De Stem. Jaargang 2

[p. 575]

Tooneel
door Dop Bles

Hofstad Tooneel. Andreiev's ‘De man die de klappen krijgt.’

Symbolisch bedoelen te over; symboliek tot in den titel! Hier, helaas, geen levende symboliek, de beelden opgevoerd tot zinnebeelden, hier eer verstarring tot symboliek van een te veel literatuur.

Niet in 't gegeven ligt de tragiek, maar in de psychische noodwendigheid van 't gebeuren. Dit heeft de auteur niet begrepen, zoomin als bij deze simpele waarheid erkende, dat subjectief leed niet universeeler wordt door het in algemeener dracht, hier 't clownenpak, te steken.

Gemis aan beelding, zelfsafwezigheid van zuivereopzet inde hoofd-figuren. Vandaar een wondere vaagheid, die als een ijle mist het levensleege omhangt. Want beelding van karakterverscheidenheid, hoe representatief sommige figuren ook bedoeld mogen zijn, zij kan geen doorleving vervangen, en 't doorleefde missen de hoofdfiguren. Het succes van Fie Carelsen in de rol van de leeuwentemster, zij met vreugde vermeld, doch dit volslagen beelden kon bereikt worden aangezien in deze figuur - en in deze alleen!- de auteur met scherpe kontoeren wist te beelden; in deze figuur huilde de machteloosheid liefde te verwekken. Maar Consuella de witte vlinder, die in 't circusmilieu rondfladdert, als de smetlooze illusie aan 's levens onbedorven schoonheid, deze Consuella, was ook uiterlijk zoo blank-bestoven gehouden en leeg van diepere menschelijke ontroering, dat hier de actrice de zware opdracht kreeg deze literaire schepping tot aannemelijke menschlijkheid te herscheppen. Werkelijk wist Annie van Ees in de twee laatste bedrijven in ontróerenden eenvoud het smartelijke, maar vage leed te verklanken, de angst van het gevoelige en voorvoelende hart, voor 't geen wij met een kleine variatie zouden willen noemen: ‘J'ai peur du bonheur.’

De kunstenaar, die meent dat een ander zijn leven vernietigt, hoewel zijn ijdele eerzucht hèm hart en ziel vergiftigt, en die, zoo liefde hem weer zich zelf hergeven zal, in den dood durft voeren,

[p. 576]

wijl het leven buiten hem om zich waagt te volvoeren, deze kunstenaar gaf Andreiev, tegen zijn bedoelen in, als de man, die zich de klappen geeft. Nu hier echter niet de ijdelheid en eerzucht bedoeld werden, die met motorische snelheid hem ten gronde zouden voeren, ondanks 't geniale van den kunstenaar in hem, wat dan? Psychische gesteldheid, het verklaarbare, of fataliteit het aannemelijke? Het een noch het ander gaf de auteur ons hier. In den aanvang reeds is de teekening van ‘de man’ tweeslachtig. Zijn verschijning in 't circus werd koortsig-overspannen bedoeld, dit betuigt de telkens herhaalde vraag, of hij niet dronken is, terwijl hier zijn taal zoo volkomen bewust is, alsof hij in nabeschouwing formuleert, waaruit blijkt, dat de opvatting als zou hier een koel bewust voornemen volvoerd worden, evenveel grond heeft. Dat de heer v.d. Lugt Melsert dit spel met zooveel liefde bracht verwondert ons geenszins, nu uit zijn opvatting, zoowel als regiseur als acteur, bleek, dat het innerlijk proces meer dan 't uiterlijk vertoon hem beroerde. Hier geen intellectueele overweging van de verschillende mogelijkheden, hier geen dankbaar aanvaarden van dit aan-alle-kanten-openstaan, om grillige excessen verbluffend te brengen, hier alleen het directe contact, het zuiver doorvoelen zoowel van zijn rol als het geheel tot harmonische eenheid van innerüjk gebeuren. Heel het bonte van 't vertoon, ook het gesuggereerde vertoon achter het doek, groepeerde zich om de smart, die in machtige plastiek op 't grootsche af in stil spel gegeven werd. De bonte handeling was het decoratief bewegen toen hij daar stond, de bleeke tragische Pierrot als 't symbool van Liefde's donker leed.

Of ook de auteur hier 't culminatiepunt zich dacht betwijfelen wij. Dit spel werd mogelijk meer schrijnend bedoeld met felle bewogenheid, golvend over 't geheel. Dit neemt niet weg, dat in deze opvoering een innerlijke eenheid zich scheen te herstellen, die te zeer verbroken lag in hetgeen Andreiev gaf.