Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het Eerste Capittel.

1 Na het opschrift deses briefs, ende de gewoonlicke groete, 3 verklaert d’Apostel dat hy Godt danckt over de gemeenschap der Philippensen aen het Euangelium. 6 ende dat hy vertrouwt datse daer in, ende voorders in alle Christelicke deughden, meer ende meer sullen toenemen. 12 Beschrijft sijne verdruckinge ende banden, die hy leedt om des Euangeliums wille, ende de vrucht die door deselve ontstondt. 15 Leert dat het Euangelium van sommige gepredickt wort uyt goetwilligheyt ende liefde, tot sijner verlichtinge, ende van andere uyt nijt ende twistinge tot sijner beswaringe in sijne banden. 19 Doch dat hy vertrouwt dat het selve gedijen sal tot sijner saligheyt, ende tot grootmakinge Christi, het zy door het leven het zy door den doot. 21 Verklaert dat hy tot beyde is bereyt, alsoo ’t beyde nut was: te blijven in het leven, voor de gemeynte: ende te sterven, voor hemselven. 25 ende dat hy hoopt dat hy noch eenen tijt langh in ’t leven sal blijven tot dienst der gemeynte. 27 Voeght daer wederom by een vermaninge tot eenigheyt, tot kloeckmoedigheyt, ende lijdtsaemheyt in de verdruckingen, 30 volgende sijn exempel.

1

PAULUS ende ¹ Timotheus, dienstknechten IESU CHRISTI, alle den heyligen in Christo Iesu die te ² Philippis zijn, met de ³ Opsienders ende ⁴ Diakenen:

1 Hy voeght Timotheum hier by hem, als eenen oprechten Leeraer des Euangeliums, om te toonen dat deselve oock toestaet al wat de Apostel aen haer schrijft. siet 2.Cor. 1. vers 1. 1.Thess. 1.1. ende 2.Thess. 1.1.

2 Van dese stadt in Macedonien siet Actor. 16.12.

3 Gr. Episcopois, D. Opsienders, waer van ’t woordt Bisschop komt, het welck gemeyn is allen Opsienders ende Regeerders der Kercke. Siet Actor. cap. 20. versen 17, 28. 1.Tim. 3. vers 1. Tit. 1.5, 7. want hier blijckt, dat in eene gemeynte meer sulcke Bisschoppen zijn geweest als een.

4 Dit woort wort somtijts in ’t gemeyn genomen voor allerley dienaren, Matth. 20.26. Rom. 13.4. oock voor de Leeraers der Kercke, 1.Corinth. 3.5. ende 2.Cor. 11.23. Ephes. 3.7. somtijts in het bysonder, gelijck hier, voor de gene die de gemeynte dienen in het versorgen der armen, 1.Timoth. 3. versen 8, 12. van welcker instellinge ende ampt siet Actor. cap. 6.

2

^a Genade zy u ende vrede van Godt onsen Vader, ende den Heere Iesu Christo.

a Rom. 1.7. 1.Petr. 1.2.

3

^b Ick dancke mijnen Godt soo dickwils als ick uwer gedencke,

b Ephes. 1.15. Coloss. 1.3. 1.Thessal. 1.2. 2.Thess. 1.3.

4

(Alle tijt in alle mijnen gebede voor u allen, met blijdtschap het gebedt doende)

5

⁵ Over ⁶ uwe gemeynschap aen het Euangelium, van ⁷ den eersten dagh af tot nu toe:

5 Namelick, ick dancke Godt, vers 3.

6 Dat is, over de groote weldaet, dat u oock het Euangelium is gepredickt, ende dat ghy het selve met den geloove hebt aengenomen. Siet 1.Ioan. 1. vers 3.

7 Namelick, dat ghy het Euangelium hebt ontfangen ende aengenomen.

6

Vertrouwende dit selve, dat ⁸ hy die [kolom] in u ^{c 9} een goet werck begonnen heeft, [dat] ¹⁰ voleyndigen sal tot ¹¹ op den dagh Iesu Christi:

8 Namelick, Godt de Vader.

c Ioan. 6.29. 1.Thess. 1.3.

9 Namelick, des geloofs in Christum, ende der bekeeringe tot Godt.

10 Dat is, meer ende meer sal vermeerderen, verstercken, ende bewaren.

11 Namelick, op welcken Christus u uyt dit leven tot hem sal nemen, ofte uyt den dooden sal opwecken ten uytersten dage des oordeels.

7

Gelijck het ¹² by my recht is dat ick van u alle dit gevoele, om dat ick in [mijn] herte houde, dat ghy, beyde ^d in mijne banden, ende [in mijne] ¹³ verantwoordinge, ende bevestinge des Euangeliums, ghy alle [segge ick,] ¹⁴ mijner genade mede deelachtigh zijt.

12 Namel. na het recht ende de wet der liefde, die geen quaet en denckt, ende alle dingh gelooft, ende alle dingh hoopt, 1.Corinth. 13.5, 7.

d Ephes. 3.1. ende 4.1. Coloss. 4.3, 18. 2.Timoth. 1.8.

13 Namel. in het richthuys ende elders. Siet vers 13.

14 D. die my van Godt gegeven is, niet alleen om te gelooven in Christum, maer oock om sijnent wille te lijden.

8

^e Want ¹⁵ Godt is mijn getuyge, hoe seer ick ¹⁶ begeerigh ben na u alle, ¹⁷ met innerlicke bewegingen ¹⁸ Iesu Christi.

e Rom. 1.9. ende 9.1. 2.Corinth. 1.23. ende 11.31. Galat. 1.20. 1.Thess. 2.5. 1.Tim. 5.21. 2.Timoth. cap. 4. vers 1.

15 Dit is een wijse van eedtsweeren, welcke de Apostel hier gebruyckt, om dat het noodigh was dat de Philippensen van sijne liefde tot haer versekert souden zijn.

16 Dat is, u alle lief hebbe, ofte na u alle verlange. Siet 2.Corinth. 9.14.

17 Gr. in de ingewanden: een Hebreeusche wijse van spreken, overmits door een groote inwendige affectie de ingewanden als ontroert ende ontstelt worden. Siet Luce cap. 1. vers 78.

18 Dat is, welcke affectie ofte liefde ontstaet in my om Christi wille, die ghy met geloove hebt aengenomen, ofte om dat wy Iesum Christum tot eenen gemeynen Salighmaker hebben.

9

Ende dit bidde ick [Godt] dat ¹⁹ uwe liefde noch meer ende meer overvloedigh worde ²⁰ in erkentenisse, ende alle ²¹ gevoelen:

19 Dat is, de deught der liefde die in u is tot Godt ende uwen naesten, in welcke alle deughden van de eerste ende tweede tafel begrepen zijn.

20 Ofte, met, door kennisse, namelick van Goddelicke saken die ter saligheyt noodigh zijn.

21 Namelick, inwendigh gevoelen des verstants, waer door de Godtlicke saken begrepen ende onderscheyden worden.

10

Op dat ghy ²² beproevet ²³ de dingen die [daer van] verschillen, op dat ghy ²⁴ oprecht zijt, ende ²⁵ sonder aenstoot te geven, tot ²⁶ den dagh Christi:

22 Dat is, na beproevinge, ende toetsinge der leeringen aen Godts woort, recht mooght verstaen, ende onderscheyden.

23 Ofte, die uytnemende zijn. Het Griecks woort beteeckent beyde. Want de kennisse deser Godtlicke saken veel verschilt ende uytnemender is, als eenige andere kennisse van wereltsche saken. Siet Rom. cap. 2. vers 18.

24 Dat is, sonder geveynstheyt ofte bedrogh.

25 Namelick, aen yemant, Matth. cap. 18. vers 7. waer door hy soude verhindert worden, ofte ten val gebracht, in de Christelicke loopbaen. Gr. onergelick, ofte, onaenstootelick.

26 Siet vers 6.

11

Vervult met vruchten ²⁷ der gerechtigheyt ²⁸ die door Iesum Christum zijn ²⁹ tot heerlickheyt ende prijs Godes.

27 Dat is, der Godtsaligheyt, vromigheyt, ende nieuwe gehoorsaemheyt.

28 Dat is, die door den Geest Christi in ons gewrocht ende voort gebracht worden.

29 Dit is het eynde waer toe ende waerom alle goede wercken moeten gedaen worden. Siet Psalm 115.1. Matth. 5.16. 1.Corinth. cap. 10. vers 31. 1.Petr. 2.12. ende 4.11.

[fol. 110v]

12

Ende ³⁰ ick wil dat ghy weet, broeders, dat ³¹ het gene aen my [is geschiet] meer ³² tot bevoorderinge des Euangeliums gekomen is:

30 D. en wort niet verslagen ofte ge-ergert aen mijne gevangenisse, maer wilt uyt my dit verstaen.

31 D. dese mijne gevangenisse ende verdruckinge, die ick lijde om des Euangeliums wille.

32 D. dat het soo verre van daer is dat deselve den loop ende verbreydinge der Euangelische leere soude hinderlick zijn, dat sulcks oock, door de bestieringe Godts, daer toe dienstigh ende voorderlick is.

13

Alsoo dat ³³ mijne banden ³⁴ in Christo openbaer geworden zijn ³⁵ in het gantsche Richthuys, ende ³⁶ allen anderen:

33 Dat is, de oorsake waerom ick met banden ofte ketenen gevangen ben, ende gehouden worde: dat die niet en is eenigh quaet feyt by my bedreven, maer alleen de leere des Euangeliums.

34 D. daer mede ick gebonden ben om Christi wille. Siet Ephes. 4.1.

35 Ofte, hof, ofte, huys des Keysers Neronis, Dat is, aen sijne Raedtsheeren ende Hofgesin. Siet Cap. 4. vers 22.

36 Namel. plaetsen, ofte menschen, Namel. in dese stadt van Roomen, ende hier ontrent.

14

^f Ende [dat] het meerder [deel] der broederen in den Heere ³⁷ door mijne banden ³⁸ vertrouwen gekregen hebbende, overvloedelicker ³⁹ het woort onbevreest durven spreken.

f Ephes. 3.13. 1.Thessal. 3.3.

37 D. door mijne onnooselheyt, stantvastigheyt, ende kloeckmoedigheyt, die blijckt, ende van my getoont wort in dese mijne gevangenisse.

38 D. kloeckmoedigh ofte vrymoedigh geworden zijnde.

39 Namel. Godts, Dat is, de leere des Euangeliums belijden ende verkondigen.

15

⁴⁰ Sommige prediken oock wel Christum ⁴¹ door nijt ende ⁴² twist, maer sommige oock ⁴³ door goetwilligheyt.

40 Door dese verstaet d’Apostel eenige Leeraers die de rechtsinnige leere wel predickten, om datter staet datse Christum predickten, maer dat haer herte niet suyver en was, maer met nijt ende twist tegen Paulum beladen.

41 Namel. misgunnende Paulo de eere die hem aengedaen wiert van de gene, die door sijne predicatien bekeert wierden.

42 Of, strijt, Namel. tegen Paulum ende de andere oprechte Leeraers, dien sy sochten daer mede hinderlick te zijn, ofte een deel van sijne eere aen haer te trecken.

43 Gr. door een welbehagen, D. met een oprecht, goetwilligh, ende genegen herte tot bevoorderinge van der menschen saligheyt.

16

D’eene verkondigen wel Christum uyt twistinge, ⁴⁴ niet suyverlick, meynende mijne banden ⁴⁵ verdruckinge toe te brengen:

44 Namel. ten aensien van haer herte met welck sy de leere predickten, niet met een suyver ende oprecht gemoedt. siet vers 15.

45 D. mijn kruys noch meer te verswaren, door dien sy met hare predicatien my soecken by de gemeynte verdacht ende veracht te maken.

17

Doch dese ⁴⁶ uyt liefde, dewijle sy weten dat ick ⁴⁷ tot verantwoordinge des Euangeliums ⁴⁸ geset ben.

46 Namelick, tot Godes eere, stichtinge der gemeynte, ende saligheyt der menschen.

47 Dat is, om de leere des Euangeliums oock in dese banden te verkondigen ende te verdedigen tegen alle vyanden der selve: het welck dewijle het door de banden my dickwils verhindert wort, sy uyt liefde my daer in te hulpe komen. Ofte, van wegen de verantwoordinge.

48 Of, hier ligge, Namel, gevangen. Of, van Godt hier toe geroepen ben.

18

⁴⁹ Wat dan? Nochtans wort Christus op ⁵⁰ allerley wijse, het zy ⁵¹ onder een decksel, het zy ⁵² in der waerheyt, verkondight: ende ⁵³ daer in verblijde ick my, ja ick sal my oock verblijden.

49 Namelick, sal dit zijn, ofte te wege brengen? Sal dit, ofte u ofte my ontroeren? Geensins.

50 Gr. alle.

51 Namel. van yver tot verbreydinge des Euangeliums, waer mede sy haren nijt ende twist soecken te bedecken.

52 D. met een oprecht ende suyver gemoedt, sonder geveynstheyt ofte bedrogh.

53 Namelick, niet alleen dat Christus in der waerheyt gepredickt wort, maer oock dat hy van dese andere, hoewel met geen oprecht gemoedt, immers gepredickt, ende sijn leere tot saligheyt der menschen door haer alsoo verbreydt wort.

19

^g Want ick weet ⁵⁴ dat dit my ter saligheyt gedijen sal ⁵⁵ door uw’ gebedt, ende toebrenginge des Geests Iesu Christi,

g 2.Corinth. 1.11.

54 D. dese verdruckinge die sy my uyt nijdigheyt ende haet aendoen.

55 D. door de toebrenginge ofte verleeninge des H. Geests, die ick door u gebedt voor my van Christo verkrijgen sal.

20

Volgens mijne ⁵⁶ ernstige verwachtinge ende hope, ^h dat ick in geene sake en sal ⁵⁷ beschaemt worden: maer [dat] in alle vrymoedigheyt, ⁵⁸ gelijck alle tijt, alsoo oock nu Christus sal ⁵⁹ groot gemaeckt worden ⁶⁰ in mijn lichaem, ⁶¹ het zy door het leven, ⁶² het zy door de doot.

56 Het Griecks woort beteeckent een verwachtinge als met uytgestreckten hoofde ofte halse. Siet Rom. 8.19.

h Rom. 5.5.

57 D. te schande komen door afwijckinge ofte beswijckinge.

58 Namel. voor desen in de voorgaende jaren mijnes diensts, in welcke my oock vele verdruckingen over gekomen, ende van my kloeckmoedelick overwonnen zijn.

59 D. ge-eert, geroemt. Siet van dit woort Luce 1.46.

60 Dat is, door het lijden dat my in het lichaem soude mogen aengedaen worden. Ofte, door mijne verlossinge.

61 Dat is, het zy dat ick het leven noch behoude, om hem noch te dienen ende verheerlicken door de predicatie des Euangeliums.

62 Dat is, het zy dat ick van den Keyser omgebracht ende gedoot werde, om Christum met mijne doot te vereeren, ende sijne leere met mijn bloet te bevestigen.

21

⁶³ Want ⁶⁴ het leven is my Christus, ende ⁶⁵ het sterven is [my] gewin.

63 Ofte, want Christus is mijn gewin in het leven ende in het sterven.

64 Dat is, soo ick noch in het leven blijve, het selve sal ick besteden ter eeren ende ten dienste Christi.

65 D. soo ick gedoot worde, dat en sal my geen schade, maer groot gewin toebrengen, alsoo ick voor de aerde den hemel, ende voor dit elendigh sterflick leven een gelucksaligh eeuwigh leven sal gewinnen.

22

Maer ⁶⁶ of te leven in den vleesche, ⁶⁷ het selve my oorbaerlick zy, ende ⁶⁸ wat ick verkiesen sal en ⁶⁹ weet ick niet.

66 Dit en beteeckent hier niet na de lusten des vleeschs te leven, gelijck Rom. 8.1. maer in dit lichamelick ende tijtlick leven te blijven.

67 Ofte, of het leven in den vleesche my noch gebeurde, het selve soude my oorbaerlick zijn. Gr. een vrucht des wercks.

68 Namel. indien my de keure van beyden gegeven wierde, of te sterven, of noch in het leven te blijven.

69 Namel. overmits daer aen wederzijden seer gewichtige redenen zijn: soo dat ick qualick weet, welcke als de gewichtighste my meest behooren te bewegen.

23

Want ick worde van ⁷⁰ dese twee ⁷¹ gedrongen, hebbende begeerte om ⁷² ont-[kolom]bonden te worden, ende ⁷³ met Christo te zijn. Want [dat] is ⁷⁴ seer verre het beste:

70 Namel. verscheydene begeerten, die daer na uytgedruckt worden.

71 Namelick, in mijn gemoedt, niet wetende wat ick voor best sal houden, overmits daer aen wederzijden krachtige ende dringende redenen zijn.

72 Ofte, te verhuysen, te verherbergen, Dat is, uyt dit leven te scheyden. Een gelijckenisse genomen van de gene die uyt een herberge scheyden om haer reyse na haer vaderlant te voorderen, ofte oock die na een ander lant ofte plaetse willende te schepe reysen, het touw van het schip los maken om de reyse aen te nemen. Siet dergelijcke 2.Timoth. 4.6.

73 Namel. in den hemel, met mijne ziele, diese niet en konnen dooden. Siet Matth. 10. vers 28. Luce 23.43.

74 Gr. veel meer, beter, Namel. voor my. siet Psalm 16. vers 11. Rom. 8.18.

24

Maer ⁷⁵ in den vleesche te blijven, is noodiger ⁷⁶ om uwent wille.

75 D. in dit lichamelick leven. Siet vers 22.

76 Namelick, om u ende andere gemeynten in den geloove te verstercken, ende noch vele andere Christo te gewinnen.

25

Ende ⁷⁷ dit vertrouwe ende weet ick, dat ick sal ⁷⁸ blijven, ende ⁷⁹ met u alle sal verblijven ⁸⁰ tot uwer bevoorderinge, ende blijdtschap ⁸¹ des geloofs:

77 Sommige oude Leeraers meynen dat de Apostel dat sekerlick wist uyt een bysondere openbaringe Godts, (gelijck Actor. 23.11.) dat hy in de eerste gevangenisse niet en soude omgebracht worden: ende dat hy vry gelaten zijnde, daer na in Asien, Syrien, Grieckenlant, ende elders noch wel tien jaren soude gepredickt hebben, ende daer na wederom tot Roomen gevangen, ende omgebracht zijn. Maer dat is onseker: ende ’t blijckt uyt Cap. 2. vers 17. dat hy dit seght niet van een sekere wetenschap, door Godtlicke openbaringe, maer van een waerschijnlicke gissinge ende hope uyt alle de omstandigheden der sake, dat hy in dese eerste verantwoordinge niet en soude ter doot veroordeelt worden, het welck oock geschiet is, gelijck uyt de brieven daer na in sijne banden geschreven kan blijcken. In sijne tweede verantwoordinge verklaert hy dat de tijt sijner ontbindinge na by was, 2.Timoth. cap. 4. versen 6, 16.

78 Namel. in het leven.

79 D. tot u Philippensen noch sal komen, ende een wijle by u verblijven.

80 D. om met mijne leeringen ende predicatien u meer ende meer in kennisse ende Godtsaligheyt te doen toenemen.

81 Dat is, spruytende uyt het geloove, ofte, die ontstaen sal om de vermeerderinge uwes geloofs.

26

Op dat ⁸² uwen roem in Christo Iesu overvloedigh zy ⁸³ aen my, door ⁸⁴ mijne tegenwoordigheyt wederom by u.

82 Namel. dat ghy van my, een Apostel Christi, tot den geloove bekeert ende daer in versterckt zijt.

83 Gr. in my, Namel. als ghy door uwe gebeden mijne verlossinge sult verkregen hebben.

84 Namel. die ick hope dat de Heere geven sal.

27

ⁱ Alleenlick ⁸⁵ wandelt ⁸⁶ weerdighlick den Euangelio Christi, op dat het zy ick kome ende u sie, het zy ick afwesigh ben, ick van uwe saken mach hooren, dat ghy staet in eenen geest, met ⁸⁷ een gemoedt gesamentlick strijdende door het geloove des Euangeliums:

i Genes. 17.1. 1.Cor. 7.20. Ephes. 4.1 Col. 1.10. 1.Thess. 2.12. ende 4.1.

85 Of, draeght u. Het Griecks woort beteeckent, als een goet burger hem behoorlick in sijne stadt dragen, sijnen ommegangh ende wandel aenstellen. siet oock Cap. 3. vers 20.

86 D. gelijck betaemt den genen die de leere des Euangeliums hebben geleert ende aengenomen. Siet Ephes. 4.1. 1.Thess. 2.12.

87 Gr. ziele. Siet Actor. 4.32. Door den geest wort beteeckent het verstant, ende door de ziele, de wille ende genegentheden. Ofte, het een kan oock zijn een verklaringe van het ander. Andere verstaen door dit woort Geest, den Heyligen Geest.

28

Ende dat ghy in geen dingh verschrickt en wort van de gene ⁸⁸ die tegenstaen: het welcke ⁸⁹ haer wel ⁹⁰ een bewijs is des verderfs, maer ⁹¹ u der saligheyt, ende dat ⁹² van Godt.

88 D. die ofte met valsche leere, ofte met sware vervolgingen ende dreygementen haer stellen tegen de leere Christi, om die te verdelgen.

89 Namel. den vervolgers ende valschen leeraers.

90 D. een seker teecken, dat sy ten verderve loopen. Siet 2.Thess. 1.5.

91 Namel. geloovigen, die u noch door valsche leere en laet verleyden, noch door vreese van vervolgingen verschricken, om van het ware geloove af te wijcken.

92 Dat doet hy daer by op datse niet en souden meenen, dat hare stantvastigheyt eene verdienende oorsake soude zijn der saligheyt: ende op datse souden weten dat dese stantvastigheyt niet van haer selven, maer van Godt komt, gelijck in het volgende vers verklaert wort.

29

Want u is ⁹³ uyt genade gegeven in de sake Christi, niet alleen in ⁹⁴ hem te gelooven, maer oock ⁹⁵ voor hem ⁹⁶ te lijden:

93 Of, geschoncken om Christi wille. Siet Ephes. 2.8.

94 Namel. Christum.

95 Dat is, om sijnent wille: om sijner leere ende saken wille.

96 Om Christi wille verdruckingen ende vervolgingen onderworpen te zijn, ende die lijdtsamelick te verdragen ende overwinnen, Matth. 5.12. Actor. 5.41.

30

Den selven strijt ⁹⁷ hebbende, hoedanigen ghy ⁹⁸ in my gesien hebt, ende ⁹⁹ nu in my hoort.

97 Namelick, te strijden ende uyt te staen.

98 Namel. als ick by u was. siet hier van Actor. 16. vers 19, etc.

99 Namelick, uyt de geruchten, wat ick hier te Roomen dagelicks te lijden hebbe in mijne banden.