De Stijl 2 1921-1932

[p. 575]

C. van Eesteren
10 jaar ‘Stijl’.
Kunst, Techniek en Stedebouw.

De menschheid begint zich langzamerhand bewust te worden, dat zij het slachtoffer is eener onbegrepen en onbeheerschte ontwikkeling der techniek. Het inzicht in het wezen der techniek is niet evenredig aan het technisch kunnen. De chaotische toestand, waarin onze omgeving (het moderne cultuurlandschap) en onze woonplaatsen (steden) verkeeren en de ondoelmatige inrichting onzer woningen zijn van dit gebrek aan inzicht de tastbare gevolgen.

De kunstenaars ontdekten intuitief dit ontbreken van evenwicht tusschen inzicht en kunnen.

Reacties op deze ontdekking waren kubisme, dadaisme en fuctioneele architectuur.

Zij waren voor hen de middelen om onze omgeving, de realiteit, de materie opnieuw te leeren kennen en te beheerschen.

Meerdere schilders grepen daartoe naar de bouwkunst, naar de reklame enz. de dichters zagen in het woord een nieuwe materie: zij zochten het algemeene. Het bijzondere, het in zichzelf geïsoleerde bevredigde hen niet meer. Een drang naar collectiviteit ontstond. De schilder bestudeerde de kleur en de vorm der dingen, de architect het wonen, de stedebouwer de stad enz.

Allen trachtten in materiaal: in hout, in steen, in kleur, in staal, beton, en glas hun gemeenschappelijk inzicht te realiseeren om de passieve feiten en resultaten voor oogen te kunnen stellen.

De kunstenaars zagen, dat onze tijd vormloos is, d.w.z. dat onze tijd geen synthese van denken en werken vond. De aanzet eener synthese voelden zij echter in de voortbrengselen der techniek, die alle uit eenzelfde denkwijze: het technisch denken, ontstaan zijn. De ingenieur en de moderne kunstenaar hadden, zonder elkaar nog te kennen reeds veel gemeen.

De kunstenaars begonnen de materie anders te betrachten; zij begonnen in hunne materiaalcomposities de stof te dénaturaliseeren. (kubisten, dadaïsten)

De ingenieur deed hetzelfde in zijn constructies. Het ijzer, vroeger een materiaal, dat men smeedde en kneedde in min of meer speelsche vormen, werd voor hem een nieuw materiaal. Hij vond het staal uit, beproefde het op spanningen en begon, nadat hij zich de noodige zekerheid verschaft had, er mede te construeeren. Hij ontwierp con-

[p. 576]

structies waarin trek- en drukkrachten elkaar opheffen -hij construeerde een evenwicht van spanningen. In plaats van den middeleeuwschen smid -het spelend gevoel- trad de ingenieur, de door het verstand gecontroleerde en geleide intuitie. Ook de ingenieur dénaturaliseerde de stof. Het vernuft construeert. Het materiaal is middel om tot het doel te geraken. Met een minimum aan materiaal een maximum aan resultaat. De ontwikkeling der techniek gaf de menschheid, ten opzichte van de materie, een ongekend groote vrijheid. Zij weet deze vrijheid. niet te gebruiken. Aan onze steden of aan onze dicht bebouwde industriestreken ziet men dit het best en duidelijkst. Al onze moderne groote steden of industrielanschappen zijn chaotisch Inplaats, dat de techniek het levensgeluk van het individu verhoogt, dreigt zij het te verstikken.

Enkele architecten zagen dit in. Zij begonnen er over na te denken hoe dezen chaos overwonnen zou kunnen worden. Zij begonnen dus niet met over den vorm der stad na te denken, maar trachtten eerst de oorzaken te ontdekken, waardoor deze chaos ontstond. Zooals de ligging van een vertrek in een huis geen toevallige is, zoo moet ook de ligging en de verdeeling der verschillende stedewijken, parken, sport-en speelplaatsen, fabrieken, woningen enz. bestudeerd en overwogen zijn.

De moderne stedebouwer houdt zich daartoe met de stad met het steeds intensiever bebouwde land bezig als verschijnselen in-en uitingen van het moderne leven, die hij vorm geven moet. Hij erkent ze ten volle.

Hij weet, dat het oude daarvoor wijken moet. Hij bezit iets positiefs, waarvan hij overtuigd is, dat het beter is dan het oude, dat verdwijnen moet, wanneer het verbruikt is.

Door dit standpunt in te nemen leeft hij in voortdurend conflict met de ‘Heemschutters’, die hun medemenschen het liefst in bouwvallen zouden willen laten wonen (in origineele, geërfde kleederdracht) omdat dergelijke stemmingsbeelden hun nog schoonheidsontroeringen bezorgen. (Zelf gaan de H-schutters er par auto heen).

Wanneer daartoe redenen bestaan maakt de moderne stedebouwer van dergelijke kultuurresten museumstukken of maakt van een gedeelte der stad een openluchtmuseum; maar dan ook consequent. (Zie mijn ontwerp voor ‘Unter den Linden’ te Berlijn; hiervan is het oude gedeelte openluchtmuseum gebleven).

De stedebouwer (urbanist), weet dat elke tijd en elke samenleving de steden had die zij verdienden. Onze tijd zal hierop geen uitzondering maken. Als constructief element der samenleving is het zijn taak op de mogelijkheden te wijzen, die de moderne techniek aan onze steden biedt, opdat zij zich kunnen vernieuwen om weer aan de eischen, die wij aan haar stellen te voldoen. Het is de opgave van den urbanist de reorganisatie onzer steden, en een rationeele bestemming, indeeling en bewoning van den bodem te bestudeeren en voor te bereiden.

DEN HAAG 1927.