeken aansprakelijk gesteld voor de grote ontevredenheid onder de studenten, die het afgelopen jaar zo sterk tot uiting kwam. De oud-Chinese gedichten brachten tot uitdrukking, wat de jeugd diep

[p. 354]

in haar hart voelde: een verlangen naar stilte, eenzaamheid, vrede, schoonheid en een afschuw voor al die politieke herrie en dwang, die ze dagelijks om zich heen zagen en momenteel nog zien.

Het lijkt toch wel een zeer merkwaardig verschijnsel, die herintrede van de oud-Chinese klassieken in de harten van de hedendaagse jeugd. Het toont duidelijk dat alhoewel hun geest gedurende de laatste 10 jaar een grote verandering onderging, de verbinding met het oude niet is afgesneden en dat hun wortels toch nog enigszins in de geschiedenis van vroeger gevestigd zijn. Het bewijst eveneens, dat China - wellicht nog in sterkere mate dan Japan - een dubbel leven leidt. Daar is allereerst het leven, zoals dat tot uiting komt in de officiële pers, de boeken, periodieken en de openbare speeches. Maar daarnaast is dat andere leven, dat men kan gade slaan in de intimiteit van dat wat men stilletjes voor zich zelf leest, of wat men ziet lezen in de grote stadsbibliotheken en in de klaslokalen, waar de leraren de oude teksten interpreteren zonder ook maar enigszins gewag te maken van de huidige politieke ideologie. Een verandering in de Chinese jeugd is er het gevolg van geworden, die momenteel de rode handen vol werk geven.

‘Vóór 1953 had de jeugd een volkomen vertrouwen in de communistische partij, maar dat is nu veranderd. In 1956 op het achtste partij-congres, wilde de jeugd zich eens openlijk uitspreken, maar hun stemmen werden onderdrukt’. Deze tirade, geschreven door Liu Ping-Yen, redacteur van de ‘Chinese Youth Daily’, in het nummer van 2 augustus 1957, bracht heel wat opschudding. Kameraad Liu moest terstond verdwijnen. Evenwel, meer openhartige stemmen lieten zich horen. Op het 3de congres van de Komsomol, het rood-Chinese jeugd-korps, kwam Kuo Yung-Tse naar voren en zeide: ‘Onze Komsomol is een volkomen verroest wiel geworden. De leden zijn ontevreden en hebben het gevoel, dat al de ondernomen acties volkomen doelloos zijn’.

Volgens de ‘Chinese Youth Daily’ van Peking van 21 februari 1958 moest ook kameraad Kuo schielijk verdwijnen. Sindsdien hebben de opstandige stemmen zich ten zeerste vermeerderd. Eind 1957 en in het begin van 1958 heeft de partij ‘de ontstellende ontdekking’ gedaan, dat in meer dan 20 Chinese provincies de jeugd nooit de nieuwe liederen zong over de vrijheid en de heerlijkheid van de socialistische arbeid en de versnelde produktie, maar in plaats daarvan zongen ze de schlagers van vroeger. De meest stoutmoedige universiteitsstudenten kwamen tot opstand en luchtten hun diepgaande ontevredenheid. Maar het meer serieuze gedeelte van die jonge mannen en vrouwen nam geen deel aan de moderne dansen, noch zongen zij de schlagers van vroeger. Zij keken naar hogere idealen en wendden zich tot een meer nobele studie: de Chinese klassieken. Hun groot interesse voor de literatuur liet zich spoedig op de boekenmarkt gevoelen. In de ‘Shanghai Wen Hui Pao’ van eind april 1958 kon men lezen: ‘Gedurende het afgelopen jaar hebben de Chinese en ook de buitenlandse klassieken sterk gecirculeerd, terwijl het verlangen naar de moderne Chinese en buitenlandse schrijvers, die socialistisch gekleurd zijn, volkomen is afgezakt’.

Thans is de Chinese jeugd ook wild op Jean Christophe van Romain Rolland, waarvan er onlangs tienduizenden gedrukt zijn. De niet te zware Chinese klassieken kwamen kort geleden uit in 100.000 exemplaren, terwijl van de moderne Sovjet-romans er slechts enkele duizenden gedrukt werden. De boekwinkels eisten, dat die boeken gedrukt moesten worden, waarnaar het publiek vroeg en dat ze maar op moesten houden met al die nieuwe communistische boeken, waarvan

[p. 355]

de onverkochte stapels zich steeds vermeerderen. De uitleenbibliotheken vertoonden en vertonen ook heden nog dezelfde tendens. Gedurende de eerste helft van 1957 kon men werkelijk spreken van een ‘research boom’. Het was het gouden tijdperk voor de specialisten der Chinese letterkunde. Het was de tijd, waarin de ‘honderd bloemen’ van Mao mochten bloeien. Allerlei schrijvers van de klassieke literatuur-groep van de Academie voor Wetenschappen begonnen zich uit te putten om op de echt beproefde Chinese wijze commentaren te leveren op de gedichten van oude tijden. Allerlei memoranda hoe de klassieke literatuur gedoceerd moest worden, werden opgesteld. Een ‘Geschiedenis der Chinese literatuur’ werd terstond in voorbereiding genomen. Het zou een behoorlijk werk worden van minstens een miljoen woorden en het zou in 1958 klaar komen. De auteurs waren vast besloten ‘zich los te werken uit de boeien van het officiële Staatsdogmatisme en als beginpunt “de realiteit” te nemen’. Dit is natuurlijk een heel openlijke anti-communistische verklaring.

Welnu over dat boek wordt nooit meer gesproken en het zal ook zeker niet verschijnen. Althans zo staan de zaken op het ogenblik. Bij de discussie onder de vaklui werd heel openlijk gezegd, dat men bij de studie der Chinese literatuur helemaal geen houvast heeft aan allerlei verklaringen of gezegden van Engels. Bovendien verhief zich een heel krachtige oppositie tegen de klassificatie van de oude schrijvers in de groepen: ‘voor of tegen socialistisch realisme’. Kort gezegd betekent dit, dat alle verlangens en eisen der communistische partij verworpen werden. Allerlei andere verschijnselen in dezelfde geest deden zich voor. Maar onlangs is de rode ijzeren vuist op de opstandelingen neergekomen en ze zijn tot zwijgen gebracht. Maar wat niet meer luid en openlijk uitgesproken mag worden, wordt ook thans nog stillekens gefluisterd in rustige klaslokalen. En zoals het in Europa in bezette gebieden geschiedde, zo gebeurt het momenteel in rood China: een stilzwijgend, haast onvoelbaar verzet tegen dat wat van hogerhand wordt opgelegd. Het komt wel niet tot felle uitbarstingen, en de geest van de maquisards zal ook wel niet zo gauw vaardig worden over de Chinese massa's. Het gaat alles meer rustig en subtiel toe. Toch hebben de rode speurhonden der ‘Te veel ouds, te weinig moderns’-campagne allerlei ontdekkingen gedaan. Zo vonden ze, dat de studenten van de Chinese literatuur-faculteit der beroemde Peking-universiteit, het leidend intellectueel instituut van China, helemaal opgingen in het ‘Boek der Oden’ dat door Confucius gecompileerd is. Bovendien vertelde daar een professor aan de research-studenten, dat het lezen der moderne tijdschriften niet in overeenstemming te brengen is met serieuze studie. De studenten lachen gewoon om de moderne literatuur, ‘die letterkunde van arbeiders, boeren en soldaten’. De rode bonzen klagen verder, dat ‘er professoren zijn, wier plicht het is moderne literatuur te doceren, maar die er geheel aan voorbij gaan en als ze er iets over zeggen, is dit weinig complimenteus’. Een professor aan de Peking-normaalschool bemoedigde zijn studenten met de oude welbekende gezegden: ‘Rust en stilte om verder te komen’, ‘studeer met gesloten deuren’. ‘Als een gevolg daarvan’, zo vermeldt de rood-Chinese pers, ‘werden de studenten volkomen onverschillig ten opzichte van de opvoedingspolitiek van de Partij’. Een pedagogie-professor aan diezelfde school sprak in zijn colleges over de Europese opvoeding zeer uitgebreid over Locke en Rousseau, maar hij wijdde daarentegen slechts 3 colleges aan de geschiedenis van het Sovjet-Russische opvoedingssysteem. Makarienko, ‘dat grote licht van de communistische opvoedingstheorie’, werd niet eens vermeld.

[p. 356]

Terwijl de professoren in de letterkunde eigenlijk moderne literatuur moesten studeren en doceren, doen ze er niets aan. In hun colleges over buitenlandse literatuur spreken ze over auteurs zoals de Balzac, Tolstoi en Gogol. Het meest moderne Russische werk, dat ze behandeld hebben, is De Moeder van Gorki. Dit is des te meer opvallend, aangezien de tekstboeken, die voorgeschreven zijn, wemelen van citaten van Marx, Lenin en Mao. Die worden echter in de colleges niet vermeld. En als ze moeten spreken over ‘Doel en opzet der communistische opvoeding’, doen ze dit met voorbeelden uit de Lun Yü van Confucius, hetgeen de jonge toehoorders tot de conclusie brengt, dat ‘de wijze en rechtvaardige man niet vecht’. Dit druist natuurlijk geheel in tegen de Marxistische machtspolitiek.

Enkele maanden geleden organiseerde de communistische partij, aan de Amoy-universiteit een krachtige ‘Te veel ouds, te weinig moderns’-campagne. Het scheen daar wel nodig geweest te zijn, als we horen, dat van de verplichte vakken 70% handelden over ‘de oude literatuur’, dat in de letterkundige faculteit alle proefschriften gedurende de jaren 1955-1957, zonder ook maar één uitzondering, gingen over de klassieke literatuur, dat professoren daar zich moeite gaven om de oude Taoistische alchemie en het levenselixir te verklaren, dat één hoogleraar openlijk weigerde om moderne letterkunde te doceren en dat een ander vrijmoedig verklaarde: ‘Nu het land her-verdeeld en alles gecollectiviseerd is, heb ik het kleine stukje land verloren, waarop ik me had willen terugtrekken als een stille eremiet. Het enigste wat ik nog kan doen is, midden in de nacht, de oude klassieke gedichten citeren of zingen’.

Als we dit gehoord hebben, begrijpen we de communistische klachten: ‘De studenten van de Amoy-universiteit zijn gewoon bezeten van de klassieken. Ze doen net of de wereld rondom hen niet bestaat’. Na een gehouden test bleek hun kennis van de moderne politieke problemen praktisch nul te zijn. Ze konden niet eens drie pro-communistische schrijvers uit de kapitalistische landen opnoemen. Sommigen schreven: Victor Hugo, anderen Mark Twain of Goethe. Op de vraag naar de meest beroemde Sovjet-auteurs werden vrijwel unaniem: Gorki en Tolstoi genoemd. Aan allerlei hogere scholen en universiteiten zijn nu plakkaten opgehangen, die het ‘Te veel ouds, te weinig moderns’, scherp veroordelen. Daarin wordt geklaagd, dat de studenten geheel beïnvloed door de oude gedichten (maar hoofdzakelijk natuurlijk door de momentele droevige rode terreur) ‘de gehele dag vol Weltschmerz zijn en verlangen naar een kluizenaarsleven, zoals dat van de oude dichter T'ao Yuan-Ming’. In het dagboek van een student kon men de woorden lezen: ‘Mijn enigste wens is, dat de dagen toch maar vlugger mogen gaan. Waarom gaan de dagen niet even snel als de wens? De dagen zijn eindeloos lang en vervelend’. Het rode commentaar hierop luidt: ‘En dat wordt nog wel geschreven heden ten dage, nu dat China voortstormt in de vaart der volkeren en nu ons land met zevenmijlslaarzen reusachtige sprongen maakt’.

Verder klagen de roden er over, dat er professoren in de Chinese literatuur zijn, die hun studenten voorhouden: ‘Als jullie T'ao Yuan-Ming willen studeren, dan moeten jullie ook leven als T'ao Yuan-Ming’. Verder kritiseren de roden, dat er geschiedenisprofessoren zijn, die gewoon zeggen: ‘Als men de oude geschiedenis wil bestuderen, moet men de geestelijke instelling en gemoedstoestand van een oude man hebben en ook geen interesse tonen voor al het nieuwe’.

Tien jaar geleden zouden dergelijke raadgevingen volkomen geignoreerd zijn

[p. 357]

of men zou er op echt Chinese wijze de draak mee gestoken hebben. Maar heden ten dage hebben de studenten het gevoel, dat zulke adviezen nieuwe horizonten voor de ogen van hun geest openen; het geeft hun uitzicht op een wereld, die heel wat schoner is, dan die waarin ze leven. Ze willen in de geest (want op andere wijze kunnen ze dat niet) wegvluchten naar een andere, een schonere, een meer idyllische wereld. Romantische gezegden zoals van Li-Po of Wang Wei: ‘Het is zo heerlijk om rijp en rustig te worden, als men in jaren toeneemt, en zich om niets te bekommeren’, oefenen een magische invloed uit op de jonge Chinese intellectuelen. In de weinige vrije ogenblikken, waarover ze beschikken, houden de studenten ervan om er - liefst alleen - op uit te trekken langs meren en rivieren, om ergens onder de schaduw van een boom hun boek te openen en geheel op te gaan in gedichten zoals:

O eenzaamheid, alleen-zijn in de nacht....
Doof uit mijn licht! te lang gewaakt, gewacht!
Nu wil ik slapen: niemand komt voorbij!
Daar legt de maan zich op mijn bed en slaapt met mij.

Li Tai-Po

Ik rijd en rijd; geen rustplaats ben ik waard.
De maan dropt licht neer op mijn witte paard.
Hoe kom ik deze nacht een gastvriend tegen?
Eindloze steppen, grensland, niets, geen huis, slechts regen!

Sjin-Sjen

Het is wel jammer, dat de Chinese jeugd geen andere kost heeft om zich te voeden in hun vrije ogenblikken. Die gedichten handelen maar al te zeer - zoals dat ook met de klassieke Japanse literatuur het geval is - over de futiliteit en het vergankelijke van al het aardse (let wel: niet bezien vanuit een hoger standpunt en niet om de mens aan te sporen zich hoofdzakelijk in te spannen voor de hemelse zaken), over het droom-leven op deze aarde, waar zelfs schoonheid zo gauw verwelkt en dat eigenlijk zinloos is en waarover men zich dan ook geen moeite moet getroosten.

Maar hoe dit nu ook al wezen moge, de communisten zijn thans fel bezig om de jeugd van China uit hun klassieke dromen wakker te schudden. De beschieting van Quemoy en een toekomstige sprong naar Formosa (waarin de studenten weinig interesse tonen) moet ze uit hun onreëel leven wakker schudden. ‘Maar’, zo zeiden me de Chinese priesters, waarmee ik deze problemen besprak en die me daarover de meeste informatie gaven, ‘dat zal hun nooit geheel lukken’.