De Stem. Jaargang 19

[p. 359]

Klein journaal
Door Dirk Coster

Al bladerend...

Indien ik geen liefde had.
1 Korinthe 13

Toevallig bleef ik verwijlen bij deze beroemde passage in de brief van Paulus. Gedurende 2000 jaar met wijding eindeloos geciteerd, herhaald, door ieder mensch gekend. Een extatisch woord der liefde. Ook ik heb er altijd eerbied voor gehad.

Maar vreemd, dat me deze passage ineens volstrekt niet meer bevredigt. Er zijn wereldbeheerschende woorden - de Bergrede en ik zou haast zeggen: helaas ook deze extatische uitbarsting over de liefde. Ik gebruik opzettelijk de leelijke, maar meer preciese nieuwe vertaling:

En nu zal ik u een nog voortreffelijker weg wijzen. Al sprak ik met al de tongetaal van menschen of engelen, dan was ik nog, indien ik geen liefde had, een schetterende trompet of een rinkelende cymbaal. Al bezat ik profetische gave, kende al de geheime heilswaarheden en had alle wetenschap, ja, al had ik zulk een sterk geloof dat ik bergen kon verzetten, - indien ik geen liefde heb, ben ik niets. Zelfs al gaf ik mijn heele vermogen aan aalmoezen weg en leverde mijn lichaam over om verbrand te worden, baat het mij niets.
De liefde is lankmoedig, enz.

Ik kan hierin niets anders zien dan een vorm van verkrampte rhetoriek. Lugubre, gevaarlijk. Niet om te bedenken welke verlammende uitwerking dit moet gehad hebben in den loop der eeuwen. Men zou het kunnen noemen: het imperialisme van de liefde. Er is iets van een slangenblik in dit proza, een dreigende bezwering: heb lief, of verga. - Want zelfs het natuurlijke menschelijke feit van niet-genoeg-liefhebben wordt met verdoemenis bedreigd. Men moet dit alles precies

[p. 360]

omkeeren om een menschelijke waarheid te bereiken. B.v. ‘Ik heb de liefde niet of niet genoeg, ik heb die genade bij mijn geboorte nu eenmaal niet meegekregen, maar uit eerbied voor de liefde doe ik werken van barmhartigheid, onthoud me van daden van liefdeloosheid en wreedheid.’ - Men zou zoo zeggen: zeer zeker een belangrijke prestatie. Maar neen, de geestdrijver die Paulus is, krult zijn lippen van verachting en verdoemt me. Ik tracht zoo goed mogelijk te spreken van dingen die ik schoon vind (‘de taal der tongen’) en die ik wellicht mis doch innig wensch, - maar in Paulus' oogen glinstert het dreigend en hij grauwt me toe: het baat niet. Deze sombere dreigtoon! die zich niet ertoe bepaalt zich te verzetten tegen het positieve kwaad, en de positieve booze wil, maar die ook de goede wil in zijn vervloeking betrekt. Waarom? In naam waarvan wordt de goede wil verdoemd, het eenige wat de mensch ten slotte heeft en waarin hij een weinig vrij is? Ten slotte in naam van Paulus' eigen twijfelingen aan de kracht van zijn eigen liefde. Dat is het sombere geheim van deze Corinthiersbrief. Zijn zelfkwelling, kwelling niet genoeg liefde te hebben en te kunnen geven, heeft Paulus als een verlammende eisch over de menschheid neergelegd. Paulus sprak hier tot zich zelf, schrijft tot zichzelf, zich van pijn innerlijk krommend. Feitelijk moet men hem zoo lezen: soms hoor ik mij gelijk de engelen spreken, maar ik vervloekte, ben gelijk een luidende schel, want ik heb de liefde niet of niet genoeg. En zoo ze mij straks wellicht terwille van het geloof verbranden zullen - het zal misschien vergeefs zijn, want ik zal het misschien sidderend van haat ondergaan.

Hoe heeft Paulus daarmede het werk van zijn zachte klare meester Christus plotseling verduisterd. Van hem af aan begint de groote verwikkeling, en wordt de blijde boodschap een gewetensdrama, met ontveinzing, gewrongenheid en gespletenheid. Paulus' geestelijk nageslacht is duidelijk geteekend: het was de inquisitie, het was Calvijn, het was de Russische pope die Gogol de waanzin in dreef, het was Dostojevsky, eenerzijds de begrijpende, de menschenscheppende, anderzijds de zich zelfkwellende, de verkrampte, uit welke krampen de volslagen irreëele figuur van Stafrogin ontstond, geladen van zijn eigen schrik en zelfaanklacht, -

[p. 361]

allen kortom die hun zelfverwijt en de onmogelijke eisch aan zichzelf tot een verlammende eisch aan anderen omsmeedden.

Men zou ook trouwens een boek kunnen schrijven, getiteld: de Geschiedenis van het menschelijk Zelfverwijt in den loop der tijden. Dat dit boek dan ook gedeeltelijk een soort van Godsdienstgeschiedenis zou zijn, kan onvermijdelijk geacht worden.

‘Onmogelijke eisch’, zeer zeker, want de mensch is niet gehouden meer liefde te geven dan hij kan; dit quantum liefde werd reeds negen maanden voor zijn geboorte bepaald. Hij is echter gehouden eerbied te hebben voor de liefde. En daarin is hij vrij. En meer is voor een goede samenleving niet noodig. Want eerbied voor de liefde beteekent: daadwerkelijke welwillendheid en zich onthouden van daden van wreedheid.

De verwoesting in de karakters door het imperialisme der liefde is onberekenbaar. Een der aanleidingen tot de misdaad is zelfs deze vertwijfeling aan de liefde in zich zelf. Vooral in de Middeleeuwen met hun allerstrengste eisch trad deze vorm van misdadigheid (misdadigheid uit wanhoop) zeer sterk op.