De Stijl 2 1921-1932

Antony Kok
Na 10 jaren: het elementaire

Hoe naïever de mensch is, des te meer zal zijn bewustzijn zich uitspreken voor het oppervlakkige. Daar wil mee gezegd zijn, dat het elementaire in alle verschijningen bij dezen mensch niet in zijn bewustzijn doordringt en daarom ook niet als universeele oorzakelijkheid kan worden begrepen en gewaardeerd. Wordt de bedoeling van dezen zin goed begrepen, zoo zal het ieder ook duidelijk zijn, hoe het mogelijk is, dat talentvolle en knappe menschen, werk kunnen voortbrengen, waarin enkelen, elementair beschouwd, fouten zullen kunnen aanwijzen en velen intuitief de onzuiverheid zulen aanvoelen.

Als de mensch daar staat, naakt, maar in zichzelf volmaakt als schepsel van het volmaakte, geplaatst midden in den eindeloozen chaos der verschijningen, dan ontwaakt zijn verstand, zijn bewusstzijn groeit en het zoeken is begonnen. Dan is er strijd en verzoening tusschen zijn oorsprong en zijn zelf-wording. Dan is er een worden bij een zijn en als tusschen deze beide het evenwicht

[p. 545]

komt, zal de mensch boven zijn verstandlijkheid uitgegroeid, tot zelfstandigheid komen, en hem het elementaire in alle verschijningen, hoe verborgen ook, doen zien en beleven.

Het individueele in zijn werk, zal in harmonie zijn - zij het ook met of zonder dissonanten - met het universeele, dat is met het elementaire, dat in onbeperkdheid van beelding verschijnt.

Tien jaren zijn voorbij gegaan, met blijdschap kunnen wij constateeren, dat ons werk het werk van de Stijlgroep overal zijn invloed blijvend heeft doen gelden. Veel was er te sloopen, veel dat scheef stond recht te zetten en zoovelen moesten (en moeten nog) de oogen voor het nieuwe geopend worden. Dank zij den hevigen strijd door van Doesburg, Mondriaan en alle andere medewerkers gevoerd, kan de stijlbeweging reeds thans de aanvaarding van den grondslag waarop zij staat, door heel de wereld, constateeren. Zonder twijfel zal daarom de Stijl zijn en blijven een document in de cultuurgeschiedenis in het algemeen en in de kunstgeschiedenis in het bizonder.

Het is mij een behoefte en groote vreugde hier mijn waardeering uit te spreken voor het bijna bovenmenschelijke werk van Théo van Doesburg. Zonder middelen,

Maquette Hôtel particulier 1923
arch. DOESBURG-EESTEREN

trots miskenning en verguizing is hij blijven werken voor zijn vaste en groeiende overtuiging.

Hij was het die Mondriaan op de plaats bracht, waar Mondriaan thans (en wel verdient) staat.

Hij was het die ons allen telkens en telkens weer met geestdrift voor het nieuwe vervulde en die ons telkens weer toonde het groeiende succes onzer beweging.

De werken der Stijlgroep hebben hun theorie bevestigd en de wereld heeft ze (begrepen of niet) aanvaard; en Mondriaan den stillen grooten kracht. Als we over hem spraken; zijn werken zagen; zijn artikelen lazen, was het met bewondering en waardeering en groeide onze overtuiging.

Van Doesburg en Mondriaan, beiden zijn de twee pijlers van den poort die toegang gaf tot een nieuwe wereld. Aan de voorbereiding dezer laatste droegen alle andere medewerkers niet minder bij. Daarom, gij allen: Bonset. Van 't Hoff, Huszar, Oud, Van der Leck, Rietveld, Vantongerloo, Wils, e.a. mijn gelukwenschen met het slagen van het werk, waaraan ook gij uw beste krachten hebt gegeven.

De tijd zal ons weer nieuwe vormen brengen.

Laat ons den tijd met optimisme tegemoet zien.

1927.

Antony Kok.