Streven. Jaargang 9

[p. 497]

[1956, nummer 6]

Benelux en Europa
door Prof. Mr. Jean van Houtte Gewezen Eerste Minister Voorzitter van het Nationaal Benelux-Comité

DE ontwikkelingsmogelijkheden van een klein land zijn zeer beperkt (om het in een optimistische formule uit te drukken), wanneer het zijn sociale en economische problemen niet kan oplossen in een verband dat ruimer is dan een weinig uitgestrekt en overbevolkt gebied. Het zoeken naar dat ruimer verband moet in België natuurlijk beginnen in nauwe samenwerking met Nederland en Luxemburg. Deze drie landen zijn niet alleen geographisch dicht bij elkaar gelegen, ze zijn tevens verbonden door een gemeenschappelijke cultuur, door dezelfde tradities, door gelijklopende belangen en door een volstrekte solidariteit in de internationale politiek, zoals de ervaringen tijdens en na de oorlog het ten overvloede hebben bewezen.

De publieke opinie is jammer genoeg niet voldoende ingelicht over de noodzakelijkheid van een dergelijke internationale samenwerking, die eerst en vooral in Benelux-verband tot uiting moet komen. Daarom is het nuttig te handelen over ‘Benelux en Europa’. Men lette er wel op dat we niet spreken over ‘Benelux of Europa’, want er bestaat geen tegenstrijdigheid - integendeel! - tussen het Benelux-ideaal en het Europees ideaal. Zoals we verder zullen aantonen, zijn er resultaten die door Benelux en niet door Europa kunnen bereikt worden; andere problemen daarentegen kunnen slechts in Europees verband worden opgelost.

* * *

Hoe ver staan we, elf jaar na de ondertekening van de Londense akkoorden (4 september 1944) op de weg naar de Economische Unie tussen België, Nederland en Luxemburg?

Het is zeker dat de ondertekenaars van deze akkoorden een spoedige verwezenlijking van de economische unie hadden verwacht. Men rekende er algemeen op - niet enkel te Londen, maar ook in de bezette gebieden - dat Nederland en België-Luxemburg ongeveer gelijktijdig zouden worden ontzet. Ongelukkigerwijze werd het grootste deel van Nederland pas in mei 1945 bevrijd. Intussen waren de Nederlanders veel zwaarder getroffen, in hun economisch en industrieel potentieel, dan de Belgen. Daarbij kwam nog dat het verlies van de Oost-Indische

[p. 498]

bezittingen Nederland voor het angstwekkend probleem van de herziening van zijn levensstandaard stelde. Dit moet onderstreept worden. Want indien de moeilijkheden voor België, in de Benelux, hoofdzakelijk te wijten zijn aan het verschil van de economische politiek gevoerd 'n Noord en Zuid, dan kan dit verschil slechts verklaard worden door het feit dat Nederland na de bevrijding zelfs niet te kiezen had tussen liberalisme en dirigisme. Indien het Nederlandse volk, in de na-oorlogsjaren, de strenge tucht niet had aanvaard die door zijn leiders werd opgelegd, dan zou het zeker zijn economie en zijn financiën niet hebben kunnen herstellen.

Van 1945 tot omstreeks 1951 rechtvaarigde de moeilijke monetaire en finantiële positie van Nederland het voeren van een andere economische politiek dan die in België en in het Groot-Hertogdom Luxemburg werd gevolgd. Vanzelfsprekend was dit contrast een hinderpaal op de weg naar de economische unie. Maar, nu gebeurd is wat men soms het ‘Hollands Mirakel’ noemt, mag men de vraag stellen of de redenen, die de harmonisatie van de economische politiek in de schoot van Benelux in de weg stonden, nog wel bestaan. Voorlopig laat ik het antwoord hierop in het midden.

Wat werd in de eerste levensperiode van Benelux praktisch tot stand gebracht? Hoofdzakelijk drie resultaten.

Vooreerst werd een aanzienlijke verruiming van de binnenlandse markt verkregen dank zij de afschaffing van de douanerechten in het Benelux-gebied (1 januari 1948). Al wil ik hier zo weinig mogelijk cijfers aanhalen, toch moet er de nadruk op worden gelegd dat de invoer van Belgisch-Luxemburgse goederen in Nederland gestegen is van twaalf miljard Fr. in 1948 tot 24 miljard Fr. in 1954; ook de invoer van Nederlandse goederen in de Belgisch-Luxemburgse Unie is eveneens gestegen van 7 miljard Fr. tot 17 miljard in dezelfde tijdsspanne. En in 1955 zullen die cijfers zeker nog gevoelig gestegen zijn.

Het is een gemeenplaats te beweren dat landen als België en Nederland op uitvoer aangewezen zijn. Maar het is even vanzelfsprekend dat wij des te minder aan schommelingen van de wereldconjunctuur zullen onderhevig zijn, wanneer wij voor de afzet van onze producten op een ruimere binnenlandse markt mogen rekenen. Het voorbeeld van de V.S. is hier sprekend genoeg: zij hoeven nauwelijk 4 à 5% van hun productie uit te voeren, terwijl wij 40% naar het buitenland brengen. Welnu een binnenlandse markt van 20 miljoen verbruikers is wel niet zeer veel. doch wel degelijk heel wat groter dan één van 9 miljoen verbruikers.

Is het scheppen van een binnenlandse Beneluxmarkt voor de Belgische economie over het algemeen een zeer goede zaak geweest, toch

[p. 499]

willen we ons geenszins ontveinzen dat de Nederlandse concurrentie voor bepaalde bedrijven en zelfs voor hele bedrijfstakken nadelig is uitgevallen. Concurrentie is echter gezond en iedere verruiming van de markt, zowel in het kader van Benelux als in ieder ander verband, brengt noodzakelijk een rationalisatie met zich mede, die principieel even gezond is. Dit neemt echter niet weg dat er moet gezorgd worden voor passende overgangsmaatregelen. Het invoeren van het regime van een vrije Beneluxmarkt, zonder deze maatregelen, zou voor bepaalde sectoren, in het bijzonder voor de Belgische en Luxemburgse landbouw, zeer ernstige sociale verwikkelingen meebrengen. In het onderhavige geval zouden deze gevolgen de economische voordelen van de operatie te niet doen. Concurrentie is slechts dan gezond te noemen, wanneer de voorwaarden voor beide partijen, zo niet identiek zijn, dan toch als normaal mogen beschouwd worden.

Het tweede resultaat dat reeds door Benelux werd bereikt is de liberalisatie van het kapitaal-verkeer: dit is volledig aan Belgisch-Luxemburgse zijde, en bijna volledig aan de zijde van Nederland. De vrijmaking van het kapitaalverkeer is tot nog toe in het voordeel van België, meer dan in het voordeel van Nederland uitgevallen. In de loop van 1954 en 1955 werden in Nederland leningen van een niet gering bedrag uitgeschreven door de Belgische staat, door Belgische openbare besturen en door Belgische privé-maatschappijen. Ook de Belgische aandelenmarkt heeft de laatste tijd Nederlands kapitaal aangetrokken. Daarenboven mogen de Nederlandse investeringen in de Belgische industrie niet vergeten worden - na Leuven, ondervinden ook Hasselt en Turnhout (om slechts één voorbeeld aan te halen) de gelukkige gevolgen ervan.

Een derde resultaat, dat op tamelijk spectaculaire wijze werd aangekondigd, alhoewel het hier meer om een plan gaat dan om een concrete realisatie, is de beslissing dat men voortaan een gemeenschappelijke politiek zal voeren op het gebied der handelsakkoorden.

Er zijn wel te verstaan nog vele andere afspraken en akkoorden tussen de Benelux-partners aangegaan op fiscaal, technisch en cultureel gebied. Maar wat we daareven opgesomd hebben is ongetwijfeld het essentiële.

Kunnen we deze resultaten werkelijk bevredigend noemen? Ongetwijfeld werden op de weg naar de economische unie reeds zulke vorderingen gemaakt, dat het sterk valt te betwijfelen of het nog mogelijk zou zijn de Benelux-klok terug te zetten, indien iemand daar nog ooit aan zou denken. Indien we echter de realisaties van Benelux bij de aanvang van 1956 vergelijken met de verwachtingen die gekoesterd werden op

[p. 500]

het einde van 1944, dan moeten we eerlijk bekennen dat er weinig schot zit in de verwezenlijkingen.

Waarom wordt steeds weer de verwezenlijking van verdragsafspraken uitgesteld of verschoven? Waarom die voorlopige regimes, die schorsing van geratificeerde verdragen, zoals over de onderlinge aanpassing van de accijnzen, reeds getekend in 1950?

De oorzaak van al dit talmen ligt waarschijnlijk aan het feit dat, al heeft het strak dirigisme van de na-oorlogse Nederlandse politiek plaats gemaakt voor een meer liberale politiek, er nog steeds te grote verschillen zijn in de voorwaarden van de kostprijsvorming in Noord en Zuid. Dat dit nog het geval is voor de landbouw kan onmogelijk worden tegengesproken. De regeringen hebben echter verleden jaar besloten een datum te bepalen waarop het landbouwprotocol, dat tijdelijk de Belgisch-Luxemburgse landbouw beschermt tegen de concurrentie der te lage Nederlandse landbouwprijzen, zal ophouden van kracht te zijn. Er blijft dus slechts weinig tijd meer over om de voorwaarden waarin de landbouwproductie renderend kan zijn gelijk te schakelen. Nu is ook in België een landbouwfonds opgericht. Maar de vraag wordt terecht gesteld of België moet overschakelen naar een geleide publiekrechtelijke organisatie van de landbouwmarkt, ofwel of Nederland tot een vrijere prijsvorming zou moeten overgaan.

Op industrieel gebied, was België in 1954, na de crisis van de Benelux-betrekkingen in 1953, een grote stap vooruit gegaan naar een harmonisatie van de concurrentievoorwaarden, vooral ten gevolge van de stabilisatie der kostprijzen in België en Luxemburg, samengaand met de snelle stijging van de prijzen en de lonen in Nederland. In het afgelopen jaar echter is het loonpeil in België weer gevoelig gestegen, zodat de afstand tussen de Nederlandse en de Belgisch-Luxemburgse kostprijs wederom is toegenomen. Ook de toepassing van de vijfdagenweek zal hetzelfde resultaat in de hand werken indien er geen verhoging van productiviteit beantwoordt aan deze sociale maatregel. Daarenboven dreigt de kloof tussen het Nederlandse en het Belgische belastingsysteem breder te worden. Reeds waren we erin geslaagd de toenadering tussen de beide stelsels op het gebied der indirecte belastingen zover door te voeren, dat de Nederlandse omzetbelasting slechts 1 % - en niet 2%, zoals vroeger - lager lag dan de Belgische overdrachttaks van 4,5%. Maar sedert de wet van 13 juli 1955 werd in België de taks op 5% gebracht, alsof wij de sinds de bevrijding gevolgde politiek van gelijkschakeling van de belastingdruk beslist de rug hadden toegekeerd. Ook stemt het tot ongerustheid dat de stijging van de indirecte belastingen een fatale invloed uitoefent op de levensduurte - hoe kan het

[p. 501]

anders? - en dat de verhoging van de levensduurte een loonstijging meebrengt, waardoor het verschil tussen de kostprijzen in de Nederlandse en in de Belgische industrieën - en ook in de landbouw - steeds groter wordt.

Ben ik dan toch pessimistisch gestemd ten aanzien van de toekomst van Benelux? Ik heb op het zwakke punt de aandacht gevestigd. Maar al tracht ik de toestand reëel te bekijken, toch blijf ik optimistisch. Voorwaar, de verwezenlijking van het ideaal van Benelux: ongecontroleerd verkeer van goederen (en dus ook van personen en van geld) over heel het grondgebied van de partnerlanden, lijkt me moeilijker te bereiken dan anderhalf jaar geleden. Nochtans is het mijn overtuiging dat ook in Nederland, wellicht met een zekere vertraging, een prijs- en loonstijging zich zal voordoen. Tenslotte is er ook nog dit - een toehoorder wees daar zeer terecht op na één van mijn lezingen in Nederland over dit onderwerp -: het samengaan van België, Nederland en Luxemburg is ontsproten aan het besef van een ‘heilig moeten’. Onze kleine landen hebben geen andere keuze dan zich door hun samenhorigheid staande te houden tussen de grote mogendheden. Door hun samenwerking worden zij een factor waarmede rekening dient gehouden te worden. In een periode van hoogconjunctuur, zoals wij nu doormaken, is de behoefte aan gebondenheid en samenwerking tussen kleinere landen wellicht minder dringend. Maar wie weet wanneer er een omkeer komt in die conjunctuur? Zal het dan niet het beslissend ogenblik zijn voor de consolidatie van het Beneluxblok, wanneer wij b.v. aan een neiging tot protectionisme van de grote mogendheden zullen moeten weerstaan? Pas in de moeilijke omstandigheden wordt de duurzaamheid en de bruikbaarheid van een idee bewezen.

* * *

Wanneer wij de toekomst van Benelux realistisch beschouwen, dan moeten wij er ons ook rekenschap van geven dat zekere problemen in een ruimer verband dan dat van Benelux moeten opgelost worden.

Reeds een jaar geleden heb ik een suggestie gedaan in die zin. Ik had namelijk voorgesteld dat de regeringen van de Beneluxlanden het initiatief zouden nemen om aan de zestien landen, die deel uitmaken van de Europese organisatie voor economische samenwerking, het voorstel te doen om geleidelijk - b.v. in 10 à 15 jaar tijds - de douanerechten af te schaffen. Natuurlijk moet deze degressie aangepast worden aan de bijzondere toestanden in bepaalde sectoren - ik denk hier alweer aan de landbouw - en moet een code van eerlijke concurrentie worden aan-

[p. 502]

vaard, al was het maar om te beletten dat de afgeschafte douanerechten door andere protectionistische maatregelen, b.v. contingenteringen, zouden worden vervangen.

Het is immers mijn stellige overtuiging dat de beperktheid en de samenstelling van de Beneluxmarkt niet toelaten zekere integratieproblemen op te lossen; op een ruimere markt daarentegen kan dit wel, dank zij de toetreding van staten wier productie complementair is voor de onze. Nederland, België en Luxemburg zijn nu eenmaal landen waarin de hoofdproblemen grotendeels dezelfde zijn: de werkverschaffing in gebieden met snel aangroeiende bevolking, het zoeken naar afzetgebieden voor de toenemende productie van landbouw en industrie. Ook wie geenszins een landbouwdeskundige is, ziet duidelijk in dat het probleem van de afzet der agrarische productie uit Benelux heel wat eenvoudiger zou zijn indien de douane-unie uitgebreid werd tot landen als West-Duitsland en Zwitserland.

Hoe kunnen we echter dit resultaat bereiken? Indien er een zekere vertraging vast te stellen is in de verwezenlijking van Benelux, dan moet ons oordeel nog pessimistischer luiden wanneer het de Europese integratie betreft. Op dit laatste terrein zijn we zeker niet vooruitgegaan - integendeel! - sedert de mislukking van de Europese Verdedigings-Gemeenschap in 1954. Het struikelblok was ongetwijfeld het scheppen van supra-nationale organen. Misschien was de openbare opinie in de West-Europese landen daarop nog niet voldoende voorbereid. Ik ben beslist geen tegenstander van de zgn. plannen van Messina noch van Euratom. Maar ik vrees dat het aanvaarden van Europese politieke instellingen niet te verwachten is van landen die deel uitmaken van de Europese organisatie voor economische samenwerking, en waarvan wij voor de economische uitbouw van ons vasteland de medewerking niet kunnen missen: in het bijzonder het Verenigd Koninkrijk en Zwitserland. Ik meen dan ook dat mijn voorstel van douane-unie of van uitbreiding der vrijhandelszone het voordeel biedt dat de supranationale organen - althans in den beginne - niet noodzakelijk zijn. Aldus is er minder tegenstand te verwachten tegen een dergelijk plan dan tegen de E.V.G.

Daarom is het mijn overtuiging dat de Beneluxlanden een grote dienst zouden bewijzen aan Europa en tevens aan zichzelf, indien ze een initiatief zouden nemen in de geest van mijn voorstel.

* * *

Nogmaals wil ik er de nadruk op leggen dat het nooit mijn bedoeling

[p. 503]

is geweest Benelux te doen vervangen door een ruimere Europese organisatie. Ik herinner aan mijn titel, die luidt: ‘Benelux en Europa’ en niet ‘Benelux of Europa’.

Benelux moet niet en zal niet verdwijnen in een smeltkroes, omdat het zijn eigen functie te vervullen heeft: de beveiliging van de politieke, culturele en economische belangen van drie kleine landen die op elkander aangewezen zijn door hun geografische ligging, door hun tradities en door hun gemeenschappelijke wil hun vrije democratische instellingen te vrijwaren. Geïsoleerd, zijn België, Nederland en, meer nog, Luxemburg, tweede- of zelfs derde-rangs mogendheden. Benelux echter is een macht en kan een leidende kracht worden in de organisatie der vrije volkeren op dit vasteland. Daarom besluit ik met de wens: laten we ons land voeren naar Benelux en, in en door Benelux, naar een georganiseerd Europa!