De Stijl 1 1917-1920

[p. 269]

De Stijl
Maandblad gewijd aan de moderne beeldende vakken en kultuur Redactie: Theo van Doesburg.
2e jaargang. Januari Negentien Honderdnegentien. Nummer 3.

Abonnement binnenland 4.50 buitenland 5.50 per jaargang bijvooruitbetaling. Voor annonces wende men zich tot de administratie.
Alle stukken de redactie betreffend: K. Galgewater 3, Leiden. Alle stukken voor de admin. adresseere men Morschweg 20, Leiden, Holland.

Eenige denkbeelden over futurisme en cubisme.
Door Gino Severini.

Onze oogen zijn niet meer in staat zich tot de waarneming van één object te beperken. Wij zien tegelijkertijd de objecten die het omringen. Zooals de atomen onderlinge invloeden op elkaâr uitoefenen en elkaâr doordringen, zoo oefenen ook de vormen onderlingen invloed op elkaâr uit en doordringen elkaâr.

Op hetzelfde oogenblik dat een gedachte door het zien van een voorwerp wordt opgewekt, ontstaan herinneringen en verbeeldingen, die zich vermenigvuldigen tot in het oneindige. De indruk gaat over in de gedachte, aangezien bij het zien of betasten van een voorwerp, plotseling een gedachte-beeld van het voorwerp ontstaat.

Wij geven dus niet het voorwerp maar de gedachte-gevoels-beelding, die het voorwerp in ons doet ontstaan. Wij geven het doeleinde en door het doeleinde verbinden wij ons weer aan het Universum.

De kunstenaar herschept het Universum volgens een nieuw constructie-proces in harmonie met onze psychologie.

De literatuur ging hierin de beeldende kunst voor door een schoonheid uit te drukken die in harmonie was met onze moderne psychologie.

De expressie dezer schoonheid vereenigd met dat idealisme dat zijn oorsprong vindt in het materieele, vangt aan bij Mallarmé en de symbolisten.

Beeldende kunst in dezelfde verhouding als Mallarmé's werk hebben wij eerst heden. De complementaire woorden-waarden die Mallarmé toepaste in groepen en afzonderlijk, bieden een technische mogelijkheid om een prismatische rangschikking, een plotseling onderlingdoordringen van beelden, uit te drukken.

De Impressionisten waren nauwelijks stamelaars in de nieuwe taal, waarvan Mallarmé de architectuur begon te vatten.

Het gedachten-divisionisme, technisch uitgedrukt door het divisionisme der woorden, is bij de impressionistische schilders niet verder gekomen dan een instinctmatig divisionisme der

[p. 270]

kleur. Daardoor komt het dat de impressionisten nooit bij machte waren in den vorm dezelfde evolutie waar te maken, die zij in de kleur waargemaakt hebben. Niettemin waren zij het, die de poging waagden iets van de Universeele beweging te geven, zonder godsdienstige, allegorische of mystische tendenz. Zij zijn de baanbrekers.

Daarna verschijnt het neo- en postimpressionisme. Dit zijn overgangen evenals de reactie van Dérain, Picasso en Braque die een stelling van Cézanne ontwikkelden en de mathematische conceptie van de buitenwereld inleidden. Toch zijn zij de eersten, die door de vorm te analyseeren tot het vorm-divisionisme komen.

Guilliaume Apollinaire noemt dit het ‘Cubisme Scientifique’.¹⁾

Indien Picasso een voorwerp ontleedt om het daarna vanuit een persoonlijke voorstelling der werkelijkheid om te beelden, gaat hij op dezelfde wijze te werk als de scheikundige, die een organisch lichaam ontleedt en het daarna weer tracht op te bouwen. Ik zelf heb bij de waarneming van het elkaâr doordringen der beelden, een schoonheid ontdekt, die het logisch gevolg is van het impressionisme en in verhouding gelijk staat met de stellingen over het onderling doordringen der atomen en de vorming van de stof. Apollinaire rangschikt mij tot de ‘Cubistes Instictifs’, ik zelf geloof, mij tot de ‘Cubistes Scientifiques’ te mogen rekenen al nader ik mijn doel langs andere wegen dan Picasso en Braque.

Al de ‘istes’ en ‘ismes’ leveren een gevaar op voor verwarring bij het publiek betreffende de kunst. De algemeene drang, het nieuwe idealisme, zocht haar uitdrukking in het divisionisme van den vorm en het onderling doordringen der vlakken.²⁾ Dat is alles, de naam doet er niet toe.

Het nieuwe realisme dat zoo ontstaat, berust niet uitsluitend op abstracties, zooals sommige werken zouden doen denken. Het zou indruks-realisme genoemd kunnen worden.

Onze kunst berust op den indruk der universeele beweging, welke ik zal trachten nader te verklaren.

Beweging als een eigenschap van het voorwerp te zien en deze daarvan te scheiden, lijkt mij onmogelijk. Beweging is geen eigenschap, maar de synthese van alle eigenschappen. Men zou kunnen zeggen: het bindend element van het voorwerp. Dit element te ontleden beteekent de vernietiging van het voorwerp.

Men heeft twee dingen verward: wetenschappelijke beweging of verplaatsing met universeele beweging of leven.

De wetenschappelijke beweging is niet meer dan een eigenschap; geen leven. Vele cubisten en futuristen hebben dit verward, maar het redelijke van ons schoonheidsbesef leert ons, dat de schoonheid slechts gevonden kan worden in de universeele beweging: het leven.

Wij geven niet de snelheid van een automobiel in abstracto, maar de automobiel in snelheid, het leven. De voorkeur voor deze onderwerpen als automobielen, sneltreinen, danseressen is niet noodzakelijk, maar alleen gevolg van de behoefte om een maximum der werkelijkheid uit te drukken. Een paard in draf bevat evengoed de Universeele beweging.

1) Zie in dit verband ook Huszar's artikel in ‘De Stijl’, 1e jaargang, No. 5. Red.

2) Wat in de ‘Nieuwe Beelding’ voor het eerst ‘op de wijze der kunst’ tot uitdrukking kwam. Red.

[p. 271]

BIJLAGE III VAN ‘DE STIJL’, TWEEDE JAARGANG N^o. 3. WOONHUIS ‘HUIS TER HEIDE’ (1916). ARCHITECT ROBt. VAN T HOFF.

[p. 272]

BIJLAGE IV VAN ‘DE STIJL’, TWEEDE JAARGANG N^o. 3. HUIZE MEERHOEK TE BERGEN. ARCHITECT C.J. BLAAUW.

[p. 273]

Er zijn onder de volgelingen van Picasso en Braque velen die systeem-doordrijvers werden. Systeem is een doodende band, waarin alles sterft. Zij kwamen tot een overdrijving van ‘la forme pour la forme’.

Reeds de impressionisten hechtten een betrekkelijke waarde aan het onderwerp; den cubisten is het geheel onverschillig. De futuristen riepen de noodzakelijkheid van het ‘moderne’ onderwerp uit. Daarvan komen zij reeds terug.

Gaf de beschouwing van een groot werk uit het verleden den modernen kunstenaar slechts bewondering, de beschouwing van een modern werk geput uit hetzelfde leven dat wij leven, geeft hem scheppende ontroering.

Hij is geen beschouwer, droomer of godsdienstige: hij leeft voor alles. Hij heeft met de primitieve katholiek gemeen: de drang naar het Universeele en drukt dit evenals deze uit, door synthetische vormen, wortelend in geestelijk en verstandelijk leven, inplaats van gegrond op de realiteit der voorstelling. Hun besef van het Universum was gebaseerd op religieus mysticisme en een godsbesef, dat nagenoeg verdwenen is. Ons Universumbesef is gegrond op den directen levenszin, dien wij danken aan de wetenschap en de wetenschappelijke philosofie.