Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xvij. Capittel.

1 Een van de voorgaende seven Engelen brenght den Apostel in een woestijne, ende toont hem de groote Hoere van Babylon, sittende op een roodt Beest, dat seven hoofden, ende tien hoornen heeft. 4 Hare kleedinge, vercieringe, tijtelen, ende bloetdorstigheyt wort beschreven. 7 De Engel verklaert Ioanni, eerst de verborgentheyt van het Beest. 9 daer na van sijne seven hoofden, ende van den achtsten Koningh die volgen soude. 12 ende van de tien hoornen, die soo veel Koningen zijn, die hare macht ontfangen met het Beest. 14 welke met het Lam strijden, maer worden van het selve overwonnen. 15 Den Engel verklaert welcke de wateren zijn, daer dese Hoere op sit. 16 ende hoe de Koningen hare macht de Beeste wederom sullen ontnemen. 18 Eyndelick verklaert hy welcke dese Hoere zy.

1

ENde ¹ een uyt de seven Engelen, die de seven phiolen hadden, quam ende sprack met my, ende seyde tot my, ² Komt herwaerts, ick sal u toonen het oordeel ³ der groote Hoere, ⁴ die daer sit op vele wateren:

1 Namelick, van welcke in het voorgaende sestiende Capittel is gesproken, die eenige meynen de vijfde geweest te zijn: om dat die sijne phiole op den throon des Beests hadde uytgegoten. Waer van in dese twee volgende Capittelen de breede verklaringe eygentlick wort gedaen.

2 Dit dient alleen tot opweckinge van den Apostel, alsoo hier geen veranderinge van plaetse, maer een vernieuwinge van gesichte wort verstaen, gelijck blijckt uyt het volgende derde vers. Siet dergelijcke wijse van spreken Ezech. cap. 8. vers 3. ende cap. 40. vers 1, etc.

3 Gelijck de ware Kercke Christi by een eerbare vrouwe, bekleet met de sonne, ende verciert met eene kroone van twaelf sterren, Capit. 12. vers 1. vergeleken is, alsoo wort hier de afvallige Kercke vergeleken by een prachtige Hoere, die Christum den eenigen Bruydegom verlatende, haer oock tot andere mannen, dat is, tot afgoden ende andere patroonen begeeft: hoewel sy van het tegendeel soude mogen roemen: gelijck van de Israëlitische Kercke, ende de stadt van Ierusalem oock gesproken wort, Iesa. cap. 1. vers 21. Ierem. cap. 3. vers 1. ende Ezech. cap. 16. vers 15. Welcke nu dese Hoere, ende haer oordeel zy, sal uyt het vervolgh blijcken.

4 Dat is, die daer heerschappije heeft over vele volckeren, scharen, tongen, ende natien, gelijck de Engel hier na versen 15, 18. verklaert.

2

^a Met welcke de Koningen der aerde ⁵ gehoereert hebben, ende ⁶ die de aerde bewoonen ⁷ zijn droncken geworden van den wijn harer hoererije.

a Apocal. 18.3.

5 Dat is, aengespannen hebben om hare geestelicke hoererije ende heerschappije voor te staen, ende andere met hare macht daer toe te brengen, gelijck van den Engel verklaert wort versen 13, 17.

6 Dat is, die aerdtsch gesint zijn, ende tot aerdtsche Godtsdiensten genegen, gelijck de menschen van naturen doen. Want hier van worden vers 8 uytdruckelick uytgenomen, alle de gene welcker namen zijn geschreven in het boeck des levens.

7 Dat is, zijn door eenen blinden yver ende liefde van hare opgesmuckte superstitien ende afgoderijen alsoo ingenomen ende vervult, als de boelen plegen van den wijn, die haer van een listige hoere ingeschoncken wort, om haer tot volbrenginge van hare oneerlicke lusten te brengen.

3

Ende ⁸ hy bracht my wech ⁹ in een woestijne, in den geest, ende ick sagh

8 Namelick, door een vertreckinge van sinnen, gelijck op het eerste vers is aengeteeckent.

9 Namelick, om te vryer op alles in stilte te konnen letten buyten het gewoel der menschen. Andere verstaen door dese woestijne het Rijck des Antichrists selve, het welck wel vol is van allerley wereltsch gewoel, maer ledigh ende woest van alle salighmakende waerheyt, ende geestelicke vruchtbaerheyt.

[fol. 160r]

¹⁰ een vrouwe sittende op een ¹¹ scharlakenroot ^b beest, dat vol was van namen der [Godts-]lasteringe, ende hadde seven hoofden, ende tien hoornen.

10 Dat door dese Vrouwe de stadt van Roomen met hare heerschappije wort verstaen, blijckt uyt de geheele beschrijvinge die hier na volght: insonderheyt uyt het vijfde vers, daer sy de groote Babylon wort genaemt, namelick geestlicker wijse verstaen, gelijck cap. 14. vers 8. ende 16.19. ende uyt het volgende negende vers, daer van den Engel verklaert wort, dat de seven hoofden van dit Beest daer de Vrouwe op sat, zijn seven bergen: ende uyt het laetste vers, daer uytdruckelick wort geseght, dat dese Vrouwe is de groote stadt, die ’t Koninckrijcke heeft over de Koningen der aerde, het welck op Roomen alleen past. Dit is soo klaer, dat niet alleen de voornaemste Oudtvaders, ende alle de Gereformeerde Leeraers daer in eens zijn, maer oock selve vele Pausgesinde uytleggers. Doch dese laetste drijven, om het Antichristendom van haren Paus ende Pausdom te weeren, dat dit van de stadt ende heerschappije van Roomen moet verstaen worden, alleen terwijle sy onder het gebiedt der Heydensche Keyseren is geweest, ende de Christenen heeft vervolght. Namelick, ontrent drie hondert jaren na Christi geboorte, tot de tijden des Keysers Constantini toe. Maer dese worden uyt het vervolgh van dese twee Capittelen lichtelick wederleght. Ten eersten, omdat het Heydensch Roomen andere Koningen ende volckeren, die sy onder haer heeft gebracht, niet en placht hare eygene afgoderije over te dringen, maer die hare gewoonlicke superstitie te laten volgen, selfs oock den Ioden, haren eygen Godtsdienst gelaten, tot dat sy tegen haer hebben gerebelleert. Daer dese Vrouwe met den kelck harer hoererije, dat is, afgoderije, alle Koningen ende volcken droncken maeckt. Ten tweeden, soo en kan op ’t Heydensch Roomen niet gepast worden, het gene vers 12. wort geseght, dat de tien Koningen die hare macht het Beest hebben gegeven, op een ure hare macht ontfangen hebben met het Beest, aengesien de oude Romeynen de gene die sy onder haer gebiedt hebben gebracht, allenghskens van tijt tot tijt met gewelt haer hebben onderworpen, ende niet door de onderlinge bewillinge ende t’samenspanninge. Ten derden, om dat het Beest ende dese Vrouwe die daer op sit, dat is, de Antichrist ende de stadt van Roomen hier geduerigh te samen worden gevoeght, daer het Heydensch Roomen, soo lange het Heydensch is geweest, eygentlick den stoel des Antichrists niet en is geweest, maer is die namaels eerst geworden. Ende daerom wort geseght, dat het Beest noch soude opkomen uyt den afgront, ende daer na ten verderve gaen. Eyndelick, om dat de droevige ende exemplare ondergangh van dese stadt Babylon, waer van het volgende Capittel in het breede spreeckt, niet en kan verstaen worden van het Heydensch Roomen, overmits het selve noyt sulcks en is overgekomen, soo lange het Heydensch is geweest: maer heeft daer na over de hondert jaren onder de Christelicke Keysers in goeden stant geweest, gelijck uyt de historien blijckt. Het is wel waer dat het daer na van de Gotthen, Wandalen, ende andere is ingenomen, ende gedestrueert, maer is korts daer na wederom tot sijnen vorigen stant gebracht, ende duert noch. Daer het openbaer is dat den ondergangh van dit Babylon, daer van in ’t volgende Capittel gesproken wort, nimmermeer en sal eyndigen, gelijck Cap. 18. versen 2, 21. wort betuyght. Dit is soo klaer, dat eenige Pausgesinde uytleggers selve bekennen, dat het gene hier ende in het navolgende Capittel gepropheteert wort, moet verstaen worden van de stadt van Roomen, die tegenwoordigh is: maer om het Antichristendom van haer te weeren, versieren sy een ander gedichtsel, namelick, dat een weynigh voor het eynde der werelt tien Heydensche Koningen, men weet niet uyt wat hoeck der werelt, sullen komen, ende met den Antichrist uyt de stamme Dan aenspannen, ende de geheele werelt innemen, den Paus van Roomen verjagen, ende den Antichrist in sijne plaetse stellen, ende hare Heydensche afgoderije alle volckeren overdringen, ende dit alles in drie jaren ende een half voor het eynde der werelt, ende Roomen met alle haren rijckdom verbranden, ende dan noch daer over rouwe bedrijven, etc. ’t welck voor desen oock is wederleght, ende tegen alle menschelick oordeel ende reden strijt: gelijck de volgende verklaringe oock genoeghsamelick sal uytwijsen.

11 Hier door wort de Konincklicke pracht, ende de bloetdorstigheyt van dit Beest, als oock van dese Vrouwe verstaen, gelijck uyt vers 4, ende 6. blijckt. Waer van siet de nader verklaringe, gelijck oock van de namen der Godtslasteringe in de aenteeckeninge op Cap. 13. vers 1. Van de seven hoofden, ende tien hoornen, sal van den Engel selve hier na verklaringe gedaen worden.

b Apocal. cap. 13. vers 1. ende 17.8.

4

Ende de vrouwe was ^c bekleet ¹² met purper ende scharlaken, ende verciert met gout ende kostelick gesteente, ende peerlen, ende hadde in hare hant ¹³ eenen gouden drinckbeker vol van grouwelen, ende van onreynigheyt harer hoererije.

c Apocal. 18.16.

12 De uyterlicke pracht van dese Vrouwe, ofte van de afvallige Roomsche Kercke, gaet door het geheele Rijck, niet alleen in hare publijcke regeeringe, maer oock in haren publijcken Godtsdienst: alwaer alles op het kostelickste ende cierlickste aengericht wort, ende purper ende scharlaken de livreije is, van hare voornaemste Hoofden.

13 Hier door worden bequamelick verstaen de schoone ende aenlockende tijtelen, die de Antichrist hemselven, ende sijne kercke, voor de werelt geeft, om de mensche tot sijn gehoorsaemheyt te brengen: als daer is de heylige Vader, de Stadthouder Christi, het Hooft van de Catholijcke Kercke, de navolger Petri, het fondament der Kercke, etc. die nochtans van binnen ingesien zijnde, vol grouwelicke lasteringen, superstitien, ende valsche leeringen zijn. Andere duyden dit van den beker der Misse, ende volgens dien van de Misse selve, die vol grouwelen is.

5

Ende ¹⁴ op haer voorhooft was eenen naem geschreven, [namelick] ^{d 15} Verborgentheyt, ¹⁶ de groote Babylon, ¹⁷ de moeder der hoererijen ende ¹⁸ der grouwelen der aerde.

14 Namelick, gelijck de vermaerde hoeren eertijts plachten op het voorste van hare huysen, ende op hare eygene voorhoofden hare namen ende tijtelen te stellen, om te meer bekent te worden, ende de boelen te beter tot haer te locken, ende tot hare liefde te trecken.

d 2.Thessal. cap. 2. vers 7.

15 Gr. Mysterion, welcke name vele getuygen dat op den Pauselicken hoet met drie kroonen voor desen is gestelt geweest. Doch dit onaengesien, soo kan dit op meest alle ceremonien, gewaet, ende wyingen, die de Paus met sijne geschorene gebruyckt, gevoeghlick worden geduydt, die sy alle tot de minste toe vol mysterien ende verborgentheden verdichten te zijn.

16 Namelick, alsoo geestelick ofte figuerlick genaemt, gelijck Cap. 11. vers 8. van Egypten ende Sodoma uytgedruckt wort, waer van siet aldaer de verklaringe. Siet oock hier voren Cap. 14.8. ende 16. vers 19.

17 Ofte, de moeder der hoere, Dat is, der afgoderijen ende superstitien, gelijck te voren op vers 1. aengeteeckent is. Want alsoo roemt sy oock, Namelick, dat sy is de Moeder de heylige Kercke, van welcke alle andere Kercken op aerden voortgekomen zijn, ende hangen, als kinderen van hare moeder.

18 Namelick, in het afsetten ende ombrengen van Koningen ende Princen, in het ontslaen van Princen ende ondersaten van haren eedt, in het verbreken van wettige houwelicken, in het ontrecken van kinderen van de gehoorsaemheyt ende dienst harer ouderen onder den deckmantel van religie, in het toelaten van publijcke hoerhuysen, in liegen ende bedriegen, ende dergelijcke grouwelen, die de leere ende daden des Pausdoms medebrengen.

6

Ende ick sagh dat de Vrouwe ¹⁹ droncken was van ^e het bloet der heyligen, ende van het bloet der getuygen Iesu. Ende ick verwonderde my, als ickse sagh, met groote verwonderinge.

19 Waer van de boecken der Martelaren van allerley natien vol exempelen zijn.

e Apocal. 18.24.

7

Ende de Engel seyde tot my, Waerom verwondert ghy u? ²⁰ Ick sal u seggen de verborgentheyt der Vrouwe, ende des Beests dat haer draeght, ’t welck de seven hoofden heeft, ende de tien hoornen. [kolom]

20 Dat is, ick sal u nader verklaren: gelijck in het vervolgh geschiet.

8

Het Beest, dat ghy gesien hebt, ²¹ was ende en is niet: ende het ²² sal opkomen uyt den afgront, ende ²³ ten verderve gaen: ende die op de aerde woonen ²⁴ sullen verwondert zijn ( ^{f 25} welcker namen niet en zijn geschreven in het boeck des levens van de grontlegginge der werelt) siende het Beest, ²⁶ dat was, ende niet en is, hoewel het is.

21 Dat hier van het Antichristische Rijck gepropheteert wort, is openbaer: daerom moeten alle dese vier eygenschappen daer op passen. De eerste dan dat het ten tijden Ioannis was, kan bequamelick verstaen worden van het Roomsche Rijck, dat onder verscheydene regeeringen nu al eenige hondert jaren geweest was, ende noch blijven soude: waer by de Engel voeght, ende en is niet, om dat het in dien tijt geen geestelick gebiedt over de Kercken in Christenrijck en hadde, noch in eenige hondert jaren hebben en soude.

22 Namelick, om dat het eerst na vijf hondert jaren, na den tijt Ioannis beyde dese heerschappijen soude verkrijgen, wanneer d’Antichrist niet alleen alle geestelicke persoonen, maer oock de wereltsche Princen hem, tegen Christi leere ende exempel, soude onderwerpen, gelijck ten tijden van Phocas ende daer na is geschiet, Apocal. 13. vers 1.

23 Namelick, na dat het eenen merckelicken tijt sal hebben gestaen, sal het allenghskens wederom afnemen, ende sijn aensien onder de Christenen verliesen, gelijck nu eenigen tijt herwaerts is begonnen, ende in het volgende Capittel sal vervult worden.

24 D. sullen met eerbiedinge tegen het selve beweeght zijn, ende dat aenbidden, ofte haer het selve onderwerpen. Siet hier voren Capit. 13. versen 3, 4, 8.

f Exod. 32.32. Philip. 4.3. Apocal. 13.8.

25 Dat is, uytgenomen die, welcker namen zijn geschreven in het boeck des levens. Waer van siet Capit. 13. vers 8. Het welck hier tusschen gevoeght wort, op dat het niet en soude schijnen, dat Christus, ten tijde van het Rijck des Antichrists, geen gemeynte op aerden meer en soude hebben behouden.

26 Dese woorden konnen uyt de vorige aenteeckeninge op dit vers genoegh verstaen worden.

9

Hier is het verstant ^g dat wijsheyt heeft. ^h De seven hoofden ²⁷ zijn seven bergen, op welcke de Vrouwe sit.

g Apocal. 13.18.

h Apocal. cap. 13. vers 1.

27 Dat is, beteeckenen seven bergen. Dat nu de stadt van Roomen op seven bergen was gebouwt is uyt alle oude schrijvers genoegh bekent: welcke waren de bergh Capitolinus, Palatinus, Caelius, Aventinus, Esquilinus, Viminalis, ende Quirinalis, waerom sy oock by eenige oude schrijvers de sevenbergische stadt genaemt wort.

10

Ende ²⁸ zijn [oock] seven Koningen: de vijve zijn gevallen, ende de een is, ²⁹ de ander en is noch niet gekomen, ende wanneer hy sal gekomen zijn, moet hy een weynigh [tijts] blijven.

28 Dat is, beteeckenen seven Koningen, ofte Konincklicke regeeringen: waer uyt blijckt, dat een voorbeelt ofte sake, wel verscheydene beduydingen kan hebben. Welcke nu dese seven Koningen zijn, wort verscheydelick verstaen. Eenige verstaen door dese Koningen de seven Keyseren, die te Roomen na de tijden van Nero, tot desen tijt van Ioannis ballinghschap, hadden geregeert. Doch daer en schijnt geen reden te zijn, waerom de Keyseren, die voor Neronis tijt van Iulius Caesar af geregeert hadden niet soo wel en souden moeten gereeckent worden, als de volgende: ende is openbaer dat hier van sulcke Koningen wort gesproken, die de geheele regeeringe van het gantsche Roomsche Rijck begrepen. Daerom verstaen andere het bequamelicker voor de seven formen ofte wijsen van regeeringe, daer mede de stadt van Roomen soo te voren geregeert was geweest, als daer na noch geregeert soude worden, gelijck de Engel hier ende vers 11. getuyght. Waer van de eerste regeeringe was geweest van Romulus af tot Tarquinius, onder eygentlick genaemde Koningen. De tweede, van Brutus af, onder de Consules, ofte Burgemeesters. De derde, onder de Dictatores. De vierde onder de Decemviros. De vijfde onder de Tribunos Consulares. De seste, onder de Keysers, van Iulius Caesar af, welcke doe noch duerde, doe aen Ioannes dese Openbaringe is geschiet.

29 Dit is de sevende soorte ofte wijse van regeeringe, die onder Constantinus de eerste Christen Keyser heeft begonnen, die een ander forme van regeeringe in sijnen tijt heeft aengevangen, ende na dat hy ontrent twintigh jaren tot Roomen hadde geseten, ende het Christen geloove alomme hadde ingevoert, is na Bizantium getrocken, het welck hy na sijnen name Contantinopolen heeft genaemt, ende heeft aldaer den stoel des Keyserrijcks voornamelick bevestight, waer door de Keyserlicke autoriteyt te Roomen ende in Italien meer ende meer heeft afgenomen, ende de Antichristische heerschappije allenghskens is op-gekomen. Welcke de achtste forme van regeeringe is, daer hier van wort gesproken.

11

Ende ³⁰ het Beest dat was, ende niet en is, die is oock de achtste [Koningh,] ³¹ ende is uyt de seven, ende gaet ten verderve.

30 Dit is de Pausche regeeringe, die wel eenighsins in hare beginselen begon op te rijsen, maer noch niet ten vollen en was geopenbaert: voor dat ten tijde van den Keyser Phocas, ontrent vijf hondert ende tien jaren, na dese Openbaringe, ende ses hondert ende ses jaren na Christi geboorte, het Pausdom sijne geestelicke ende wereltlicke heerschappije over de Christenheyt allenghskens heeft uytgestreckt, ende ten vollen is te voorschijn gekomen: gelijck voor desen is aengewesen. Het welck oock na dat het eenige hondert jaren in sijn volle kracht was geweest, allenghskens wederom heeft beginnen te vervallen, ende noch vervalt.

31 Dat is, heeft sijne macht uyt de vorige seven hoofden, ofte wijsen van regeeringe by een gebracht, ende allenghskens opgericht. Want dit achtste niet alleen een hooft van dit Beest, maer oock het gantsche Beest begrijpt.

12

Ende ⁱ de tien hoornen die ghy gesien hebt, zijn ³² tien Koningen, die het Koninckrijck noch niet en hebben ontfangen, maer als Koningen macht ontfangen ³³ op eene ure met het Beest.

i Dan. 7.20. Apoc. 13.1.

32 Dat is, Koninckrijcken: gelijck by Daniel, ende hier, de Koningen met hare successeurs in deselve Rijcken doorgaens worden verstaen. Sommige uytleggers nu nemen dit getal voor een precijs getal van tienen, die de eerste geweest zijn, die ontrent den tijt van de opkomste des Antichrists in het Westen mede zijn opgekomen. Andere, voor een onseker getal dat daer ofte daer ontrent is: gelijck dit woort tien oock elders wort gebruyckt: siet een exempel Genes. cap. 31. vers 7. ende Numer. cap. 14. vers 22. ende worden hier onder gestelt de Koninckrijcken van Hungarien, Napels, Spangien, Vranckrijck, Engelant, Schotlant, Polen, Sweden, Denemarcken, Portugael, Bohemen, ende eenige andere, die hier onder zijn begrepen, als Navarre, Arragon, Leon, Silicien, Sardinien, Norwegen, etc.

33 Dat is, op ofte ontrent eenen tijt: gelijck dese maniere van spreken oock genomen wort Ioan. 4.52. Actor. cap. 10. versen 3, 30. Apocal. cap. 3. vers 3. Andere setten het over, eene ure, Dat is, eenen korten tijt, gelijck dese wijse van spreken oock elders beteeckent. Doch de eerste komt met het ooghmerck des Apostels best over een.

13

Dese hebben ³⁴ eenerley meyninge, ende sullen hare kracht ende macht het Beest over geven.

34 Namelick, in dit stuck van het mainteneeren ende voorstaen van de autoriteyt ende superstitien des Antichrists, al is het dat sy in wereltsche saken seer verscheyden, ende met malkanderen dickmael twistigh zijn: ende al is het dat somwijlen eenige van dese Koningen haer tegen eenige van dese Pausen hebben gestelt, soo hebben sy nochtans altijt willen schijnen het Pausdom selve ende sijne leere voor te staen.

14

Dese ^k sullen ³⁵ tegen het Lam krij-

k Apocal. 16.14.

35 Dat is, Christum in sijne leden bekrijgen ende vervolgen: gelijck Christus selve tot Paulum spreeckt, Actor. cap. 9. vers 4. Want al is het dat sy niet altijt voor en hebben gehadt Christum regelrecht te bestrijden, nochtans die sijne leden ende sijne leere soecken uyt te roeijen, worden geacht ende in de Schrifture geseght Christum selve te bestrijden. Siet Psalm 2.2. Actor. 4.25, etc.

[fol. 160v]

gen, ende ³⁶ het Lam salse overwinnen, ( ^l want het is een Heere der heeren, ende ³⁷ een Koningh der koningen) ende die met hem zijn, de geroepene, ende uytverkorene, ende geloovige.

36 Namelick, soo door een geestelicke overwinninge, dat sy de ware ende salighmakende leere Christi niet en sullen konnen uytroeijen, wat sy oock doen, maer dat Christus door sijne uytverkorene ende geloovige, in spijt van alle sulck gewelt, deselve sal verbreyden in de werelt: als oock door vele uyterlicke overwinningen, die hy de sijne over haer sal geven, gelijck de exempelen van de voorgaende ende dese tegenwoordige eeuwe bewijsen. Ende in dien laetsten grooten krijgh, waer van in het voorgaende Capittel vers 14. is gepropheteert, sal het noch klaerder voor de geheele werelt blijcken.

l 1.Timoth. 6.15. Apocal. 19.16.

37 Desen tijtel wort Christo, als de eenige Heere ende Koningh boven alle Heeren ende Koningen hier gegeven, gelijck deselve Godt gegeven wort, 1.Timoth. capit. 6. vers 15. om dat hy is de waerachtige Godt ende Heerschapper over alle creaturen, eenes wesens met den Vader. Siet oock hier na Capit. 19. vers 16.

15

Ende hy seyde tot my, ^m De wateren die ghy gesien hebt, daer de Hoere sit, ³⁸ zijn volcken ende scharen, ende natien, ende tongen.

m Iesa. cap. 8. vers 7.

38 Dat is, beteeckenen volcken van verscheyden talen ende natien. Een sacramentelicke wijse van spreken, gelijck hier voor oock is aengewesen, ende hier na vers 18. noch volght.

16

Ende ³⁹ de tien hoornen die ghy gesien hebt op het Beest, die sullen de Hoere haten, ende ⁴⁰ sullense woest maken, ende naeckt: ende sy ⁴¹ sullen haer vleesch eten, ende sullense ^{n 42} met vyer verbranden.

39 Dat is, Koningen, gelijck vers 12. is verklaert, sullen eyndelick hare oogen open doen, ende gewaer worden, hoe sy van haer verleyt zijn, ende haer daer over als oock over hare afgoderije ende heerschappije haten. Waer van eenige nu alreede sulcks hebben gedaen: ende Godt staet te bidden, dat van de overige oock sulcks mach geschieden.

40 Dat is, hare macht ende aensien, dat sy deselve in hare Rijcken te voren gegeven hadden, wederom aen haer nemen, ende tegen haer keeren.

41 Dat is, sullen hare inkomsten ende rijckdommen, die sy uyt hare landen trock haer weygeren, ende ontnemen, ende selve tot haer eygen nut aenwenden ende tegen haer gebruycken.

n Apocal. 18.8.

42 Namelick, de plaetse ofte stadt met seven bergen, daer sy haren stoel ofte throon heeft, gelijck Cap. 16. vers 10. aengewesen is.

17

Want ⁴³ Godt heeft [haer] in hare herten gegeven dat sy sijne ⁴⁴ meyninge doen, ende dat sy eenerley meyninge doen, ende dat sy haer Koninckrijck het Beest geven ⁴⁵ tot dat de woorden Godts voleyndight sullen zijn.

43 Want het herte der Koningen is in de hant des Heeren, gelijck waterbeken, hy keert dat waer hy wil, Proverb. cap. 21. vers 1. namelick, ofte in sijnen rechtvigen toorn, ende oordeel, tot harer straffe, ende beproevinge van sijn volck: ofte in sijne genade tot verlossinge ende bevrydinge van sijn volck, ende tot straffe sijner vyanden.

44 Ofte, raet, gelijck oock vers 13. ende hier in het volgende.

45 Dat is, tot dat de prophetien ofte voorseggingen sullen vervult zijn, die Godt ons in sijn woort geopenbaert heeft, soo van de opkomste ende heerschappije, als van den val des Antichrists.

18

Ende de Vrouwe die ghy gesien hebt, is ^{o 46} de groote stadt, die het Koninckrijck heeft over de Koningen der aerde.

o Apocal. 16.19.

46 Siet de verklaringe hier van in de aenteeckeninge op vers 3.