Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xiiij. Capittel.

1 Den Apostel siet in een gesichte het Lam staende op den bergh Sion met sijne 144000 geteeckende. 2 In den hemel wort een nieuw gesangh gesongen, dat niemant en kan leeren dan deselve. 4 Dese zijn maeghden, ende volgen het Lam waer het gaet. 6 Daer op vlieght een Engel door het midden des hemels, ende verkondight het eeuwigh Euangelium. 8 Welcken een ander Engel volght, die den val der grooter stadt Babel voorseght. 9 ende een derde, die de eeuwige straffe dreyght den genen die het Beest aenbidden, ofte sijn merckteecken hebben. 12 De heylige worden tot lijdtsaemheyt vermaent, ende die in den Heere sterven van hare saligheyt versekert. 14 Daer na wort een op een witte wolcke gesien, met een kroone op het hooft, ende een sickel in de hant, welcke vermaent wort sijnen sickel in den rijpen oogst te senden. 17 Eyndelick komt noch een Engel uyt den tempel des hemels, met noch een sickel, die vermaent wort de druyftacken der aerde te snijden. 19 Welcke hy werpt in de wijnpers-back des toorns Godts, die getreden wort, ende vloeyt tot aen de toomen der peerden duysent ses hondert stadien verre.

[fol. 158r]

1

ENde ick sagh, ende siet, ¹ het Lam ² stont op den bergh Sion, ende met hem ^{a 3} hondert vier en veertigh duysent, ⁴ hebbende den naem sijns Vaders geschreven aen hare voorhoofden.

1 Waerom Christus het Lam genaemt wort, is voor desen verklaert Capit. 5. vers 6.

2 Christus wort hier ingevoert als staende op den bergh Sion waer door de gemeynte wort afgebeelt, gelijck Iesa. 2. versen 2, 3. 1.Petr. 2.6. ende elders, om dat hy in ’t midden van de vervolgingen des Antichrists, altijt een wakende ooge heeft over sijne gemeynte, ende deselve altijt vergadert ende beschermt: waerom hy oock Actor. 7. vers 56. wort geseght te staen aen de rechter hant Godts, ende hier voren Cap. 2. vers 1. te wandelen onder de kandelaren, als altijt veerdigh ende gereet zijnde om die by te staen, ende van alle noodige gaven te voorsien.

a Apocal. 7.4.

3 Dese zijn de gene, die uyt alle stammen van ’t Israël Godts geteeckent zijn, Capit. 7. vers 3, etc. geduerende den tijt van het Rijck des Antichrists, ende van de vlucht der vrouwe in de woestijne, ende die in den algemeynen afval Christo haer Hooft altijt by gebleven zijn: ende worden hier gestelt tegen de groote menighte der gene, die het merckteecken des Beests hebben ontfangen, waer van hier voren is gesproken, ende hier na noch sal gesproken worden.

4 Van welck schrijven deser namen op hare voorhoofden, siet hier voren op Capit. 7. vers 3. ende 9.4.

2

⁵ Ende ick hoorde een stemme uyt den hemel, als ^b een stemme veler wateren, ende als een stemme ⁶ van eenen grooten donderslagh. Ende ick hoorde een stemme ^{c 7} van cytherspeelders, spelende op hare cythers:

5 Eenige verstaen door dese stemme de stemme van de geteeckende selve, die den Apostel eerst van verre, ende daer na van na by, allenghskens naerder komende, heeft gehoort. Doch alsoo in het derde vers wort geseght, dat dit gesangh niemant en konde leeren, dan dese geteeckende, soo wort dit gevoeghlicker verstaen van de stemme der ontallicke menighte der gene die in den hemel rontom den throon Godts te voren alreede stonden, ende Godt dagh ende nacht loofden, van welcke Cap. 7. vers 9. is gehandelt, by welcke dese 144000 haer oock hebben gevoeght, na dat sy ten tijden des Antichrists allenghskens uyt de strijdende Kercke hier op aerden tot de triumpheerende in den hemel door Christum haer Hooft oock gebracht zijn: gelijck hier na Cap. 19. vers 1, etc. te sien is.

b Apocal. 1.15.

6 Niet ten aensien van hare schrickelickheyt, gelijck dit wel somwijlen wort genomen, maer ten aensien van haer grootte, ende den yver daer die uyt sproot. Andersins was sy lieflick om hooren, gelijck hier na Capit. 19. vers 6. wort verklaert.

c Apocal. 5.8.

7 Dese gelijckenisse is genomen van de wijse van doen in den tempel Salomons, daer by het gesangh oock instrumenten van musijcke door de Priesters ende Leviten gebruyckt wierden. Siet oock hier voren Capit. 5. vers 8.

3

Ende sy songen als ^{d 8} een nieuw gesangh voor den throon, ende voor de vier Dieren, ende de Ouderlingen: ende ⁹ niemant en konde dat gesangh leeren, dan de hondert vier en veertigh duysent, ¹⁰ die van de aerde gekocht waren.

d Apocal. 5.9.

8 Het welck alsoo oock wort genaemt Cap. 5. vers 9. ende hier nieuw wort genaemt, van wegen de nieuwe oorsake, die tot desen lofsangh wort gegeven, door de verlossinge van dese geteeckende, ende de nieuwe verkondinge van dit eeuwigh Euangelium. Siet dergelijcke wijse van spreken Psalm 40.4. Iesa. 42.10.

9 Namelick, met een oprecht gevoelen ende volle versekertheyt, dat sy deel daer aen hadden. Want hoewel de hypocriten somwijlen oock Godt loven voor de verlossinge door Christum geschiet, nochtans en kan niemant sulcks van herten doen, dan die door het ware geloove, ende de versekeringe des Heyligen Geests, sulcks heeft geleert. Siet Rom. 8.15, 26. 1.Corinth. 12. vers 3.

10 Namelick, door het bloet des Lams, gelijck Cap. 5. vers 9. wort uytgedruckt. Siet oock 1.Petr. 1.19.

4

Dese zijn het ¹¹ die met vrouwen niet bevleckt en zijn: ^e want sy zijn maeghden. Dese zijn het die het Lam volgen waer het oock henen gaet. Dese zijn gekocht uyt de menschen, [tot] ¹² eerstelingen Gode ende den Lamme.

11 Dit en kan niet verstaen worden van den houwelickenstaet, als sommige drijven. Want die is eerlick onder alle, ende het bedde onbevleckt, gelijck Paulus getuyght Hebr. 13.4. ende Christus wort gevolght waer hy gaet, niet alleen van de gelucksalige die hier ongetrouwt zijn geweest, maer oock van de getrouwde, als Patriarchen, Apostelen, Martelaren, ende ontallicke andere, gelijck de Schrifture spreeckt 2.Cor. 5.6, etc. 1.Thess. 4.17, etc. Maer door dese maeghden worden hier verstaen de gene die met haer geloove ende ware belijdenisse Christo haren Bruydegom stantvastelick zijn by gebleven, als de Hoere van Babel met den kelck harer hoererije, dat is, afgoderije, alle Koningen ende volckeren der aerde heeft droncken gemaeckt. Waer van in het vervolgh breeder gesproken sal worden. Op gelijcke wijse spreeckt oock den Apostel Paulus van allerley ware geloovige, 2.Cor. 11.2.

e 2.Cor. 11.2.

12 Dat is, op dat sy Gode ende den Lamme heyligh ende eygen souden zijn, gelijck de eerstelingen der vruchten Gode moesten geheylight ende toege-eygent worden. Siet Levit. 23.10. Num. 15.20, etc.

5

^f Ende ¹³ in haren mont en is geen bedrogh gevonden: want sy zijn ^{g 14} onberispelick voor den throon Godts.

f Zephan. 3.13.

13 Namelick, gelijck in de gene die het merckteecken des Beests dragen, welcke wel willen schijnen Gode ende Christo te dienen, maer in der daet ende met der herten keeren sy haer van hem tot den dienst der beelden, ende andere hulpers, die sy nevens Godt willen eeren ende aenbidden. Siet dergelijcke Zephan. 3.13. Rom. 1.25.

g Ephes. 5.27.

14 Namelick, om dat sy door het ware geloove zijn gerechtveerdight voor Godt, ende hem oprechtelick ende van herten dienen, niet om de menschen, maer alleen om Godt te behagen. Siet dergelijcke Luce 1.6. Ephes. 5.27.

6

¹⁵ Ende ick sagh ¹⁶ eenen anderen Engel vliegende in het midden des hemels, ende hy hadde ¹⁷ het eeuwigh Euangelium, om te verkondigen den genen die op de aerde woonen, ende allen natie, ende geslachte, ende tale, ende volcke: [kolom]

15 Hier begint het ander deel van dit Capittel, waer in de herstellinge van de leere des Euangeliums, met sekere trappen, in openbare Kercken wort voorseght, van het Antichristendom afgesondert, na dat het selve op het hooghste soude zijn geklommen, ende de waerheyt des selfs allermeest verduystert. Hoewel oock Godt de sijne daer uyt altijt heeft vergadert, gelijck hy ten tijden Achabs in Israël die seven duysent hadde behouden, Rom. 11.4

16 Door desen Engel worden verstaen de getrouwe getuygen Christi ende Leeraers des Euangeliums, die als het Antichristendom nu op het hooghste was, hebben beginnen de werelt tegen het selve openbaerlick te waerschouwen, ende het Euangelium Christi door het Christendom opentlick te verbreyden: gelijck ontrent het jaer 1170 in Vranckrijck zijn geweest de Waldensen ende Albigeoisen, waer tegen hem de Antichrist met groote macht heeft gestelt, alsoo na het getuygenisse eeniger Historyschrijvers, over de tien hondert duysent van deselve in verscheydene tijden ende plaetsen zijn omgebracht ende verjaeght. Doch en heeftse soo niet konnen uytroeijen, ofte deselve zijn noch in groot getal door geheel Europa verstroyt geworden, ende by hare belijdenisse gebleven.

17 Namelick, van de saligheyt alleen door het geloove, ende de aenroepinge van den eenigen Godt, ende den eenigen Middelaer Christum te verwerven: het welck eeuwigh wort genaemt, om dat het van de tijden der eeuwen is verordineert, ende van het begin der werelt belooft, Titum 1.2. Hoewel andere oock meynen dat het hier eeuwigh genaemt wort, om dat het selve na dien tijt niet meer alsoo en soude konnen onderdruckt worden, ofte het soude altijt in de werelt in eenige plaetsen openbaerlick bekent blijven, gelijck in der daet geschiet.

7

Seggende met een groote stemme, ¹⁸ Vreest Godt, ende geeft hem heerlickheyt, want ¹⁹ de ure sijns oordeels is gekomen. Ende aenbidt hem ^h die den hemel, ende de aerde, ende de zee, ende ²⁰ de fonteynen der wateren gemaeckt heeft.

18 Dit is het eerste deel van de stemme des Euangeliums, waer door de aenbidders van ’t Beest tegen de afgoderije worden gewaerschouwt, ende vermaent dat sy Godt alleen in Christo Iesu souden eeren, vreesen, ende dienen.

19 Dat is, na by, gelijck de Schrifture oock van den laetsten dagh spreeckt. Ende is dit een seer krachtigh argument om de menschen van de afgoderije af te manen, gelijck van Paulo dit oock tot die van Athenen wort gebruyckt, Act. c. 17. versen 29, 30, 31.

h Genes. 1.1. Psalm 33.6. ende 124.8. ende 146.6. Actor. 14.15. ende 17.24.

20 Het welck wonderwerck Godts de Schrifture oock elders alsoo verhaelt, Psalm 104. vers 10. ende 114.8.

8

Ende daer is ²¹ een ander Engel gevolght, seggende, ^{i 22} Sy is gevallen, sy is ghevallen, Babylon ^k die groote stadt, om dat sy uyt ²³ den wijn des toorns harer hoererije alle volcken heeft gedrenckt.

21 Namelick, die met nieuwen ernst het Antichristendom soude aentasten, ende de werelt daer voor waerschouwen, na dat het nu den voortgangh van de predicatie des voorgaenden Engels ten grooten deele verdruckt hadde. Onder desen Engel meynen sommige dat opgestaen zijn Iohannes Wiclef met de sijne in Engelant, ende Ioannes Hus, ende Hieronymus van Praga, in Duytschlant ende Bohemen, die ontrent het jaer 1380 ende 1400, met schrijven ende leeren dit nieuwe Babel veel afbreucks gedaen hebben. Ende hoewel sy eyndelick door het Concilie van Constans, ende het gewelt des Keysers Sigismundi, ten grooten deele zijn onderdruckt, soo zijn nochtans vele van hare discipelen ende kercken altijt overigh gebleven, insonderheyt in de quartieren van Bohemen ende Moravien, Polen, Hungarien, ende elders.

i Iesa. 21.9. Ierem. 51.8. Apocal. 18.2.

22 Dat is, haren val is by Godt besloten, ende wort alreede in de herten van vele begonnen, ende sal van nu voortaen meer ende meer bevoordert worden, tot dat sy eyndelick geheel sal uytgeroeyt zijn, gelijck hier na Cap. 18. in het breede sal worden verklaert. Dese woorden zijn genomen uyt Iesa. cap. 21. vers 9. ende Ierem. cap. 51. vers 8. alwaer dergelijck dreygement over het oude Babel van Assyrien, ofte Chaldeen, dat de Israëliten lange verdruckt hadde, ende dat een voedster van alle pracht ende afgoderije in de werelt was geweest, wort uytgesproken.

k Apocal. cap. 16. vers 19. ende 17.5. ende 18.10, 21.

23 Dat is, harer afgoderije, daer mede de toorne Godts over haer verweckt wort. Andersins kan het oock overgeset worden, den wijn des vergifts harer hoererije: gelijck dit Griecks woort in de oude Griecksche oversettinge des Ouden Testaments oock wort genomen, Deuter. cap. 32. vers 32. Psalm 58. vers 5. Een gelijckenisse genomen van een oneerlicke vrouwe, die door soeten vergifteden wijn de mannen van hare sinnen pleeght te berooven, ende tot hare onkuysche liefde te trecken: welcke beteeckeninge met de uyterlicke wijse van Godtsdienst der afgodendienaers geheel wel over een komt.

9

Ende ²⁴ een derde Engel is haer gevolght, seggende met een groote stemme, Indien yemant het Beest aenbidt ende sijn beelt, ende ontfanght het merckteecken aen sijn voorhooft, ofte aen sijne hant,

24 Dese Engel komt nu voorder, ende waerschouwt noch met grooter ernst alle de gene die het Beest aenbidden, ofte sijn merckteecken dragen, voor de eeuwige straffe, die haer is nakende, soo sy haer niet en bekeeren. Onder welcken Engel gestelt wort de tijt van de voller reformatie in de Christenheyt, die van Luthero, Zwinglio, ende hare medestanders in het jaer 1517 is begonnen, ende door vele treflicke Leeraers, ja oock Koningen, Princen, ende Republijcken tot noch toe is gevoordert. In welcke de menschen die onder het Antichristendom waren, noch klaerder worden onderwesen, ende voor de valsche leere ende afgoderije des selves noch ernstelicker gewaerschouwt.

10

²⁵ Die sal oock drincken uyt den wijn des toorns Godts, die ongemenght ^{l 26} ingeschoncken is ^m in den drinckbeker sijnes toorns: ende sal ⁿ gepijnight worden ^o met vyer ende sulpher, voor de heylige Engelen, ende voor het Lam.

25 Dat is, in plaetse dat hy hem heeft laten verlocken, door den kelck der afgoderije der Hoere van Babel, sal de Heere hem doen drincken van den wijn sijns toorns, ende sijner straffen. Een maniere van spreken by de Propheten gebruycklick, wanneer Godts sware straffen aen eenigh volck worden gedreyght. siet Psalm 75. vers 9. Ierem. cap. 25. vers 15.

l Apocal. cap. 18. vers 6.

26 Ofte, ingemenght: want suyvere wijnen ingeschoncken, ofte wijnen van verscheydene soorten onder den anderen gemenght, brengen den mensche eer dronckenschap, suyselingen, ende andere swarigheden toe: welcke hier worden vergeleken by Godts rechtveerdige straffen, daer hy sijne barmhertigheyt niet mede en menght.

m Apocal. cap. 16. vers 19.

n Apocal. 20.10.

o Apocal. 19.20.

11

^{p 27} Ende de roock van hare pijninge gaet op in alle eeuwigheyt, ende sy en hebben geen ruste dagh ende nacht die het Beest aenbidden ende sijn beelt, ende soo yemant het merckteecken sijns naems ontfanght.

p Apocal. 19.3.

27 Dat is, den roock des vyers daer door sy gepijnight worden, Luce 16.24.

12

^{q 28} Hier is de lijdtsaemheyt der heyligen: hier zijnse ²⁹ die de geboden Godts bewaren, ende het geloove Iesu.

q Apocal. cap. 13. vers 10.

28 Dese volgende twee versen dienen tot vertroostinge der geloovige, die in den tijt van dese reformatien door den Antichrist op een nieuw met alle gewelt souden vervolght ende verdruckt worden. Waer tegen hier wort gestelt hare lijdtsaemheyt in het verwachten van de rechtveerdige wrake Godts over de dienaers des Antichrists: ende de versekertheyt der saligheyt die haer bereydt is, gelijck oock de Martelaren, die in de eerste vervolgingen onder de Heydensche Keyseren om Christi wille waren gestorven, dese beyde redenen van troost zijn voorgestelt geweest Cap. 6. vers 10, etc.

29 Dit zijn de twee merckteeckenen van een recht gereformeert Christen, gestelt tegen de aenbidders van het Beest ende sijn beelt: gelijck deselve hier voren Cap. 12. versen 11, 17. oock sijn voorgestelt. Siet de verklaringe aldaer.

13

Ende ick hoorde een stemme uyt den hemel die tot my seyde, Schrijft, Saligh zijn de doode, die ³⁰ in den Heere sterven, ³¹ van nu aen: Ia seght de Geest, op dat

30 Dat is, om des Heeren wille, gelijck Ephes. cap. 4. vers 1. ofte, in den Heere, Dat is, in het geloove ende in de vreese des Heeren, gelijck dese wijse van spreken oock gebruyckt wort 1.Corinth. cap. 15. vers 18. 1.Thess. 4.16, etc.

31 Sommige voegen dese woorden by het voorgaende woort schrijft, ende verklarense alsoo, Schrijft van nu aen, in sulcker voegen dat hier van den Engel soude worden betuyght, dat in den tijt van de vernieuwinge der predicatie deses eeuwigen Euangeliums, door dese drie Engelen aengewesen, de ware getuygen Christi niet en souden prediken noch schrijven, gelijck in de duysternisse des Antichristendoms geschiet, dat de kinderen Godts, als sy sterven, beanghst moeten zijn voor de vreese des vagevyers, ende der helscher smerten, die sy na hare doot noch souden moeten uytstaen, ’t en zy daer in voorsien worde door uytvaerden, zielmissen, aflaten, etc. Maer dat sy saligh zijn, soo haest sy sterven, ende datse door Christi bloet alleen van hare sonden worden gereynight. Andere voegen dese woorden van nu aen by het woort saligh, ende verklaren het alsoo, dat die in Christo sterven saligh zijn van nu aen, Dat is, soo haest sy sterven, etc. niet tegenstaende de Antichrist met de sijne haer veroordeelt als ketters ende verdoemde menschen: gelijck Christus oock sijne discipelen sulcken troost voorstelt, Matth. cap. 5. versen 10, 11, 12. ende beyde komt met de sake wel over een.

[fol. 158v]

sy rusten mogen van haren arbeyt: ende ³² hare wercken volgen met haer.

32 Ofte, haer na, Dat is, de genadige loon van hare moeyte, swarigheyt, lijdtsaemheyt, etc. om Christi wille uytgestaen, vergeselschapt haer, of volght haer. Een gelijckenisse genomen van de gene die ten eynde van de loopbane of van den strijt nu gekomen zijn, ende daer na rusten, verquickt ende gekroont worden, 2.Timoth. 4.7, 8.

14

Ende ³³ ick sagh, ende siet een witte wolcke, ende op de wolcke ³⁴ was een geseten ^r des menschen Sone gelijck, ³⁵ hebbende op sijn hooft een gouden kroone, ende in sijne hant ³⁶ een scherpe sickel.

33 Dese volgende gesichten in dit Capittel, worden van sommige verstaen van de sware oorlogen, massacren, ende bloetstortingen, die den Antichrist, tegen de Gereformeerde Princen ende volckeren in de werelt soude verwecken, ende van het wech nemen van menigh hondert duysent menschen, die van alle zijden daer op zijn gevolght, noch dagelicks gebeuren, ende noch swaerder te verwachten staen, eer de groote Babel geheel sal vallen. Doch de meerder deel verstaen dit van het uyterste oordeel, gelijck de gelijckenissen ende manieren van spreken mede brengen, ende gelijck meest alle de gesichten in dese Openbaringe in het uyterste oordeel eyndigen.

34 De meeste uytleggers verstaen dit van Christo selve, wien sulcke tijtelen oock elders worden gegeven: als Cap. 1. vers 13. ende wiens komste ten oordeele oock alsoo wort beschreven, Cap. 1. vers 7. Siet oock Dan. 7.13. Matth. cap. 26. vers 64.

r Ezech 1.26. Dan. 7. vers 13. Apocal. cap. 1. vers 13.

35 Namelick, als Koningh der koningen, ende Heere der heeren, Cap. 19. vers 16.

36 Namelick, van wegen sijne kracht in dit oordeel, waer door hy hemselven alles kan onderwerpen, Philip. cap. 3. vers 21.

15

Ende een ander Engel quam uyt ³⁷ den tempel, roepende met een groote stemme tot den genen die op de wolcke sat, ^s Sendt uwen sickel, ende maeyt: want de ure ³⁸ om te maeijen is u gekomen, dewijle den oogst der aerde is ³⁹ rijp geworden.

37 Namelick, des hemels, gelijck vers 17. wort uytgedruckt, daer de throon Godts des Vaders is, gelijck Cap. 4. vers 2. wort betuyght: van waer dese Engel als een sendtbode des Vaders tot Christum komt, na de wijse van der menschen doen onder groote Koningen gebruyckelick: om het gene volght te boodtschappen, ende om de vervullinge des tijts der uytvoeringe van Godts oordeelen, aen te dienen: gelijck wy lesen dat in den tijt sijner vernederinge niet alleen de Engelen, maer oock Moses ende Elias uyt den hemel tot hem zijn gekomen, om van sijnen uytgangh te Ierusalem te spreken, Matth. cap. 17. vers 3. ende Luce cap. 9. vers 30. aengesien hy niet en is gekomen om sijnen wille te doen, maer den wille des Vaders die hem heeft gesonden, Ioan. cap. 4. vers 34. ende cap. 6. vers 38.

s Ioël 3.13. Matth. cap. 13. vers 39.

38 Dat is, om de menschen van den aerdtbodem wech te nemen, dewijle het getal der uytverkorene nu was vervult. Siet hier voren Capit. 6. vers 11. ende 2.Petr. cap. 3. vers 9.

39 Gr. dorre, droogh.

16

Ende die op de wolcke sat, sondt sijnen sickel op de aerde, ende de aerde ⁴⁰ wiert gemaeyt.

40 Namelick, om het goet graen in sijne schuere te versamelen, ende het onkruyt met vyer te verbranden, gelijck Christus selve spreeckt Matth. cap. 13. vers 30. van welck laetste lidt in de volgende versen breeder wort gehandelt.

17

Ende ⁴¹ een ander Engel quam uyt den tempel die in den hemel is, hebbende oock selve eenen scherpen sickel.

41 Eenige verstaen dit oock van Christo Iesu, die onder verscheydene gedaenten, als een Rechter over goede ende quade, wort ingevoert, hoewel andere dit verstaen van een voornemen geschapen Engel, die nevens hem andere Engelen hadde, welcke de ergernissen ende godtloose van de aerde souden vergaderen, om onder de oogen Christi sittende op den rechterstoel, te brengen, ende aldaer haer vonnis te doen ontfangen, ende in de helle te werpen: gelijck Christus met de kracht sijner Engelen vergeselschapt het vonnis over haer sal uytspreken ende uytvoeren, Matth. 13. versen 41, 42. 2.Thessal. cap. 1. vers 7, etc.

18

Ende een ander Engel quam uyt ⁴² van den altaer, ⁴³ die macht hadde over het vyer: ende hy riep met een groot geroep tot den genen die den scherpen sickel hadde, seggende, Sendt uwen scherpen sickel, ende snijdt af de druyftacken van den wijngaert der aerde, ⁴⁴ want sijne druyven zijn rijp.

42 Namelick, daer de zielen der Martelaren hier voren Cap. 6. vers 9. gesien zijn, die riepen ende verlanghden na de wrake over de vyanden Godts, ende na de verlossinge der gemeynte Christi op aerden: welck gebedt hier verhoort wort, als haer getal, ende de tijt aldaer verhaelt, vervult is geweest. Van welcke vervullinge dese Engel een boodtschapper ende aendiener is, gelijck de Engel aen Daniel heeft geboodtschapt, Dan. cap. 9. versen 21, 23. ende aen Cornelius, Actor. cap. 10. vers 4.

43 Namelick, daer de godtloose mede sullen gepijnight worden, van het welck hier voren vers 10. gesproken is.

44 Dat is, hare sonden zijn tot het hooghste gekomen, ende Godts lanckmoedigheyt over haer heeft een eynde, gelijck van de Emmorheen wort gesproken, Genes. cap. 15. vers 16. ende van die van Sodoma ende Gomorra, Genes. cap. 18. versen 20, 21.

19

Ende de Engel ⁴⁵ sondt sijnen sickel op de aerde, ende sneedt [de druyven] af van den wijngaert der aerde, ende wierpse ⁴⁶ in den grooten wijnpers-back ^t des toorns Godts.

45 Gr. wierp, gelijck oock vers 16. namelick, om Godts oordeel over haer uyt te voeren, gelijck onder sulcken gelijckenisse de uytvoeringe van Godts straffe over de godtloose oock verstaen wort, Ioël cap. 3. vers 13. ende hier na Capit. 19. vers 15. ende elders meer.

46 Dat is, in den afgront, daer Godt sijnen toorne over de godtloose sal uytstorten.

t Apocal. 19.15.

20

Ende ^v de wijnpers-back wiert ⁴⁷ buyten de stadt getreden, ende daer is bloet uyt de wijnpers-back gekomen, ⁴⁸ tot aen de toomen der peerden, ⁴⁹ duysent ses hondert stadien verre.

v Iesa. 63.3.

47 Namelick, van het nieuwe Ierusalem. Siet hier na Capit. 22. vers 15.

48 Een gelijckenisse genomen van eenen grooten veltslagh, daer het bloet seer hooge vloeyt. Siet dergelijck Iesa. cap. 63. vers 3.

49 Dat is, ontrent ses ende sestigh van onse mijlen: een seker getal genomen voor een onseker, dat is, seer groot ende afgrijselick om sien.