Streven. Jaargang 2

[p. 1009]

De onverwinbare Hoop
door Dr P. Smulders S.J.

DIE meester van de paradox, die Chesterton was, heeft ooit geschreven: 'Hoop is het vermogen blij te zijn in omstandigheden, die we als hopeloos erkennen. Er kunnen zich hoopvolle situaties voordoen, die vol zijn van blijde vooruitzichten voor morgen; maar dat is niet de deugd van hoop. De deugd van hoop bestaat bij een aardbeving of een eclips. In de praktijk hebben de mensen hoop nodig op hopeloze ogenblikken, en de deugd van hoop bestaat ofwel niet, of begint op zulke momenten te bestaan. Juist als de hoop niet meer redelijk is, begint ze nuttig te zijn.' Zoals vaker in zijn wondere paradoxen, treft hij hier een oer-christelijke waarheid. Want als Sint Paulus tot voorbeeld voor alle gelovigen het geloof stelt van Abraham, die geloofde toen God hem een talloos nageslacht beloofde, hoewel Sara onvruchtbaar was en beiden reeds op hoge leeftijd, zegt hij: 'tegen alle hoop in heeft hij in hoop geloofd' (Rom. 4/18). Wanneer de toekomst hopeloos is, en er menselijkerwijze geen uitkomst meer bestaat, juist dan is het de tijd om te hopen. Niet zonder reden vergelijkt de H. Schrift de hoop met het anker (Heb. 6/18). Want niet bij rustige zee gebruikt de kapitein zijn anker, maar wanneer hij in gevaarlijk water door wind en golven voortgedreven, de macht over zijn schip verliest en weerloos naar de klippen of banken drijft, dan werpt hij de ankers uit. Zodra dezen pakken, is het schip veilig, en rijdt het sterk en zeker op de golven, stevig gehouden door de strakgespannen kabels. Zo sterkt en beveiligt ons de deugd van hoop, niet zozeer wanneer het leven vreedzaam en rustig voortvloeit, maar bovenal wanneer van alle zijden gevaren ons bespringen.

Nu hebben we dus alle reden om te hopen. Want onze situatie, zowel van ons individueel als van de Kerk en van de gehele mensheid, lijkt hopeloos. Een ieder, die iets dieper ziet onder de oppervlakte van het leven, erkent, hoe dreigend onze tijd is, en hoe weinig hij tegen die gevaren is opgewassen. Wij voelen ons de moed ontzinken. Maar juist die hopeloze situatie is een aansporing om te hopen. Geloviger tijden leerden zeggen: Waar de nood het hoogst is, is de redding het meest nabij. Want een bijna ondragelijke toespitsing van de nood is de voorbode van goddelijk heil. Door het failliet van menselijke kracht en inzicht schept God ruimte voor zijn werking. Dit heeft

[p. 1010]

Sint Paulus ons geschilderd in zijn eigen ervaringen. Hij vertelt, hoe hij door de Satan werd gekweld - doelt hij op bekoringen, of op een vernederende ziekte, die zijn optreden minder werkzaam maakte? -, en hoe hij driemaal bad om van deze beproeving te worden bevrijd. Maar Christus ontsloot hem het geheim van Gods genadeplan en antwoordde: 'Mijn genade is u genoeg: want juist bij zwakheid komt de Kracht tot haar recht!' Nu ziet Paulus zijn eigen onmacht met andere ogen: vroeger vreesde hij, dat zij een beletsel was voor het werk Gods, doch nu roemt hij op zijn zwakheid, opdat de kracht van Christus in hem zou wonen. En hij besluit met de paradoxale verklaring (dit 'want' is verrassend): 'Want als ik zwak ben, ben ik sterk' (2 Kor. 12/7vv).

Geheel de geschiedenis der Kerk is een bevestiging van dit woord. Telkens wanneer de christenen door bittere ontgoocheling ervaren hebben, hoe onmachtig zij zijn, komen waarlijk grote dingen tot stand. De heiligen, wier werken het vruchtbaarst bleken en de eeuwen overleefden, een Augustinus, een Franciscus van Assisië, een Ignatius, waren mensen, die hun eigen ellende, hun zondigheid zelfs, diep beseften. Zij hadden ervaren, hoe machteloos zij in zichzelf waren; zij hadden geschouwd in de afgrond van zwakheid en boosheid, die gaapte in hun eigen hart, en hadden gevoeld, hoezeer zij verloren waren, indien zij op eigen kracht moesten steunen. In die vertwijfeling leerden zij hun hoop te stellen op God alleen. En daarmee ontsloten zij de bron van bovenmenselijke en goddelijke kracht. De hoop maakt sterk, omdat wie hoopt niet op het losse zand van menselijke wisselvalligheid bouwt, maar op de éne onwankelbare rots, die alle stormen tart, op God. Toen Petrus Canisius werd uitgezonden om het katholicisme in de Duitse landen te gaan redden, een enkeling in de bruisende chaos der geloofsverdeeldheid, was het eerste punt van de instructie, die Ignatius hem gaf: 'Meer dan iets anders zal het helpen, een volstrekt wantrouwen te hebben in zichzelf en een grootmoedig vertrouwen op den Heer'. Waar grote werken in het Rijk van Christus moeten geschieden, moet het gebouw der hoop hecht gegrondvest zijn, en daartoe is het nodig, dat de fundamenten diep worden gegraven en de mens van alle zelfvertrouwen wordt ontledigd. Als dus door de slagen van het leven onze zelfverzekerdheid verbrijzeld wordt, is dat een voorteken, dat God grote plannen heeft.

Deze onwaarschijnlijke waarheid kunnen wij trachten enigszins te verklaren. Datgene, waartoe de mens bestemd is, en dat hij min of meer bewust in zijn diepste wezen nastreeft, is een goddelijke gave: het eeuwige en schaduwloze Rijk van God. Maar dit rijk moet van

[p. 1011]

den hemel komen, en is tè goddelijk-verheven, om door menselijke inspanning te worden verwerkelijkt. De vrede, die wij nastreven, kan de wereld ons niet schenken. Wel mogen wij aan de opbouw ervan medewerken, doch niet uit eigen macht, maar alleen in de kracht Gods. Dus moet de mens zich door Hem laten grijpen en laten voeren. Voordat hij echter zichzelf zonder voorbehoud aan Gods hand overgeeft, voordat hij een soepel werktuig is in de hand van den goddelijken bouwer, is het noodzakelijk, dat zijn zelfvertrouwen wordt gebroken. Anders zal hij toch weer zijn lot in eigen handen nemen en zal hij als een weerspannig instrument onbruikbaar zijn. Hoe meer dus het hart ontdaan is van alle zelfverzekerdheid, en hoe dieper hij zijn menselijk onvermogen beseft, des te vollediger zal hij zich aan God toevertrouwen. Des te vrijer en machtiger ook zal God zijn werk in de mens en door de mens kunnen voltooien.

_* * _*

Het broze scheepje, dat de mens is, wordt door de hoop beveiligd tegen de machtig rijzende golven, omdat hij door dat anker vastheid vindt in God: het anker der hoop is geslagen in het heilige der heiligen, in Gods innerlijke wereld (Hebr. 6/18).

Want de christelijke hoop berust op het geloof, dat God de oorsprong en de bestemming is van al wat is, en dat God liefde is. Hij heeft door het woord van zijn almacht de wereld geschapen met alles wat daarin leeft. Hij schiep de mensheid en iedere mens. Alles, vanaf de onmetelijke wereld der sterren tot aan het nietigste insect, draagt Hij in de palm van zijn hand, en niets kan bestaan tenzij het door Hem geschraagd wordt. Met alomvattende wijsheid overschouwt Hij geheel het wereldgebeuren vanaf de eerste dageraad der schepping tot aan de laatste dag, de levensloop van elke mens en de gehele geschiedenis der mensheid. Dat alles leidt Hij langs onnaspeurlijke wegen tot het einddoel dat Hij heeft bestemd, zodat er niets geschieden kan, wat ontsnapt aan zijn wijsheid en almacht en wat uiteindelijk niet zou passen in zijn goddelijk plan.

Dat plan is een plan van liefde. 'God is liefde', zo heeft Hij zelf ons geleerd (1 Joh. 4/8). Aan vroegere geslachten had Hij zich geopenbaard als de almachtige, de rechtvaardige, de gestrenge, als de trouwe en onveranderlijke; maar in de volheid der tijden heeft Hij door zijn Zoon de diepste grond van zijn ondoorgrondelijk wezen ontsluierd: God is liefde. De liefde is niet één van de vele eigenschappen, die wij mensen aan het goddelijk wezen toeschrijven, maar is daar-

[p. 1012]

van het middelpunt en de oerbron. God is liefde. Zijn almacht, zijn wijsheid en zelfs zijn strenge gerechtigheid staan in dienst van zijn liefde. Dus zijn ook alle werken Gods werken van liefde. Uit liefde heeft Hij geschapen, in liefde leidt en bestuurt en behoudt Hij de wereld. Volgens het woord van den kerkvader Irenaeus schiep God 'om iemand te hebben, aan wie Hij zijn gaven schenken kon.' De engelen en de mensen riep Hij tot het bestaan, opdat Hij aan die geestelijke schepselen zou kunnen mededelen van zijn eigen volheid, en hen zou kunnen opnemen in zijn goddelijke vreugde, door hen aan zijn eigen leven deelachtig te maken en hen binnen te voeren in die stralende wereld, die Hij zelve is. Gods plan is een plan van liefde, en wel van een liefde, die niet rust, voor zij aan de schepselen alles gegeven heeft, God zelf.

Alle ondank van de mensen, alle opstandigheid, waardoor zij zich aan zijn leiding onttrokken en het schepsel boven den Schepper verkozen, geheel die troebele stroom van boosheid, heeft deze liefde niet kunnen doven. Integendeel, onze schuld werd in Gods plan zelfs het middel om ons de volle uitzinnigheid van zijn liefde te openbaren, zodat de Kerk durft zingen: 'O waarlijk noodzakelijke zonde van Adam, die door Christus' dood is gedelgd! O gelukkige schuld, die zulk een Verlosser verwierf!' (Exsultet van Paaszaterdag ). Omdat de mens zich van God had afgewend en zo steeds verder afdwaalde van het ware geluk, daarom is Gods Zoon mens geworden: de Goede Herder, die het verloren schaap gaat zoeken tot in de barre verlatenheid der woestijn. 'Zo lief heeft God de wereld gehad, dat Hij zijn eengeboren Zoon heeft gegeven' (Joh. 3/16). De eeuwige Zoon van den Vader kwam in de wereld, die een God-vijandige wereld was, die God haatte en Gods Zoon uitwierp en doodde. Doch zelfs deze uiterste boosheid diende de vervulling van het goddelijk liefdeplan. Doordat Hij de Godshaat der mensen ondervond en onderging totdat Hij erdoor stierf, daardoor verloste Hij hen. Waarlijk, Jesus heeft de mensen liefgehad tot het uiterste (Joh. 13/11), tot de laatste grens der mogelijkheden, tot waar God mens werd en zich de prooi der menselijke slechtheid maakte, om door dit offer van zichzelf de mensen met God te verzoenen en de poort des hemels voor hen te ontsluiten. Gods liefde werd door het uiterste der zonde niet overwonnen, maar overwon het door zich eraan te onderwerpen. Gods liefde is onverwinbaar. Die liefde is de grondslag van onze hoop. Want 'wanneer God vóór ons is, wie zal dan tegen ons zijn? Hij, die zijn enigen Zoon niet gespaard heeft, maar voor ons allen heeft overgeleverd, hoe zou Hij tegelijk met Hem niet alles schenken?' (Rom. 8/32v).