De Stijl 2 1921-1932

Architectuur
Jan Wils

De moderne bouwkunst wil vóór alles waar zijn. Een materiaal moet derhalve toegepast worden naar zijn meest eenvoudigen aard. Tot op het oogenblik zijn b.v. beton en ijzer toegepast op de wijze en naar den aard van oude bekende materialen (steen en hout) en is men angstig ze als consequente uitdrukking van hun eigen aard toe te passen.

Slechts op deze wijze toegepast komen we tot stijlschoonheid. Door de evenredige vooruitgang der techniek zullen naast de genoemde weer nieuwe materialen gevonden worden, die tezamen een geheel ander systeem van bouwen zullen veroorzaken. Hierbij moet tevens gewezen worden op het groote belang dat de machine heeft voor de kunst.

Een nieuwe architectuur zal zich moeten ontwikkelen op geheel nieuwe grondslagen. Voor het woonhuis als voor ieder ander gebouw moeten plattegronden ontstaan, voldoende aan de nieuwe.

(‘DE STIJL’ 1917.)

█

R. van 't Hoff

Bij gewapend beton zijn alleen de toepassingen in horizontale en verticale richtingen consequent, ofschoon men ten onrechte en geheel tegen de beteekenis van het materiaal in schuine daken in gewapend beton aantreft. Deze ontnemen dan ook het ware structieve karakter aan dit materiaal. Sinds dien is de reden van bestaan van de toog als overspanning in bak-of natuursteen en het schuine vlak als gevolg van lei-pan-of rietbedekking door toepassing van dit nieuwe materiaal vervallen.

(Jaarg. II, no. 5.)

█

Om stijl in de architectuur te verkrijgen, moet de bouwkunst geheel en al technisch tot volmaaktheid komen en elk begrip ‘Kunst’ moet, in verband met deze ontwikkeling, op den achtergrond geplaatst worden. De

[p. 314]

schilderkunst zal zich erop toeleggen, de vlakken, ontstaan uit de plastische vormen, zuiver in kleur op te lossen. Dit is bereikbaar door het uitzoeken van materiaal van geschikte eigenkleur of door het met kleur bedekken van een grondstof als cement. Dàn pas is het mogelijk een aesthetisch geheel te verkrijgen.

█

We moeten tot het besef komen, dat ons werk, door den vooruitgang der wetenschap, een ander karakter moet krijgen. Door gebruik van nieuwe bouwstoffen zal een logische vormontwikkeling ontstaan. We moeten gaan inzien, dat al wat we produceeren, voor langen tijd zich aan den openbaren weg zal vertoonen, in tegenstelling met de betrekkelijk losse uitingen der schilderkunst, welke gedurig plaats maken voor het nieuwe en in musea verdwijnen. Alle zuivere technische werken als bruggenbouw, bestratingen, werkplaatsen, vervoermiddelen, zijn reeds gewijzigd door de nieuwe tijdsomstandigheden. We moeten ons losscheuren van die architectuur, welke ontstaan is door oude toestanden en trachten onzen tijd te begrijpen en vooruit te zien. Tot heden leefden wij in en vergenoegde wij ons met het werk der dooden.

█

Theo van Doesburg

De nieuwe kunst, dat is die waarin de nieuwe uitdrukkingswijze consequent is doorgevoerd, verschilt van de oude niet vormelijk maar essentieel en wel hierin: dat de oude kunst en haar uitdrukkingsmogelijkheid begrensd was tot gesloten vormplastiek. Dit geldt zoowel voor de architectuur als voor de andere vakken. Op dezen grondslag van vormplastiek ontstonden alle bijzondere typen. De ontwikkeling der architectuur uit het handwerk bracht het niet verder dan tot variaties op een bepaald type. De nieuwe kunst daarentegen is vormloos, kent geen schema a priori en wil die ook niet kennen. De nieuwere architectuur heeft wel het type overwonnen maar niet den vorm. De nieuwe kunst is vormloos, dat wil echter niet zeggen ordeloos, verhoudingloos, of rustloos. Integendeel zijn orde, verhouding en evenwicht of rust haar grondkenmerkende verschijnselen. De nieuwe kunst is vormloos in den zin, dat zij den innerlijken en uiterlijken vormkultuur absoluut te boven is.

Daarmede is zij tegenovergesteld aan alle vooraufgaande vorm-type-architectuur. Vorm als typische verschijning van tijdskarakter en volk is zelfs niet haar doel en het zoeken naar een nieuwen vorm in de architectuur is even verkeerd als het nabootsen van oude vormschema's.

Op den ontwikkelingsweg naar een nieuwe dwingende beeldingswijze voor alle vakken, (zeggen wij gemakshalve naar verhoudingsbeelding), is geen nieuwe vorm te vinden. Vandaar dat zij die dezen weg slechts ten halve hebben afgelegd weer moeten terugvallen in organische, dualistische vormplastiek.

█

De moderne intuïtie, die wij allen min of meer gemeen hebben, verzet zich tegen de voortzetting van vormkunst en zoo moest deze gesloten uitdrukkingswijze van onze geestelijke bevrijding in de schilderkunst wel een karikaturaal, in de letterkunde wel een parodisch, in de architectuur wel een uiterst barok karakter dragen. In de uiterste consequentie, in een essentieel-nieuwe beeldingswijze is dit overwonnen.

De aan elkaar grenzende en door elkaar streng, rechthoekig, bepaalde en in stand aan het vlak evenredige kleurvlakken van een schilderij, sluiten het begrip van vorm ten eenenmale uit. Hetzelfde geldt voor de bouwkunst ten opzichte van streng bepaalde en evenwichtig gecomponeerde ruimtelichamen. De architectuur wint daarmede een nieuw element: zij is open, begrensd maar niet organisch in zich gesloten (vormarchitectuur). Wanneer het gebouw van de constructieve indeeling uit tot gestalte komt, sluit het vorm, typus ten eenenmale uit. Elk vlak dat een ruimte begrenst, heeft een con-

[p. 315]

tinueerende ruimtewerking, terwijl organisch gesloten vorm daardoor overwonnen is. Dit is vormlooze monumentaliteit.

Fragment uit: ‘De beteekenis der mechanische Esthetiek voor de architektuur en de andere vokken’. (Bouwk. Weekblad 1921)

█