Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het iij. Capittel.

1 De Apostel bestraft voorder de gene die als meesters andere lichtelick berispen, daerse selve oock dickmaels qualick doen. 2 Ende leert dat die sijne tonge kan bedwingen, alle andere ledematen oock wel kan regeeren. 3 gelijck de peerden met eenen toom, 4 ende de schepen met een roer geregeert worden. [kolom] 5 Maer als de tonge niet bedwongen en wort, datse dan is als een vyer, het welck hoe kleyn het is, veel houts kan aensteken. 7 Dat het bedwingen van de tonge veel swaerder is als het temmen van eenigh wildt dier, ende dat een onbedwongene tonge veel quaets voort brenght. 9 Dattet ongerijmt is dat men met eene ende deselve tonge Godt zegent ende sijnen naesten vloeckt. 11 gelijck een fonteyne geen sout ende soet water t’samen geeft, noch een boom verscheydene vruchten. 13 Daer na vermaent hy tot sachtmoedigheyt, ende tot afleggen van nijdt ende twistgierigheyt. 15 ende beschrijft den aerdt ende eygenschap van aerdtsche ende van de hemelsche wijsheyt. 18 ende de vrucht die daer door verkregen wort.

1

^a EN zijt niet ¹ vele meesters, mijne broeders, wetende ^b dat wy ² te meerder ³ oordeel sullen ontfangen.

a Matth. 23.8.

1 Daer mede en bestraft hy niet de gene die ’t leer-ampt begeeren, 1.Tim. 3. vers 1. maer de gene die haer aennemen als groote meesters andre lichtveerdighlick te oordeelen ende berispen: hoedanige vele gevonden worden, alsoo de menschen soo geaerdet zijn, datse de gebreken van andere lichtelick sien ende berispen, ende haer eygene niet en sien. siet Matth. c. 7. vers 1. Luce 6.37.

b Matth. 7.1. Luce 6.37.

2 Gr. grooter, dat is, seer groot ende swaer.

3 D. straffe, alsoo de selve na gegeven vonnisse plagh te volgen. siet 1.Cor. cap. 11. vers 31. Dese straffe wort uytgedruckt Matth. 7.2. ende is rechtveerdigh, overmits sy andere veroordeelen in het gene daer aen sy selve schuldigh zijn, ende alsoo oock tegen haer selven vonnisse strijcken.

2

Want wy ⁴ struyckelen alle in vele. ^c Indien yemant ⁵ in woorden niet en struyckelt, die ⁶ is een volmaeckt man, machtigh om oock ⁷ het geheel lichaem ⁸ in den toom te houden.

4 Of, stooten ons, gelijck cap. 2. vers 10. Dat is, sondigen, begaen deselve ofte dergelijcke sonden dickwils, die wy in andere bestraffen, Galat. 6.1.

c Psalm 34.14. Iacob. 1.26.

5 Gr. in den woorde, dat is, in seggen, spreken.

6 Dat is, is begaeft met de rechte wijsheyt ende voorsichtigheyt. Want dat dit niet en wort verstaen van een volkomene volmaecktheyt die de wet eyscht, is openbaer, alsoo hy inwendelick in sijn herte met quade lusten, ende uytwendelick met de andere ledematen evenwel kan sondigen, al bedwinght hy sijne tonge. Ende dewijle niemant sijne tonge en bedwinght gelijck behoort, vers 8. dat is oock een openbaer bewijs van der menschen onvolmaecktheyt.

7 Dat is, de werckingen van alle de andere leden des lichaems.

8 D. bedwingen, datse den regel niet te buyten en gaen. Een gelijckenisse genomen van de peerden, die door den toom worden bedwongen den rechten wegh te gaen. Soo dat de gene die de tonge kan bedwingen, het welck het swaerste is, oock de andere ledematen bedwingen kan, dat lichter is: gelijck in het volgende vers verklaert wort.

3

Siet, ⁹ wy leggen den peerden toomen in de monden, op dat sy ons souden gehoorsamen, ende wy leyden [daer mede] ¹⁰ haer geheel lichaem ¹¹ om:

9 Dat is, gelijck wy leggen, etc. Gr. wy werpen.

10 Namel. hoe groot ende sterck het oock zy.

11 Dat is, waer henen wy willen. Alsoo namelick regeert de tonge den gantschen mensche, ende alle sijn doen, het zy ten goede ofte ten quade.

4

Siet oock de schepen, hoewelse soo groot zijn, ende van harde winden gedreven, sy worden ommegewendt van een seer kleyn roer, waer henen oock ¹² de begeerte des stierders wil:

12 Gr. de drijvinge, dat is, de beweginge sijns gemoedts.

5

^d Alsoo oock de tonge is een kleyn lidt, ende ¹³ roemt [nochtans] groote dingen. Siet, ¹⁴ een kleyn vyer hoe grooten ¹⁵ hoop houts het aensteeckt.

d Prov. 12.18. ende 15.2.

13 Dat is, recht groote dingen aen. Ofte, verheft sich grootelicks. Een gelijckenisse genomen van de peerden, die den hals opsteken, Psalm 12.4.

14 Dat is, gelijck een kleyn vyer al is het maer een voncke vyers.

15 Gr. hylen, het welck beteeckent in ’t gemeyn wel allerley materie, maer voornamelick die men branden kan, waerom een bosch oock soo genaemt wort.

6

¹⁶ De tonge ¹⁷ is oock een vyer, ¹⁸ een werelt der ongerechtigheyt: alsoo is de tonge onder onse leden gestelt, welcke het geheel lichaem ¹⁹ besmet, ende ²⁰ ontsteeckt ²¹ het radt [onser] geboorte, ende wort ²² ontsteken ²³ van de helle.

16 Namelick, alsse niet bedwongen maer misbruyckt wort.

17 Dat is, hoewel het een kleyn lidt is, wanneer men die misbruyckt, soo wort daer door dickwils een groote brant van twist, oproerigheyt, oorloge, etc. ontsteken, daer door kercken, landen, ende steden verwoest worden.

18 Dat is, gelijck de werelt vol is van allerley soorten van ongerechtigheyt, soo brenght oock een onbedwongene tonge voort allerley ongerechtigheyt, als kijven, lasteren, vechten, dootslaen, etc. Een figuerlicke wijse van spreken, waer door een seer groote menighte beteeckent wort, gelijck men seght, een zee, ofte een afgront van quaden.

19 Dat is, voort brenght vele quaden ende sonden, waer mede de mensche besmet wort. Siet Matth. 15.18, 19, 20.

20 Namel. gelijck als een vyer om te verderven ende vernielen.

21 Of, den loop onses levens van der geboorte af, welcke is als een radt dat altijt omloopt van ’s morgens tot den avont, van de jeught tot den ouderdom, van de geboorte tot de doot.

22 D. opgeweckt ende gaende gemaeckt om te misbruycken.

23 D. van den duyvel, wiens pijnplaetse de helle is. Gr. geennes, van welck woort siet Matth. 5. vers 22.

7

Want ²⁴ alle natuere beyde der wilde dieren, ende der vogelen, beyde der kruypende ende der zee-dieren, wort ²⁵ getemt, ende is getemt geweest van de menschelicke natuere:

24 Dat is, alle soorte van wilde dieren, hoe wildt datse oock van natueren soude mogen zijn.

25 Dat is, tam gemaeckt, datse den menschen geen quaet en doen.

8

Maer de tonge ²⁶ en kan geen mensche ²⁷ temmen. Sy is een onbedwingelick quaet: ²⁸ vol van doodelick fenijn.

26 Namelick, hoe heyligh hy oock zy, ende wat moeyte ende sorge hy daer toe oock aenwendet.

27 Dat is, soo bedwingen datse geen quaet immermeer en doe: gelijck de volgende woorden verklaren. Daerom moet men te meerder ende sorghvuldiger vlijt aenwenden, ende den Heere om sijn genade te vyeriger bidden, dat dit quaet van ons meer ende meer mach bedwongen worden.

28 Namelick, het welck van de helsche slange aengeblasen is. Want als de tonge wort misbruyckt, datse gelijck als uytspuyght het fenijn van lasteren, achterklap, schelden, vloecken, etc. daer mede brenght de lasteraer hemselven in de doot, soo hy daer van hem niet en bekeert, Psalm 140. vers 4. Rom. cap. 1. vers 30. 1.Corinth. 6.10.

9

²⁹ Door haer loven wy Godt ³⁰ ende den Vader, ende door haer vervloecken wy de menschen, ^e die na de gelijckenisse Godts gemaeckt zijn.

29 Gr. in haer. Den Apostel toont nu dat het misbruyck der tonge oock een gantsch wanschapene sake is, ende geheel onbetamelick, dat men met deselve tonge, daer mede men Godt looft, sijnen naesten na Godts evenbeelt geschapen, soude lasteren ofte vloecken, ende dat alsoo van eene ende deselve tonge geheel tegenstrijdige wercken souden voort gebracht worden.

30 D. Godt die onse Vader is, gelijck te voren Cap. 1. vers 27.

e Genes. 1.27

[fol. 138r]

10

Uyt den selven mont komt voort zegeninge ende vervloeckinge. ³¹ Dit en moet, mijne broeders, alsoo niet geschieden.

31 Dat is, dese misbruycken der tonge, die te voren aengewesen zijn.

11

Welt oock een fonteyne ³² uyt een selve ader ³³ het soet ende het bitter?

32 Gr. uyt een selve hol, Dat is, sprinckader.

33 Ofte, soet ende bitter water.

12

Kan oock, mijne broeders, een vijgeboom ³⁴ olijven ³⁵ voort brengen, of een wijnstock ³⁶ vijgen? ³⁷ Alsoo [en kan] geen fonteyne sout ende soet water voort brengen.

34 D. vijgen ende olijven te samen, dat is, soete ende bittere vruchten.

35 Gr. maken.

36 D. druyven ende vijgen te samen: gelijck te voren.

37 Siet het voorgaende vers. Soo en behoort dan oock desgelijcks de tonge niet voort te brengen goet ende quaet, tegen de nature van de andere schepselen.

13

³⁸ Wie is wijs ende verstandigh onder u? ^f Die bewijse uyt ³⁹ [sijnen] goeden wandel ⁴⁰ sijne wercken ⁴¹ in sachtmoedige wijsheyt.

38 D. soo daer yemant onder u is, die hemselven laet voorstaen dat hy wijs ende verstandigh is, ofte daer voor wil gehouden wesen, die betoone sijne wijsheyt, etc. D’Apostel aenwijst nu voortaen de rechte remedien tegen het meesterlick veroordeelen, ende tegen de misbruycken der tonge, waer van hy dus verre gesproken heeft.

f Ephes. 5.8.

39 Dat is, ommegangh onder de menschen, soo in de Kercke, Politie, ende huyshoudinge, als oock in het bysonder met alle menschen.

40 Dat is, roeme niet van sijne wijsheyt, maer betoone deselve dadelick met sijne wercken, nalatende sulck meesterschap, ende sijne tonge bedwingende.

41 Gr. in sachtmoedigheyt der wijsheyt, Dat is, in soodanige wijsheyt die altijt met sachtmoedigheyt is vergeselschapt.

14

^g Maer indien ghy bitteren ⁴² nijdt ende twistgierigheyt hebt in uw’ herte, soo en ⁴³ roemt ende en ⁴⁴ lieght niet ⁴⁵ tegen de waerheyt.

g Rom. 13.13.

42 Ofte, yver: gelijck Rom. cap. 10. vers 2. Dit is de fonteyne daer uyt de voorgaende sonden gemeynlick spruyten. Die over sulcks den Apostel soeckt eerst te stoppen.

43 Namelick, dat ghy een oprecht Christen zijt.

44 Namelick, als ghy sulcks roemt.

45 Namelick, des Euangeliums, het welck doorgaens leert dat sulcke sonden met de Christelicke beroepinge niet en mogen bestaen. Ofte, tegen de waerheyt van de sake, overmits ghy geen recht Christen, noch recht verstandigh en zijt, gelijck ghy roemt te zijn.

15

^h Desen en is de wijsheyt niet ⁴⁶ die van boven af komt: maer is ⁴⁷ aerdsch, ⁴⁸ natuerlick, ⁴⁹ duyvelsch.

h 1.Corinth. 2. versen 6, 7.

46 Dat is, van den hemel, van den Vader der lichten, Capit. 1. vers 17. van welcken de rechte ende salighmakende wijsheyt voort komt ende verkregen wort. Siet oock Ioan. cap. 3. vers 5.

47 Dat is, wereltsch, hoedanige de aerdsche ende wereltsche menschen hebben.

48 Gr. zielick, gelijck 1.Corinth. 2. vers 14. Dat is, die daer komt van de ziele des menschen soodanigh deselve is van naturen, ende noch onwedergeboren, verdorven ende onverstandigh in geestelicke saken.

49 Dat is, soodanigh als de duyvel heeft, ende die hy den menschen ingeeft.

16

ⁱ Want waer nijdt ende twistgierigheyt is, aldaer is verwerringe, ende alle boosen handel.

i 1.Corinth. 3.3. Galat. 5.20.

17

Maer de wijsheyt die van boven is, die is ten eersten ⁵⁰ suyver, daer na vreedsaem, ⁵¹ bescheyden, ⁵² geseggelick, vol van barmhertigheyt ende van goede vruchten, ⁵³ niet partijdelick oordeelende, ende ongeveynst.

50 Ofte, reyn: niet besmet met soodanige heerschende gebreken ende sonden.

51 Niet handelende na het uyterste recht, maer geerne van haer recht wijckende. Siet Philip. cap. 4. vers 5.

52 Dat is, goede onderwijsingen ende vermaningen geerne plaetse gevende, ende niet hardtneckelick op het hare staende.

53 Het Griecks woort beteeckent oock eenen die niet te nauwe een sake en ondersoeckt ofte onderscheyt. De hemelsche wijsheyt maeckt oock wel onderscheyt ende oordeelt tusschen waerheyt ende onwaerheyt, tusschen goet ende quaet, 1.Corinth. cap. 10. vers 15. 1.Thessal. cap. 5. vers 21. 1.Ioan. 4. vers 1. Iude vers 22. maer en oordeelt niet lichtveerdelick, ofte te scherp, van sijnes naesten woorden ofte wercken: het welck hier de Apostel wil seggen.

18

Ende ⁵⁴ de vrucht der rechtveerdigheyt ⁵⁵ wort in vrede ⁵⁶ gezaeyt, voor de gene ⁵⁷ die vrede maken.

54 Namelick, het eeuwige leven. Siet Rom. cap. 6. versen 21, 22. Galat. 6.8.

55 Dat is, wort door vrede gezaeyt. Ofte, de vrucht der rechtveerdigheyt die in vrede, D. in de ware gelucksaligheyt, bestaet, wort gezaeyt, etc.

56 D. wech geleght ende bewaert. Siet van dese gelijckenisse Psalm 97.11. Galat. 6. vers 8.

57 Ofte, oeffenen, Dat is, die niet alleen vrede maken tusschen twistende partijen, maer oock allen vlijt ende middelen aenwenden om met alle menschen, soo veel het mogelick is, in vrede te leven.