Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het v. Capittel.

1 Den Apostel leert dat Christus onvoorsiens sal komen ten oordeele, als een dief in der nacht, ende als de barens noot over een vrouwe: 4 Vermaentse daerom altijt op haer hoede ende nuchteren te zijn. 8 ende gewapent met de borstwapen des geloofs, ende der liefde, ende met den helm der hope der saligheyt. 12 Bidt dat sy hare voorstanderen in eere sullen houden. 14 ende vermaentse voorts tot verscheyden Christelicke deughden. 17 oock tot bidden ende dancken. 19 tot waerneminge des Geests, ende der prophetie, om het goede te behouden. 23 Bidt daer na Godt, dat hy haer onstraffelick beware tot de komste Christi, met belofte dat hy het oock doen sal. 25 Vermaentse dat sy voor hem bidden, ende malkanderen groeten. 27 ende besweert haer dat dese Sendtbrief voor allen gelesen worde.

1

MAer van de tijden ende ¹ de gelegentheden, broeders, en hebt ghy niet van noode dat men u schrijve.

1 Namel. der tijden: by het eerste wort verstaen het jaer, maent, ofte dagh: by het laetste wort verstaen, of het licht, nacht, morgenstont, avont, ofte middernacht zijn sal, ofte dergelijcke. Siet Marc. c. 13. versen 34, 35. Act. 1.7.

2

Want ghy wetet selve seer wel, ^a dat ² de dagh des Heeren alsoo ³ sal komen ⁴ gelijck een dief in der nacht.

a Matth. 24.43. 2.Petr. 3.10. Apoc. 3.3. ende 16.15.

2 Alsoo wort de laetste dagh doorgaens genaemt, om dat als dan Christus sal komen als een Heere om te oordeelen de levende ende de doode.

3 Gr. komt. Soo spreken de Propheten van toekomende dingen, als of’se alreede tegenwoordigh waren, om de sekerheyt der selve.

4 Hier uyt en volght niet dat Christus des nachts sal komen, gelijck sommige meynen: maer daer mede wort geleert dat hy onverhoets en onverwacht komen sal. Namelick, ten aensien van de wereltsche menschen, gelijck het volgende vers verklaert: Want de Godtsalige moeten daer na altijt verlangen, ende daer tegen op hare hoede zijn, gelijck hier na vers 4 wort betuyght. Siet oock Matth. 24.42, etc.

3

Want wanneer ⁵ sy sullen ⁶ seggen, Het is vrede, ende ⁷ sonder gevaer: dan sal ^{8 b} een haestigh verderf haer over komen, gelijck de barens noot eene bevruchte [vrouwe:] ende sy en sullen ’t geensins ontvlieden.

5 Namel. de wereltsche ende godtloose menschen.

6 Namelick, ofte met woorden, ofte ten minsten in haer herte, gelijck Psalm 14.1.

7 Gr. sekerheyt, dat is, daer en is geen ongeval te vreesen. Siet Matth. cap. 24. vers 37, etc.

8 Ofte, onvoorsiens, Luce 21.34.

b 2.Thess. 1.9.

4

^c Maer ghy, broeders, ghy en zijt niet ⁹ in duysternisse, dat u die dagh ¹⁰ als een dief soude bevangen. [kolom]

c Ephes. 5.8.

9 Dat is, in onwetenheyt ende sorghloosheyt, gelijck de andere, waer van hy te voren gesproken heeft.

10 Namelick, die onverwacht ende in het duystere pleeght te komen.

5

¹¹ Ghy zijt alle ^{d 12} kinderen des lichts, ende kinderen ^e des daeghs: wy en zijn niet des nachts, noch der duysternisse.

11 Namelick, die in Christum gelooft.

d Luce 16.8. Ephes. 5. 8.

12 D. met de ware kennisse Christi ende sijnes willes begaeft, ende der selve als kinderen haren vader gehoorsaem.

e Rom. 13.12.

6

^f Soo en laet ons dan niet ¹³ slapen, gelijck als de andere, maer ^g laet ons ¹⁴ waken ^h ende ¹⁵ nuchteren zijn.

f Rom. 13.11, 13. Ephes. 5.14.

13 D. in vleeschelicke sorgeloosheyt leven.

g Luce 21.36.

14 Dat is, op onse hoede zijn, ende met geestelicke sorge op hem wachten.

h 1.Cor. 15.34.

15 Dit wort gestelt niet tegen matigh eten ende drincken, maer tegen brasserije, dronckenschap, ende andere wereltsche beswaringen, gelijck Christus selve verklaert Luce 21. vers 34.

7

Want die slapen, slapen des nachts: ende die droncken zijn, ¹⁶ zijn des nachts droncken.

16 D. plegen gemeynlick des nachts droncken te zijn. Hy neemt hier een reden van het gene meest plagh te geschieden: want anders zijnder oock wel die des morgens vroegh opstaen om stercken dranck te drincken, Iesa. 5. vers 11.

8

Maer wy ¹⁷ die des daeghs zijn, laet ons nuchteren zijn, ⁱ aengedaen hebbende ¹⁸ de borstwapen des geloofs, ende der liefde, ende ¹⁹ [tot] eenen helm, de hope der saligheyt.

17 D. die kinderen des lichts zijn, gelijck hy vers 5 gesproken heeft.

i Iesa. 59.17. Ephes. 6.14, etc.

18 Dat is, voorsien zijnde met het geloove ende liefde, als met een borstwapen tegen de aenvallen des satans. siet 1.Petr. 5.8, 9.

19 Dat is, als eenen helm. Siet van dese geheele geestelicke rustinge eenes Christens, Ephes. 6. vers 11, etc.

9

Want Godt en heeft ons niet ²⁰ gestelt ²¹ tot toorne, maer tot ²² verkrijginge der saligheyt door onsen Heere Iesum Christum,

20 D. geordineert, ofte geschickt, gelijck 1.Petr. 2.8.

21 D. om te zijn vaten des toorns, of om een rechtveerdige straffe ende verderf over ons te brengen. Siet Rom. 9.22.

22 Het Griecks woort beteeckent eygentlick veel doen omtrent een sake om die te verkrijgen, gelijck Actor. 20. vers 28. 1.Petr. 2.9. Hoewel dan Godt ons ter saligheyt heeft uytverkoren, ende Christus ons die heeft verworven, soo moeten wy evenwel sorghvuldigh zijn om de middelen te gebruycken, waer door ons Godt ter saligheyt brenght. Siet Ephes. cap. 2. vers 10. ende Philip. 2.12.

10

Die voor ons gestorven is, ^k op dat wy ’t zy dat wy waken, ’t zy dat wy ²³ slapen, te samen met hem leven souden.

k Rom. 14.7. 2.Corinth. 5.15. Galat. 2.20. 1.Petr. 4.2.

23 Dit woort slapen en wort hier niet genomen gelijck te voren vers 6. want die in de sonden slapen, en leven met Christo niet: maer wort genomen ofte voor den natuerlicken slaep des menschen, ofte veel eer voor ontslapen ofte gestorven zijn. Want Christus is daer toe gestorven, op dat, het zy dat wy waken, dat is, hier leven, ofte dat wy slapen, dat is, gestorven zijn, wy met Christo souden leven, namelick, hier een geestelick leven, ende hier namaels een eeuwigh ende onvergancklick leven in heerlickheyt. Siet dergelijcke Rom. 14.8, etc.

11

Daerom ²⁴ vermaent malkanderen, ende ²⁵ sticht d’een den anderen: gelijck ghy oock doet.

24 Ofte, vertroost, wat het Griecks woort beyde beteeckent.

25 Namelick, soo met goede exempelen, als met goede onderrichtingen.

12

^l Ende wy bidden u, broeders, ²⁶ erkent de gene die onder u ²⁷ arbeyden, ende uwe ²⁸ voorstanders zijn ²⁹ in den Heere, ende ³⁰ u vermanen:

l Rom. 15.27. 1.Corinth. 9.11. ende 16.18. Galat. cap. 6. vers 6. Philip. 2.29. 1.Timoth. cap. 5. vers 17. Hebr. 13.7, 17.

26 Namelick, voor soodanige als sy van wegen haer beroep zijn, ende behooren gehouden te worden. Siet. 1.Corinth. 16.18.

27 Namelick, in het woort ende leere, gelijck hy daer by voeght, 1.Timoth. cap. 5. vers 17.

28 Namelick, nevens de Leeraers in de regeeringe der gemeynte, ende oeffeninge der discipline, gelijck den Apostel dese twee soorten van Ouderlingen oock klaerlick onderscheydt, 1.Tim. 5. vers 17.

29 Dat is, in het werck des Heeren, namelick, om die te onderscheyden van de wereltsche Overheden daer sy onder stonden.

30 Dit kan van beyde worden verstaen, soo van de Ouderlingen die in den woorde arbeyden, als oock van de gene die alleen voorstanders zijn in de regeeringe, welcken de bysondere vermaningen oock toekomen nevens de Leeraers. Siet hier van Rom. 12.8. 1.Cor. 12.28.

13

Ende achtse seer veel ³¹ in liefde, ³² om hares wercks wille. Zijt vreedsaem onder malkanderen.

31 D. niet uyt vreese ofte dwangh, maer uyt toegenegenheyt.

32 D. van wegen een dienst die sy u van Christi wegen doen, ende tot des selven dienst voorderinge.

14

Ende wy bidden u, broeders, vermaent ³³ de ongeregelde, vertroost de kleynmoedige, ³⁴ ondersteunt de swacke, zijt lanckmoedigh tegen alle.

33 Namelick, ledighgangers ende dergelijcke, waer van hy breeder handelt 2.Thessal. 3.10, etc.

34 Ofte, houdt staende de swacke, Namel. in het geloove, gelijck Rom. 15.1.

15

^m Siet dat niemant quaet voor quaet yemant en vergelde: maer jaeght alle tijt ³⁵ het goede na, soo tegen malkanderen als tegen alle.

m Levit. 19.18. Prov. 20.22. ende 24.29. Matth. 5.39. Rom. 12.17. 1.Cor. 6.7. 1.Petr. 3.9.

35 Dat is, goetdadigheyt, alsoo dit hier wort gestelt tegen wraeckgierigheyt.

16

^{n 36} Verblijdt u alle tijt.

n Matth. 5.12. Luce 10.20. Rom. 12.12. Phil. 4.4.

36 D. zijt altijt goets moedts ende wel te vreden, selfs in’t midden van alle verdruckingen, Rom. 5.3. 2.Cor. 6.10.

17

^o Biddet ³⁷ sonder ophouden.

o Luce 18.1. Rom. 12.12. Coloss. 4.2.

37 Dat is, by alle gelegentheden, ende in al uwen noot.

18

^p Danckt [Godt] ³⁸ in alles. Want dit is ³⁹ de wille Godts in Christo Iesu over u.

p Ephes. 5.20.

38 Dat is, soo wel in tegenspoet als in voorspoet, u den wille des Heeren alsoo geerne onderwerpende. Siet Iob 1.21. Matth. 5.11, 12.

39 Dat is, het gene Godt aengenaem is in Christo Iesu. Hebr. 13.21. Ofte, het welbehagen Godts over u. Siet 1.Petr. cap. 3. vers 17.

19

^q En ⁴⁰ bluscht den Geest niet uyt.

q 1.Corinth. 14.30.

40 Dit kan verstaen worden, ofte van de verlichtinge ende andere gaven des Geests, die in de geloovige selve zijn, ende die door de middelen daer toe geordineert geduerighlick moeten opgeweckt worden, gelijck Paulus vermaent 2.Timoth. cap. 1. versen 6, 7. ende door welcker middelen versuymenisse de Geest in ons wort bedroeft, ende sijne gaven als uytgebluscht, Ephes. 4.30. Ofte, van de geestelicke gaven die in andere zijn, die door verachtinge ende tegensprekinge somwijlen onderdruckt worden. Dit laetste schijnt met het gene volght best over een te komen.

20

En veracht ⁴¹ de prophetien niet.

41 Dat is, de verklaringen ende toe-eygeningen van Godts woort, waer van d’Apostel in het breede handelt, 1.Corinth. cap. 14. vers 3, etc. ’t welck soo wel van ordinarise als extra-ordinarise prophetien kan verstaen worden, tegen de gene die haer selven wijs genoegh achteden, ende meynden soodaniger niet van noode te hebben. Siet Hebr. 10. vers 25. 2.Petr. cap. 1. vers 19, etc.

[fol. 118r]

21

^{r 42} Beproeft alle dingen: ⁴³ behoudt ⁴⁴ het goede.

r 1.Ioan. 4.1.

42 Namelick, die u van de Leeraers voorgestelt worden, aen den toetsteen van Godes woort. Siet een loflick exempel Act. 17.11.

43 Namel. stantvastelick sonder daer van af te wijcken.

44 D. de goede leere die ghy in Godes woort vast gefondeert vindt.

22

^s Onthoudt u ⁴⁵ van allen schijn des quaets.

s Philip. 4.8.

45 Ofte, van allen quaden schijn: veel meer dan onthoudt u van het quaet selve.

23

^t Ende ⁴⁶ de Godt des vredes selve heylige u ⁴⁷ geheel ende al: ende uwe geheel oprechte ⁴⁸ geest ende ziele, ende lichaem worde onberispelick bewaert ⁴⁹ in de [kolom] toekomste onses Heeren Iesu Christi.

t 1.Cor. 1.8. Philip. 4.9. 1.Thess. 3.13.

46 D. Godt die een autheur is van alle geluck ende heyl, gelijck dit woort vrede doorgaens in de Schrift genomen wort. Ofte, die een autheur is van den rechten vrede met Godt ende met onsen naesten. Siet Rom. 5.1. ende 14.17.

47 Ofte, in allen deele, D. de gene die het goede werck in u heeft begonnen, voleyndige oock het selve tot den dagh Iesu Christi, gelijck hy spreeckt Philip. 1.6.

48 Door het woordeken geest, wort bequaemlick verstaen het verstant des menschen, ende door het woort ziele, de wille ende genegentheden, ende door het lichaem, de leden selve waer door het gene het verstant beraemt, ende de wille besluyt, eyndelick wort uytgevoert: gelijck dergelijck onderscheyt by na oock te sien is inde woorden Christi, Matth. 22.37. Luce 10.27. want hoewel de mensche maer een ziele en heeft, soo zijn in deselve nochtans verscheydene krachten, die overmits’se alle in den natuerlicken mensche zijn verdorven, Ephes. 4.17, 18. alsoo alle door den Geest Godts moeten vernieuwt ende geheylight worden.

49 Dit doet de Apostel daer by om aen te wijsen, dat dese heylighmakinge aller onser krachten als dan eerst ten vollen sal geschieden, hoewel wy daer in dagelicks meer ende meer moeten toenemen. Siet 1.Corinth. 13.9, 10. Philip. cap. 3. vers 12, etc.

24

^v Hy die u roept is getrouwe, die het oock ⁵⁰ doen sal.

v 1.Corinth. 1.9. ende 10.13. 2.Corinth. 1.18. 2.Thess. 3.3.

50 D. u na sijne belofte geheel ende al heyligen te sijner tijt.

25

Broeders biddet voor ons.

26

^x Groetet alle de broeders ⁵¹ met eenen heyligen kus.

x Rom. 16.16. 1.Corinth. 16.20. 2.Corinth. 13.12. 1.Petr. 5.14.

51 Siet hier van de aent. op Rom. 16. vers 16.

27

⁵² Ick besweere ⁵³ u-lieden by den Heere, dat dese Sendtbrief alle den heyligen broederen gelesen worde.

52 Siet dergelijck Matth. 26.63.

53 Namelick, regeerders ende voorstanders der gemeynte, aen welcke dese brief gesonden is om deselve daer na de geheele gemeynte mede te deelen. Waerom qualick doen de gene die het lesen van de brieven Pauli ende van de geheele Schrifture den gemeynte soecken te onttrecken.

28

⁵⁴ De genade onses Heeren Iesu Christi zy met u-lieden. Amen.

De eerste [Sendtbrief] aen de Thessalonicensen, is geschreven ^* van Athenen.

54 Van dit besluyt siet Rom. 16.20.

* Het blijckt uyt Actor. 18.3. dat Timotheus ende Silas, uyt welcker name dese brief oock is geschreven, Capit. 1. vers 1. niet te Athenen, maer te Corinthen tot Paulum zijn weder gekeert. Daerom is het geloofweerdiger dat desen brief van Corinthen is geschreven. Ende is voor desen meermael aengewesen, dat dese onderschriften van den Apostel selve niet en zijn, maer van eenige andere die deselve na haer gevoelen daer by hebben gedaen.

Eynde van den eersten Sendtbrief PAULI aen de Thessalonicensen.