Streven. Jaargang 2

De Openbare Leeszaal en Bibliotheek

Betekenis en verdiensten

Het moet zonder enige twijfel een winst worden genoemd, dat een goede veertig jaar geleden het instituut Openbare Leeszaal en Bibliotheek ook in ons land op ruimere schaal werd ingevoerd en dat het zich door een in menig opzicht doeltreffende organisatie wist uit te breiden en onmisbaar te maken. Terecht werd bij de viering van het 40jarig bestaan der 'Centrale Vereniging Voor Openbare Leeszalen en Bibliotheken,' te Utrecht op 3 en 4 Mei 1948, hulde gebracht aan allen, die in de loop der jaren dit mooie werk hebben willen bevorderen. Niet op de laatste plaats gold deze hulde een personeel, dat gedurende lange jaren, dikwijls met een al te karig loon maar met veel idealisme, zich enthousiast wist te geven aan het Leeszaalwerk.

De Openbare Leeszaal en Bibliotheek vormt een gelukkige tussenschakel tussen wetenschappelijke bibliotheek en volksbibliotheek, een rustige overgang van de eenvoudige uitleenboekerij naar het plechtige en eerbiedwaardige gebouw, waar het materiaal wordt bewaard en beschikbaar gesteld voor ernstige en meer diepgaande beoefening der weten-

[p. 206]

schappen. In de OLB kunnen studerenden gewoonlijk reeds zeer veel hulpmiddelen vinden voor hun studie. Ook zakenmensen en ambtenaren kan de OLB met velerlei informatiebronnen gerieven. Maar bij de OLB ligt het hoofdaccent toch vooral op die boeken en tijdschriften, waar iets uit valt te leren, of die nuttige of aangename verpozing kunnen bieden, vakboeken, actualia en vulgarisatie, romans en ontspanningsboeken met meer of minder letterkundige waarde.

De Actie-Radius der leeszalen

De OLB omvat als regel op zijn minst een lees- en studiezaal, voor raadpleging ter plaatse van een naslagboekerij, dag- weekbladen en tijdschriften; een bibliotheek voor de uitlening van boeken, die men mee kan nemen. De uitleenbibliotheek bevat lees- en studieboeken en boeken in vreemde talen. Vaak vinden we daarnaast nog speciale afdelingen als bijv. een bibliotheek en leeszaal voor de jeugd; een muziekbibliotheek, waar men practische muziek en boeken, op de muziek betrekking hebbende kan lenen; een rondgaande tijdschriften-portefeuille; een boekenschakel e.d.

We mogen de actieradius van deze nuttige instelling niet onderschatten, maar we zouden evenmin verstandig doen die te overschatten. De OLB betekent absoluut genomen veel voor een flinke groep mensen, maar in verhouding tot het totaal der bevolking maakt die groep slechts een klein percentage uit, voor het meerendeel bestaande uit meer ontwikkelden en beter gesitueerden.

Steunend op de statistieken, die wij aantreffen in het 'Leeszaaljaarboekje' van de jaren 1946 en 1947, alsmede op de bevolkingscijfers, die te vinden zijn in het 'Statistisch Zakboek 1944-1946 van het Centraal Bureau voor de Statistiek' (Utrecht 1947), kan deze opmerking als volgt worden verduidelijkt.

Aantal uitleningen

Alle OLB in Nederland (neutrale en confessionele tezamen) leenden over het gehele jaar 1947 gemiddeld nog niet één boek uit per inwoner van Nederland. In grotere steden, waar de Leeszalen gewoonlijk het beste verzorgd zijn, leent men minder boeken uit per inwoner, dan in de kleinere. Zo halen bijv. over 1947 alle Leeszalen in den Haag tezamen nog niet 1,5 uitlening per gemiddelde inwoner, terwijl men in Laren-Blaricum over datzelfde jaar ruim 9 uitleningen per gemiddelde inwoner bereikt.

Van 1946 op 1947 daalde het aantal boeken, door alle OLB tezamen uitgeleend, van 7.479.600 op 7.144.016. Het meest liepen terug de zes grote steden: Amsterdam, Rotterdam, den Haag, Eindhoven, Groningen, Haarlem, tezamen met 314.607 uitleningen. Alle andere OLB in Nederland tezamen 85 in getal, liepen dus slechts terug met in totaal 20.932 uitleningen.

Aantal leden

Het aantal leden van alle OLB in Nederland tezamen bedraagt over 1947: 216.487, d.w.z. 2,3% van het totaal der bevolking. In Amsterdam is 2,5% van de bevolking lid van een OLB. In Rotterdam 1,7%; in den Haag 3,7%; in Groningen 3,8%. Het percentage in kleinere steden is dikwijls veel hoger: Eindhoven 6,8%; Almelo 9%; Den Helder 9%; Laren-Blaricum 28,7%.

Aantal bezoeken van lees- en studiezaal

Alle OLB in den Haag tezamen telden over 1947 46.732 bezoeken van lees- en studiezaal. Aan totale inkom-

[p. 207]

sten stond daar in hetzelfde jaar in totaal tegenover: 285.838 gld.

De Alkmaarse OLB telden over 1947 alleen 23.103 bezoeken, met daartegenover aan inkomsten: 19.223 gld.

Alle OLB in den Haag tezamen tellen dus weinig meer dan tweemaal het aantal bezoeken, dat de Alkmaarse OLB alleen telt, terwijl de Haagse OLB toch tezamen bijna 15 maal zoveel inkomsten hebben, als de Alkmaarse.

Bindwerk

De hiervolgende OLB lenen gemiddeld minder dan 3 maal ieder boek, dat zij bezitten, uit: Rotterdam 0,5 maal; Haarlem 1 maal; Amsterdam 1.8 maal; den Haag 2,2 maal.

Kleinere OLB moesten ieder boek, dat zij rijk zijn, over het jaar 1947 gemiddeld van 3 tot 6 maal uitlenen. Helmond (R.K.) 3,2 maal; Alkmaar 3,4; Almelo 3,5; Assen 3,7; Delft 3.9; Hilversum (Chr.) 4,2; Amersfoort (R.K.) 4,4; Eindhoven (R.K.) 4.9; Kerkrade (R.K.) 5; Oss (R.K.) 6,7; Venlo (R.K.) 6,7 maal.

Uit deze cijfers blijkt, dat kleinere OLB naar verhouding van 2 tot 12 maal zoveel kosten aan bindwerk hebben (Venlo en Oss bijv. 12 maal zoveel als Rotterdam; Amersfoort 2 maal zoveel als den Haag), terwijl hun inkomsten en boekenbezit naar verhouding veel geringer zijn dan die van de grotere Leeszalen.

Enige conclusies

Naar redelijke schatting haalt de gemiddelde inwoner van Nederland per jaar 10 boeken in een leesbibliotheek.

Uit de hierboven genoemde cijfers blijkt o.m. dat:

1)	nog geen twee en een half procent van het totaal der bevolking lid is van een Openbare Leeszaal en Bibliotheek, en dat dus verreweg de meeste lezers hun boeken niet door middel van de OLB betrekken;
2)	de gemiddelde inwoner van Nederland nog niet 1 boek per jaar van de OLB haalt;
3)	kleinere OLB, en wat ledenaantal en wat het aantal uitleningen, bezoeken van lees- en studiezaal betreft, een groter percentage van de bevolking bereikt dan de grotere;
4)	kleinere OLB, hoewel zij meer diensten bewijzen aan het volk dan de grotere, naar verhouding veel minder inkomsten, personeel en materiaal ter beschikking hebben.

A. de Wilt S.J.