De Stijl 1 1917-1920

De wijzerplaat van den geest.
Door Carlo Carrà (uit het Italiaansch vertaald door Mary Robbers).

1

Ik weet wel, hoe weinig vaag gefilosofeer waard is; de menschen zullen echter altijd geneigd zijn ons hoedanigheden toe te schrijven, die ver van ons doel afwijken.

Ik weet wel, dat het mij maar in vluchtige oogenblikken gegeven is mijzelf te vergeten in mijn werk; doch deze gedachte brengt het tegenovergestelde gevoel in mij teweeg, van dat wat men verwachten zou; aangezien ik nu ten volle bewust ben, wordt de bewering, dat om kunst te veroveren veeleer koelheid dan femelarij of onbeheerschte warmte noodig is, bewaarheid.

Ziet, vele kleuren vloeien reeds naar de hoofdlijnen der in hun kern gebeelde architectonische vormen, die het doek beheerschen.

De dichter-schilder voelt dat zijn ware, onveranderlijke wezen voortkomt uit het onzichtbare, dat een beeld der eeuwige werkelijkheid hem biedt. Zijn dronkenschap is niet voorbijgaand, omdat zij niet haar oorsprong vindt in het physieke, hoewel het vermogen der zintuigen hulpmiddel is.

Hij voelt zich beeldende microkosmos in middellijk contact met alles. De materie bestaat slechts voor zooverre hij onvolmaakt is.

Zoo ben ik op dezen tocht als van een slaapwandelaar mij bewust van het oneindige deel der eeuwigheid, dat in mij is, waardoor ik mij in verbinding voel met mijn waarachtigste wezen en ik tracht de verborgen kern der alledaagsche dingen te doorgronden, welke de laatste zijn om veroverd te worden. Ik voel dat niet ik in den tijd ben, maar dat de tijd in mij is. Ook kan ik weten, dat het mij niet gegeven is dit geheimzinnige van de kunst op absolute wijze op te lossen en toch geloof ik haast, dat ik op 't punt ben het goddelijke aan te raken; - alhoewel dit meer dan laakbaar, een onvergeeflijke lichtzinnigheid zou zijn.

[p. 352]

Ik voel geheel wet te zijn en niet een eenvoudig samentreffen der elementen, zooals de naturalisten mij zouden willen doen gelooven, die de geheele kunst herleiden tot voortbrengselen van bekwaamheid der handen. En zoo vraag ik bij elke innerlijke siddering het geheel en niet een klaargemaakt deel. En omdat ik het geheel vraag, openbaart het kenteeken der werkelijkheid zich ondeelbaar en fundamenteel in mij en onmiddellijk wordt de moeder-idee der vormen tot voorwerpen en elk uiterlijk ding ken ik een waarde toe, die niet betrekkelijk is.

2.

Een folterende kwestie is de kunst, die het beste deel van den mensch neemt. Mijn ziel schijnt zich in een onbekende stof te bewegen of in den maalstroom van een heilige extase geraakt te zijn. De bewustheid! Een zacht gedroom, dat maten opheft en mijn individualiteit verruimt in de verhouding der dingen. Ook de tijdperken, hun begin en hun voortzetting, verruimen zich. In dit oogenblik voel ik mij ver van de maatschappelijke verhoudingen.

Ik zie de menschelijke samenleving onder mij.

Ook de zedenleer is er ondergedompeld. 't Heelal verschijnt mij geheel in teekens, op gelijkmatigen afstand als op een plattegrond.

Ik zie ook de grens, die nog ver, heel ver is en de weg tot God is nog en altijd lang.

En ik betwijfel de absolute intensiteit van uitdrukking, waarvan ik straks droomde, te bereiken, evenals dien graad van onvolmaakte volmaaktheid, welke toch een uit zichzelf levend organisme verwezenlijkt.

De twee zijn nog niet tot één geworden, - dàt ééne, dat niet meer ik en niet meer natuur is.

Helaas! ik bemerk nu gelijk de blinde geweest te zijn, die de betoovering van het leven verbrak, op het oogenblik dat hij weer zag.

Mijn idee loopt kans omvergeworpen te worden, wanneer zij de verschillende mogelijkheden overschrijdt.

Ik heb geloofd in en gezworen bij de vleiende voorstelling van mijn geest. Vluchtige wellust, nu veroorzaken de oogenblikken van vervoering mij ernstig verlies.

Illusie, het onsterfelijk deel van mijn ik te kunnen vasthouden! Altijd weer wordt mijn wezen in het ongeluk gestort.

Vage lichamen en vlakken verglijden in kubieke vormen; mijn genummerde segmenten schijnen abstracte en zinlooze Stijlistenmanie, koude en dorre gezochtheden zijn deze beelden, die ik samengesteld waande in het geestelijk centrum van den tijd en van alle tijden.

Ver van de moeizame nasporingen voelde ik mij zoo zeker in de schaduw van mijn werk. Het scheen mij toe het punt bereikt te hebben, na aan het geluk, dat ons boven alles lief is. Oh, de huiveringwekkende Schoonheid, welke voert naar de willekeurige paradijzen van den eenigen God.

3.

In mijn ziel klinkt een bevel. En ik begin opnieuw mijn zware, wonderlijk taaie ver-

[p. 353]

langens op te roepen. En ik zeg: Het woord van vervoering heeft geen ah's en oh's noodig.

Daar ben ik aan het fantaseeren over degelijke voorwerpen-geometrie. Zal ik het geheel bereiken, als een niets mij in verrukking brengt, als een niets het hart doet beven?

Deze overweging staat hier als het tusschen haakjes geplaatste commentaar van mijn innerlijk drama.

4.

Mijn concentratievermogen neemt de dingen in hun scherpe en intieme afzonderlijkheid op - in verband met, zoowel als los van elkaar -; de oorspronkelijke vorm der dingen in hun veelkleurigheid wordt opgeroepen in mijn geest.

De wijzer toont aan: de visie is niet meer zintuigelijk.

De windmeter, het bovenzinnelijk rad van het Lot, rust op de donkere zee, die misschien sluimert achter de vlakte, aschgrauw en scherp omlijnd als de paketbooten.

Het bovennatuurlijke Milaneesche proletariërshuis met zijn vertikale vlakken naar voren springend, verbergt een onmetelijke stilte.

Door de verharding van den grond fluistert het luchtnet van de draadlooze telegrafie de legenden, die elk voorjaar terugkeeren.

Dit is de poëzie van dit groote en mathematische uur!

De wijde hemel is vlak, van een intense leikleur.

De strijd is op 't punt beslist te worden als in het jaar één.

De electrische mensch streeft omhoog gelijk een omgekeerde kegel. Het bovenlijf is in den vorm van een zandlooper en bestaat uit blinkende, bewegelijke, kringvormige vlakken van veelkleurig blik, die de werkelijkheid doen zien als in holle en bolle spiegels; op borst en onderlijf scherpe volumen en aan de schouders de zwarte vastgenagelde attributen met blanke lichtschitteringen.

Op hetzelfde vlak, doch meer naar achteren, rijst het verouderde beeld van mijn kindsheid; (ongenoemde, bedeesde geliefde, of engel zonder vleugels?) in de hand tennisracket en bal evenals het gummipoppetje tegenover mij aan den wand.

Nog meer naar achteren, aan den rechterkant is even zichtbaar de grafzuil, waarop misschien een inscriptie staat in 't Latijn, dat door zijn zoetvloeiendheid ons Provençaalsch lijkt. Links, evenwijdig ermee, de enorme, spookachtige, onbeweeglijke koperen visch als neergeworpen, rustend op twee eenvoudige ijzeren staven. (Of hij het museum ontvlucht is?).

Scherpe, donkere schaduwen op den grauwen grond. Het drama der verschijningen.