Streven. Jaargang 1

De Vakbeweging in de Sovjet-Zone van Duitsland

Als een der eerste maatregelen, die door de sovjet-autoriteiten in Oost-Duitsland werden genomen, gold het herstel der Duitse vakbeweging. Tesamen met het rode leger waren uit Moskou vakbewegingsspecialisten van Duitse nationaliteit meegekomen, die onmiddellijk na hun aankomst in Berlijn op instigatie van maarschalk Zjoekof in verbinding traden met Kaiser, Demmer en Suhr, resp. vertegenwoordigers van de katholieke, protestante en socialistische vakbeweging. Deze laatsten hadden reeds gedurende het Hitlerbewind in geheime bijeenkomsten besloten het eenheidsbeginsel in de Duitse vakbeweging in toepassing te brengen en ook de communisten niet uit te sluiten, mits zij de algemene democratische grondbeginselen in de vakbeweging wensten te erkennen. Dit principieel besluit vergemakkelijkte het contact en de latere samenwerking met de communistische vakverenigingsleiders, zodat de Freier Deutsche Gewerkschaftsbund (FDGB) al spoedig geboren werd. Zij was de enig toegelaten vakbewegingsorganisatie in de sovjetzone en Berlijn, tot stand gekomen met de volledige steun en medewerking der Sovjet-Russische bezettingsautoriteiten.

De vreugde der niet-communistische vakbondbestuurders over de tot stand gekomen eenheid was echter van korte duur. Al spoedig bleek, dat de communisten de andersgezinde bestuurderen slechts als uithangs-

[p. 1213]

schild gebruikten om de democratische schijn te handhaven, doch de vakbeweging overigens geheel in het vaarwater der communistische partij stuurden. Het bondsorgaan Tribüne benevens de bondslokalen werden ijverig voor de communistische partijpropaganda misbruikt. Afwijkende meningen werden niet toegelaten. Plotseling begreep men, dat een ernstige fout was begaan. Het was echter te laat deze nog te herstellen. De Sovjet-autoriteiten zouden onder geen voorwaarde de stichting van een onafhankelijke vakbeweging goedkeuren en iedere poging hiertoe als illegaal beschouwen. De arbeiders van hun kant hielden zich aanvankelijk volkomen van de vakbeweging afzijdig. Zij wensten de communistische dictatuur niet te accepteren. Doch ook hierop hadden de sovjetautoriteiten spoedig een middel gevonden. Zij verleenden volmacht aan de vertegenwoordiger van de FDGB in ieder bedrijf om zijn veto uit te spreken betreffende het aannemen of ontslaan van personeel. Het lidmaatschap der vakbeweging werd aldus het voorportaal voor het verkrijgen of behouden van een betrekking. Verder verstrekten zij aan de FDGB voedsel en kleding ter verdeling aan de georganiseerde arbeiders, een scherp snijdend zwaard in een land, waar aan alles gebrek is. De FDGB werd in het bezit gesteld van onteigende winkels, fabrieken, landbouwbedrijven en vacantie-kolonies. De arbeider kon in de FDGB-coöperaties levensmiddelen kopen tegen verminderde prijzen, terwijl hij in de vacantie-kolonies zijn verlof kon doorbrengen.

Toch werd de weerstand der arbeiders tegen de communistische dictatuur in de vakbeweging niet gebroken. In de sovjet-zone zelf ontbrak echter iedere reële mogelijkheid om iets tegen deze dictatuur te ondernemen. Daarom concentreerde zich alle activiteit der oppositie op Berlijn, waar na de intocht der Westelijke geallieerden vrijere verhoudingen geschapen waren. Het heeft lang, misschien wel veel te lang geduurd, alvorens men van de zijde der oppositie tot definitieve stappen overging. Men besloot hiertoe eerst, toen alle mogelijkheden tot een verstandhouding waren uitgeput en de communisten tot geen enkele concessie bereid bleken. Het einde van het vorig jaar werd een z.g. Unabhängige Gewerkschaftsopposition (U GO) gesticht, die in Maart van dit jaar voor het eerst met eigen candidaten aan de bestuursverkiezingen voor groot-Berlijn deelnam. Haar leiders waren Kaiser, Lemmer en Suhr. De sovjet-autoriteiten verboden vanzelfsprekend onmiddellijk het opstellen van UGO-candidaten in hun sector, terwijl zij deze organisatie als 'tweedrachtzaaister' ook niet wensten te erkennen. In de Russische sector van Berlijn viel hierdoor de volle buit reeds automatisch ten deel aan de communistische FDGB. Bij de spoorwegpolitie werd ieder met ontslag bedreigd, die zich ten gunste van de UGO uitsprak. Soortgelijke maatregelen waren ernstige handicaps voor de democratische vakbeweging, zodat ook de verkiezingen van Maart j.l. geen juist beeld der verhoudingen gaven. Desondanks slaagde de UGO er in de stemmen van 250.000 der 750.000 georganiseerde arbeiders op zich te verenigen, waardoor zij recht kreeg op 280 van de 576 zetels in het bondsbestuur.

Niets was normaler geweest dan dat de FDGB de wil der arbeiders had erkend en aan de UGO de aan

[p. 1214]

haar toekomende rechten had verleend. De communisten besloten echter iedere samenwerking met wat zij 'de tweedrachtzaaiers in de Duitse arbeidersbeweging' noemen, te vermijden en bedreigden iedere afgevaardigde met uitsluiting, die aan de UGO trouw bleef.

'Wat nu?' is de vraag, die men zich in Berlijnse vakbewegingskringen stelt. Door de sovjet-autoriteiten wordt de UGO nooit erkend, hetgeen betekent, dat zij als onafhankelijke organisatie slechts illegaal zal kunnen optreden. De Westelijke geallieerden zijn dan op grond van de overeenkomst van Potsdam verplicht tegen de UGO maatregelen te nemen, alhoewel zij met hun sympathieën aan haar zijde staan. Een tweede zwak punt is, dat ook in de UGO licht belangrijke verschillen van mening kunnen ontstaan. Dit blijkt duidelijk uit enkele passages uit een rede, die de voorzitter der christen-democraten, Jakob Kaiser, op 26 Mei j.l. hield. Hij zeide o.a.: 'De drie jaren van verenigde vakbewegingsrichtingen betekenen voor velen van ons een opeenhoping van pijnlijke teleurstellingen. Dit geldt vooral voor degenen, die de leer van Karl Marx niet als bijbel voor hun politieke en sociale overtuigingen beschouwen.' En verder: 'Ik weet, hoe in het Westen en in het Zuiden steeds meer stemmen opgaan voor nieuwe christelijke vakbonden. Maar ik weet me met de beste Duitse vakbewegingskrachten verenigd: wij zullen alleen in de hoogste nood onze toestemming tot een nieuwe scheiding verlenen.'

Moet de eerste passage worden beschouwd als een indirecte waar schuwing aan het adres der sociaal-democraten van het overwicht, dat zij ongetwijfeld in de UGO bezitten, geen misbruik te maken, de tweede passage is meer een vertwijfelde oproep aan het Westen de in de CDU georganiseerde arbeiders niet geheel af te snijden. Kaiser weet, dat het katholieke element in de door hem bestuurde CDU slechts een minderheid vormt, die alleen geen betekenis kan verwerven. Of deze factor op de duur echter van voldoende betekenis zal blijken te zijn om een ontwikkeling te verhinderen, die in West- en Zuid-Duitse arbeiderskringen met verlangen wordt tegemoet gezien, valt te betwijfelen. Door te genwerking der bezettende mogend heden, de Franse uitgezonderd, heeft de katholieke vakbeweging in Duitsland geen mogelijkheden tot ontplooiïng gekregen. Dat deze gedachte desondanks steeds sterker op de voorgrond treedt, is een bewijs, dat zij in Duitse arbeiderskringen vast verankerd ligt. Een tijdige aansluiting aan de ontwikkeling in het Westen zou voor Kaiser wel eens belangrijker kunnen zijn dan een laveren tussen de verschillende stromingen in het Oosten, die vroeg of laat toch over hem zullen heenvloeien. De katholieke vakbeweging gaat in een vrij Duitsland ongetwij feld een schone toekomst tegemoet.

L.J.M. van den Berk