De Stijl 1 1917-1920

‘Hamer en zaag’.
Stillevenkompositie Door V. Huszar. (Bij bijlage VII).

De vraag of voor een exact-beeldend kunstwerk, individueele titels als: ‘Brug’, ‘Boom’, ‘Ezelrijders’, ‘Stilleven’ enz., gewettigd zijn moet zonder den minsten twijfel met ja beantwoord worden; al verdiend het in verband met de houding van den beschouwer tegenover zulk werk de voorkeur moderne kunstwerken van geen of zeer algemeene titels als: ‘Schilderij’, ‘Werk’, ‘Kompositie’, ‘Kleurstuk’ of ‘Beelding’ te voorzien.

Toch is zelfs de meest individueele titel te verantwoorden en wel om de volgende reden: de kunstenaar drukt zijne esthetische ervaring der realiteit uit met esthetische middelen. De realiteit is zijn uitgangspunt. Beeldt hij dus met esthetische middelen ‘bloemen’ tot een zelfstandig, beeldend kunstwerk om en geeft hij hieraan den titel: Bloemen, dan wil hiermede gezegd zijn: bloemen volgens de esthetische ervaring. De kunstenaar is geen bloemist. De kunstenaar geeft ons geen bloemen volgens de natuur of volgens de bloemencultuur, maar volgens de geestescultuur, volgens de kunst. De kunstenaar brengt de realiteit, door zijn esthetische ervaring van de realiteit opnieuw voort volgens de kunst. Individueele titels als: ‘Brug’, ‘Molen’, ‘Weg’ enz., in verband gebracht met kunstwerken beteekenen dus:

Bloemen - volgens de esthetische ervaring.
Brug - volgens de esthetische ervaring.
Molen - volgens de esthetische ervaring.
Weg - volgens esthetische ervaring.
enz.; enz.; enz.; enz.; enz.; enz.; enz.....

Slaan wij het eerste het beste muziekboek open dan lezen wij daar titels als; ‘Fernsicht vor dem Regen’, Blasse Blumen’, Farben der Frühe’ enz.

Niemand ergert zich aan deze, in verband met muziek gebrachte, titels en wanneer men deze muziek voor iemand speelt komt het in niemand, - behalve misschien in een zwakzinnige, - op, naar de bleeke bloemetjes, naar het vergezicht of de vroege ochtendkleuren te vragen. Men neemt apriori aan, dat het

een vergezicht is - volgens de muzikale ervaring.
bleeke bloemen - volgens de muzikale ervaring.
ochtendkleuren - volgens de muzikale ervaring.
enz.; enz.; enz.; enz.; enz.....

Even ongemotiveerd als het zou zijn naar deze dingen in de muziek te vragen, even ongemotiveerd is het dit in de beeldende kunsten te doen. Hoewel zich van verschillende middelen bedienend is het wezen aller kunsten gelijk.

[p. 54]

Het behoort tot de allereerste beginselen tot het hooren van muziek en het zien van beeldende kunst den titel slechts als aanleiding tot een hoor- of zichtbare compositie te beschouwen.

Hetzelfde geldt voor deze ‘Hamer en zaag’ van Vilmos Huszàr. Wat is voor den kunstenaar de hamer? Zijn functie: het hameren. Wat is voor den kunstenaar de zaag? Haar functie: het zagen. De schilder heeft het hameren waargenomen als een verticale beweging, het zagen als een horizontale. De gelijktijdigheid dezer twee bewegingen vormen het beeldend motief waaruit hij de geheele compositie opbouwt. Om deze twee bewegingen, de verticale hamer-beweging en de horizontale zaag-beweging daar tegenin, in de ruimte te beelden (aangezien zij ook in de ruimte plaats hebben) heeft de schilder de kleurvlakken niet als positieve deelen van de schilderij op een negatieven achtergrond neergezet (hierdoor zou een verstarring zijn ontstaan), doch er heeft, door vernietiging van den achtergrond een wisselwerking plaats tusschen positief en negatief, dat is tusschen kleurvlak en beeldingsruimte.

Wanneer wij deze reproductie, die een duidelijke voorstelling van het origineel geeft, aandachtig beschouwen, zullen wij zien, dat deze wisselwerking zich ook inderdaad beeldt. Nu eens is het geel voor; dan weder achter; nu eens het rood voor, dan weder achter enz. De rechthoekige beeldingsruimte is met beweging gevuld, een beweging, die het summum is van de verticale hamer-bewegingen en de daartegen ingaande zaagbewegingen. Hier is dus een ander leven uitgedrukt dan het leven der natuur; n.l. het leven der beweging met exact beeldende middelen. Is dit werk uitsluitend visueel? Neen. Volstrekt niet. Visueel is slechts dàt werk 't welk ontstaat uit een uitsluitend zintuigelijke waarneming.¹⁾. Bij een uitsluitend zintuigelijke waarneming, heeft er geen proces plaats in de ziel van den kunstenaar. De esthetische ervaring is er echter een van het heele wezen. Bij het zien van het hameren en zagen maakte de kunstenaar die bewegingen psychisch mede. Door de exacte beelding van dit proces dwingt hij den beschouwer deze bewegingen esthetisch mede te leven.

Dit is beeldende omzetting van de realiteit. Dit is realisme.

v D.

1) Uitvoeriger hierover in ‘Grondbegrippen der exact beeldende kunst’; thans nog in bewerking.