Staatsgevaarlik. Jaargang 1

[p. 35]

Recht en recht

Niets is ter wereld moeilijker dan het oordeelen van een andermans Daad! Bijna altijd mist men de kennis of de kontrool van de psychologische drijfveeren der handeling. Een Daad is misschien een der meest ingewikkelde problemen tot welker oplossing we zoo menig faktor missen. De oplossing wordt er niet gemakkelijker om wanneer hij die er toe is beroepen staat onder den invloed van vooròordeel en vooringenomenheid. Waren de rechters in het geding Borms hiervan vrij? Die menschen hadden aan eigen lijve het aktivisme gevoeld, zijn gaan beseffen het dreigend gevaar eener nationalistische beweging voor de wantoestanden waarop zij teren, en hebben gedacht het heele gevaar neer te smakken in dien éénen man! Zoodoend handelen ze niet om Recht, niet eens uit een individueel opvatting van Recht, maar om kost wat kost te handhaven wat ze aanzien als hun recht, d.i. het voorrecht van een Kaste, die der franskiljons. Waar voorrecht is geroepen om Recht te spreken wordt dit laatste een doode klank, niettegenstaande alle teksten der grondwet. ‘Van 't oogenblik dat een magistraat een politieke persoonlijkheid wordt (nemen we dat woord niet in al te enge beteekenis) is hij op het punt niet langer eerlijk mensch te zijn, hij levert zich over in de dienstbaarheid van vooroordeelen, en vooroordeelen zijn de misdaad der eerlijke menschen. Waar politieke drift zijn intree doet in de rechtzaal blijft de deur open voor alle andere driften! Nooit zal ik vertrouwen stellen in de publieke persoonlijkheid wanneer zij als privaat mensch niet boven verdenking staat..... Recht is zulk een kiesche zaak en menschelijke onpartijdigheid zoo onbestendig.....’ (Rede over den Advokaat, Edm. Picard).

‘Nergens worden de groote waarheden van het rechterlijk leven geleerd; vrije baan wordt gelaten aan vooroordeel, duisternis en stommiteit.... de aardigste praktijken gebeuren onbeschaamd met al den durf der dwaasheid. Daar waar uiterst fijne schakeeringen het meest volhardende onderwijs vereischen, heerscht de anarchie van zelfvoldaanheid en onwetendheid.’ Heel kort zegt Paulus ‘Hoe zullen ze dat aannemen en uitleven wat ze niet hebben geleerd!’ (Zendbrieven).

Oordeelen is in de eerste plaats begrijpen; daarom heeft elke schakeering, elk woord, elk gebeuren zijn niet weg te cijferen belang voor het te vellen oordeel. ‘Vóór de rechters moet de zaak een grondige ontleding ondergaan, moet worden onderzocht in haar meest verborgen faktors. Alles wat ze inhoudt moet worden onthuld. Niets mag worden over 't hoofd gezien.’ Om geen deel dier ontleding te verzuimen daagde men zeker Picard, om hem te doen zwijgen als zijn advies door de verdediging werd gevraagd. De oude rechtsgeleerde schreef het eens ‘slechts edele zielen zien de gebeurtenissen in hun edele kanten.’ Treffend past zich dan hier het woord aan van Tolstoï ‘lieden die daarom als misdadigers worden aanzien omdat ze in zedelijk hoogtepunt de middelmaat overtreffen; menschen waaraan de maatschappij of de staat zich meer hadden schuldig gemaakt dan omgekeerd het geval was.’ (Opstanding).

[p. 36]

‘Recht, zegt Picard, vraagt geen pedanten, maar eischt karakters’. De te Brussel gebeurde potsierlijkheden leveren nu juist geen blijken van karaktergrootheid.

Borms is geoordeeld geworden door menschen die hem niet begrepen, door menschen die, zoo jubelt de Matin, ‘nog den haat hadden in het hart. Het idealisme van Borms kon hen niet raken, ze zijn nog vervuld met de passie van gister,... in een woord onvermurwbare Belgen.’ In Borms veroordeelde men 't aktivisme, de Advokaat-Generaal, heeft het verklaard waar het maar pas gaf. Geen mensch kan worden veroordeeld om gansch een stelsel, in Brussel miskende men het princiep der ‘persoonlijke verantwoordelijkheid’ (von Liszt: das Völkerrecht). Als de Duitschers een gemeente brandschatten wijl ze den dader van 't een of ander vergrijp niet ontdekken konden, huilden en sakkerden de patriotards; als Brussel, omdat het al de aktivisten niet treffen kon, Borms doet betalen voor allen, dan juichen ze. Als in Rijssel de militaire onderzoeksrechter eener zaak in diezelfde zaak optreedt als voorzitter van den krijgsraad, dan dient men tegen dien officier een zware aanklacht in; als hier hetzelfde gebeurt en Borms' verdedigers maken gebruik van hun proceduurrecht om daar tegen op te komen, krijgt de beschuldigde 100 fr. boet.

Wat Picard over de jury zegt laten we dan maar liever terzij. En komen tot het princiep van 't Recht: ‘Er bestaat geen natuurlijk recht, Recht is de hoogste uitdrukking van 's menschen opstand tegen zijn driften, van zijn strijd tegen de natuur om wille van zijn geluk. Recht is zijn wettige verdediging. Het Recht is de hinderpaal die de mensch, een volk, dat ondergaat, opricht als een schild met een besloten: Wij willen niet!’ (La Forge Roussel).

Proudhon zegde eens ‘Zoek het recht in en niet buiten den mensch.’ - ‘Er bestaat alleen sociaal, ekonomisch recht. Het doel van dit laatste en van 't natuurlijk recht is niet één.’ Waar de natuur leert dat de sterke heerscht over de zwakke, en kardinaal Mercier peroreert dat er volken zijn geroepen om te heerschen en andere om te dienen, dan stelt het Recht zijn veto! ‘Recht wordt onvermijdbaar afgeleid van de wet van 't behoud van 't wezen’, meer nog van een volk. Juist voor het Vlaamsche volk zag Picard die rechtsidee in den langen strijd om het zich zelf zijn!

De Duitscher Ihering in Kampf ums Recht steunt het Recht op het ideaal en toont als grootste drama: de idealist, de mensch vol rechtvaardigheidszin in strijd met de willekeur! ‘Als men de Wettelijkheid niet verlaat, ten voordeele van het Recht, zal de mensch zelf zijn Recht tegen die Wettelijkheid verdedigen en tegen het machtige stelsel waarop zij steunt en waarvan hij de machtige weerstand zal weten te breken’. (Het Zuivere Recht.) En als Picard heeft geformuleerd een der twee eischen van 't Recht: aan eenieder volgens zijn nooden, volgt het als prophetisch ‘Eenige der laagste onrechtvaardigheden in de Geschiedenis werden bedreven in den naam van het door de magistratuur geprostitueerde Recht!’

Zoolang als het Justitiepaleis de reproductie zal zijn van ons sociaal leven, zoolang het rechterlijk leven zal zijn ‘l'histoire sociale au Palais’ (de Saint Auban), zoolang zal ook daar heerschen de sombere, onmeedoogende figuur

[p. 37]

der sociale verdrukking. Die zich tegen die verdrukking verzet, zal door haar als Borms worden gebroken, om een politieke opinie!! gebroken door het stelsel waar tegen hij zich verhief als tegen een gevaar voor hem, voor ons, voor Vlaanderen! En hij wist, dat, lukte hij niet, dat stelsel zich vreeselijk wreken zou, niet oordeelen! Zoolang het Recht (!) is gegrondvest op den stelregel, dat het beter is dat een mensch sterve dan dat het volk ontsnapt uit de klauw die het bedwingt, zal zich eindeloos het schouwspel herhalen van datzelfde volk, het on-rechte, het hem vijandige toejuichend, moge dan het ‘Leve Barabbas’ zijn gemoderniseerd in een ‘Vive la Cour, vive le Jury!’

Agos.