Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het v. Capittel.

1 Den Apostel gaet voort in het beschrijven van de hope der saligheyt, waer door wy versekert zijn, als dit lichaem, het welck een aerdsch tabernakel is, gebroken wort, dat wy een eeuwige woonstede hebben in den hemel. 4 waer mede wy verlangen overkleet te worden. 6 overmits soo lange wy in dit lichaem inwoonen, wy van den Heere uytwoonen. 9 Dat dan een yegelick neerstigh moet zijn om hem te behagen. 10 om dat wy alle voor den rechterstoel Christi moeten verschijnen. 11 Betuyght daerom oock sijne neerstigheyt onder haer. 12 niet om hemselven te prijsen, maer om haer stoffe van roem te geven tegen de valsche Apostelen. 15 Leert dat Christus voor allen gestorven ende opgeweckt is, op dat sy alle hem souden leven. 16 Waerom hy voortaen niemant meer en kent na den vleesche. 17 Maer na de nieuwe scheppinge die uyt Godt is in Christo. 19 Waer toe sy als gesanten Godts worden gebruyckt om de menschen met Godt in Christo te versoenen.

1

WAnt wy weten, dat soo ¹ ons’ ^a aerdsche huys deses tabernakels ² gebroken wort, wy ³ een gebouw van Godt hebben, een huys niet met handen gemaeckt, [maer] eeuwigh, in de hemelen.

1 D. ons’ swack ende sterflick lichaem, het welck wy op dese aerde dragen, van aerde gemaeckt is, ende met eenen tabernakel ofte hutte wort vergeleken, die men in ’t reysen lichtelick op maeckt, ende in het vertrecken wederom afbreeckt, ofte laet vervallen. siet dergelijcke Iob c. 4. vers 19. 2.Petr. cap. 1. versen 13, 14.

a 2.Cor. 4.7.

2 Gr. ontbonden, los gemaeckt.

3 Sommige nemen dit voor de hemelsche heerlickheyt, waer mede onse lichamen ten uytersten dage eerst sullen verheerlickt worden. Doch alsoo de Apostel hier merckelick spreeckt van een gebouw ofte huys, het welck wy, na dat desen tabernakel gebroken is, van Godt sullen hebben, ende dat in den hemel, ende soo haest wy uyt dit lichaem gaen woonen, gelijck blijckt uyt versen 6, 8. soo wort het wel soo bequamelick voor de hemelsche heerlickheyt in het gemeyn genomen, waer mede de ziele verciert, ende gelijck als bekleet wort soo haest sy desen tabernakel afleght, ende waer mede het lichaem daer na sal bekleet worden als het uyt den dooden sal opgeweckt zijn. Siet van het eerste Hebr. cap. 11. versen 14, 16. Apoc. 7. vers 14. ende van het andere 1.Corinth. cap. 15. versen 42, 43. Philip. cap. 3. versen 20, 21.

2

^b Want oock in desen suchten wy, verlangende met onse woonstede, die uyt den hemel is, overkleet te worden.

b Rom. cap. 8. vers 23.

3

^c Soo wy oock ⁴ bekleet [ende] niet naeckt en sullen gevonden worden.

c Apocal. cap. 3. vers 18. ende 16.15.

4 Namelick, met het ware bruyloftskleet, dat is, die met de gerechtigheyt ende heyligheyt Christi in desen verhuysdagh sullen bevonden worden. Want andere die daer van ontbloot zijn, en hebben dese heerlickheyt niet te verwachten. Andere setten het over, Alsoo, ofte, nademael wy oock bekleet, etc. ende nemen ’t voor een verklaringe van het voorgaende.

4

Want oock wy, ⁵ die in desen tabernakel zijn, suchten ⁶ beswaert zijnde: ⁷ nademael wy niet en willen ontkleet, ⁸ maer overkleet worden, ^d op dat ⁹ het sterflicke ¹⁰ van het leven verslonden worde.

5 Dat is, die in dit aerdsch ende sterflick lichaem noch leven.

6 Namelick, door het pack der sonde, ende der verdruckingen.

7 Dat is, geheel ontbloot worden van ons lichaem dat wy nu dragen, om het selve eeuwelick te derven. Ofte, in welcken, namelick, tabernakel zijnde wy niet en willen, etc.

8 Namelick, met de hemelsche heerlickheyt, na de ziele, terstont na de doot, ende na het lichaem, wanneer het ons sal weder gegeven worden ten uytersten dage. Sommige meynen dat Paulus hier soude wenschen te mogen leven in dit lichaem tot dat Christus sal komen om onse lichamen te veranderen, sonder dat wy die behoeven af te leggen: van welcke verborgentheyt gesproken wort 1.Corinth. cap. 15. vers 51. ende 1.Thessal. cap. 4. vers 17. Doch dit en is niet waerschijnlick, alsoo hy vers 8. seght, dat hy liever heeft uyt het lichaem te gaen uytwoonen, namelick, voor eenen tijt, ende by den Heere in te woonen.

d Rom. 8.11. 1.Cor. 15.53.

9 Dat is, de sterflickheyt daer ons lichaem nu mede beswaert is, ende in het graf beswaert blijft.

10 Dat is, van de salige onsterflickheyt geheel wech genomen worde, wanneer namelick Christus het selve weder sal opwecken, ende sijnen verheerlickten lichame gelijckformigh maken, Philip. 3. vers 21.

5

Die ons nu ¹¹ tot dit selve bereyt heeft, is Godt, ^e die ons oock ¹² het onderpandt des Geests gegeven heeft.

11 D. tot dese heerlickheyt in onse ziele, ende dese onsterflickheyt in onsen lichame. Gr. gewrocht, ofte, toegemaeckt.

e Rom. 8.16. 2.Corinth. 1.22. Ephes. 1.13. ende 4.30.

12 Namelick, den Heyligen Geest tot een onderpandt om ons hier van te versekeren. Siet Rom. cap. 8. vers 16. 2.Corinth. cap. 1. vers 22. Ephes. cap. 4. vers 30.

6

Wy hebben dan altijt goeden moedt, [kolom] ende weten dat wy inwoonende in ’t lichaem, uytwoonen ¹³ van den Heere:

13 Namelick, Iesu Christo, wiens lichamelick aenschouwen ende tegenwoordigheyt wy soo lange moeten derven: gelijck blijckt vers 8. ende verklaert wort Phil. 1.23.

7

^f (Want wy wandelen ¹⁴ door geloove, [ende] ¹⁵ niet door aenschouwen.)

f 1.Cor. 13.12. 2.Cor. 3.18.

14 Namelick, het welck eygentlick aenneemt, ende sich toe-eygent de dingen die men niet en siet, Hebr. 11.1.

15 Namelick, van de dingen die wy hopen. Siet Rom. 8. vers 24. 1.Cor. 13. vers 12. hoewel daer andersins oock een aenschouwen is des geloofs, Ioan. c. 6. vers 40. ende 8.56.

8

Maer wy hebben goeden moedt, ende hebben meer behagen om uyt het lichaem uyt te woonen, ende by den Heere in te woonen.

9

Daerom zijn wy oock ¹⁶ seer begeerigh, ¹⁷ het zy inwoonende, ¹⁸ het zy uytwoonende, om hem welbehagelick te zijn.

16 Gr. eergierigh. Siet oock Rom. 15. vers 20.

17 Namelick, by hem in den hemel, gelijck vers 8. Siet Apoc. cap. 7. vers 17. ende 14.4. Ofte, in den lichame, gelijck vers 6.

18 Namelick, van Christo buyten den hemel, terwijle wy noch dit sterflick lichaem dragen, ofte uyt het lichaem, gelijck vers 8.

10

^g Want wy alle moeten ¹⁹ geopenbaert worden voor den rechterstoel Christi, ^h op dat een yegelick ²⁰ wech drage het gene ²¹ door het lichaem [geschiet,] na dat hy gedaen heeft, ²² het zy goet, ²³ het zy quaet.

g Matth. 25.32. Rom. 14.10.

19 Namelick, niet alleen ten aensien van onse persoonen, maer oock van onse gedachten, woorden, ende wercken, Rom.cap. 2. vers 16. Apocal. 2.23. ende cap. 20. vers 12.

h Psalm 62.13. Ierem. 17.10. ende 32.19. Matth. 16.27. Rom. 2.6. ende 14.12. 1.Cor. 3.8. Galat. 6.5. Apoc. 2.23. ende 22.12.

20 Nam. tot eene vergeldinge.

21 Namelick, hier in desen leven, ofte terwijle wy dit lichaem dragen.

22 D. den loon des goets, uyt genade.

23 D. den loon des quaets uyt verdienste. Siet van beyde Matth. 25.34, 41. Rom. 6.23.

11

Wy dan wetende ²⁴ den schrick des Heeren, bewegen de menschen tot het geloove, ende zijn Gode openbaer geworden: doch ick hope oock in uwe conscientien geopenbaert te zijn.

24 Dat is, dit schrickelick ende vreeselick oordeel des Heeren, waer door wy moeten sorghvuldigh zijn om voor hem altijt oprechtelick te wandelen.

12

ⁱ Want wy en ²⁵ prijsen ons selven u niet wederom aen, maer wy geven u oorsake ²⁶ van roem over ons, op dat ghy [stoffe] soudet hebben tegen de gene ²⁷ die in het aengesicht roemen, ende niet [in] het herte.

i 2.Cor. 3.1. ende 10.8.

25 Dat is, recommandeeren.

26 Namelick, dat wy trouwe Apostelen Christi zijn, ende dat onse leere een leere is die de herten bekeert.

27 Dat is, alleen in gemaeckte ende opgepronckte wijsen van spreken, ende dergelijcke die wel eenen uytwendigen schijn hebben voor de menschen, maer ’t herte niet en raken.

13

Want het zy dat wy ²⁸ uytsinnigh zijn, wy zijn het Gode: het zy dat wy ²⁹ gematight van sinnen zijn, wy zijn het u-lieden.

28 Soo spreeckt den Apostel, als hy hemselven ende sijnen dienst moet prijsen, om dat het uytsinniger ende dwaser lieden werck schijnt te zijn van hemselven te roemen: ende verklaert dat hy dit doet niet om hemselven dese eere te geven, maer om Gode sijne eere te bewaren.

29 Soo spreeckt den Apostel wanneer hy, sonder van hemselven te moeten spreken, sijnen dienst by haer eenvoudelick uytvoert, het welcke hy verklaert oock tot haren besten te strecken. Siet 2.Corinth. 11. versen 1, 16, 17, etc. gelijck oock doorgaens in het twaelfde Capittel.

14

Want ³⁰ de liefde Christi ³¹ dringht ons:

30 Dit kan verstaen worden, ofte van de liefde daer Christus ons mede lief heeft, ofte van de liefde daer mede wy hem lief hebben, om dat hy hemselven voor ons gegeven heeft, het welck het navolgende vers schijnt mede te brengen, hoewel oock dese onse liefde uyt sijne liefde tegen ons vloeyt.

31 Dat is, besit ons geheel, ende beweeght ons om het selve te doen. Siet oock Actor. 18.5.

15

³² Als die dit oordeelen, dat indien ³³ een ³⁴ voor alle ³⁵ gestorven is, ³⁶ sy dan alle gestorven zijn. Ende hy is voor alle gestorven, ^k op dat de gene die leven, niet meer ³⁷ haer selven en souden leven, maer ³⁸ dien die voor haer gestorven ende opgeweckt is.

32 Dat is, voor vast houden.

33 Namelick, Christus.

34 Nam. die in hem gelooven. Ioan. 3.16. Actor. 10.43. Rom. 3.22. ende 10.4. Hebr. 5.9. ende 10.14.

35 Namelick, om hare sonden te vernietigen.

36 Namel. met hem om door sijnen doot niet alleen vergevinge der sonden ende versoeninge met Godt te verkrijgen, maer oock om de sonde af te sterven, gelijck Rom. 6.6. Hebr. 9.26, 27, 28.

k Rom. 14.7. Gal. 2.20. 1.Thess. 5.10. 1.Petr. 4.2.

37 Dat is, tot haer selfs gemack, nut, ende eere.

38 D. tot dienst ende eere van dien.

16

^l Soo dan, wy en kennen van nu aen niemant ³⁹ na den vleesche: ende ⁴⁰ indien wy oock Christum na den vleesche gekent hebben, nochtans en kennen wy [hem] ⁴¹ nu niet meer [na den vleesche.]

l Matth. 12.50. Ioan. 15.14. Gal. 5.6. ende 6.15. Col. 3.11.

39 D. na het uyterlick aensien, maeghschap, gestalte, eere, wijsheyt, ofte welsprekentheyt: maer (wil hy seggen) alleen na den geest, dat is, na de geestelicke kracht die in hem is, ende door hem gewrocht wort.

40 Gelijck Paulus getuyght, dat hy oock Christum gesien heeft, 1.Cor. 9.1.

41 Namel. om daer over te roemen, ofte onse achtinge daer door te soecken, gelijck sommige doen.

17

Soo dan indien yemant ⁴² in Christo is, die is ⁴³ een nieuw schepsel: ^m het oude is voorby gegaen, siet, ⁴⁴ het is al nieuw geworden.

42 Dat is, waerlick Christum kent, ende met hem vereenight is.

43 Dat is, door de kracht ende den Geest Christi wedergeboren, sonder op die vleeschelicke dingen meer te achten, ofte sijn geluck daer in te soecken, Gal. 6.15.

m Iesa. 43.18. Apoc. 21.5.

44 Namelick, in het Rijcke Christi: ende hier siet d’Apostel op de beloften Godts, Iesa. 65. vers 17. ende 66.22. daer dese vernieuwinge van alle dingen, die alleen voor Godt geldt, onder het Rijcke Christi belooft wort: waer van een deel nu vervult is in de ware geloovige, die door Godts Geest vernieuwt zijn, ende het overige vervult sal worden in het toekomende leven, na de opstandinge. Siet 2.Petr. 3.13. Apoc. 21.5.

18

Ende ⁴⁵ alle dese dingen zijn uyt Gode, ⁿ die ⁴⁶ ons met hemselven ⁴⁷ versoent heeft door Iesum Christum, ende ons de bedieninge der versoeninge gegeven heeft.

45 Namelick, die dese nieuwe scheppinge aengaen.

n Col. 1.20. 1.Ioan. 2.2. ende 4.10.

46 Namelick, die in Christum gelooven.

47 Namel. doe wy noch sijne vyanden waren: gelijck Paulus spreeckt Rom. cap. 5. vers 8, etc.

19

^{o 48} Want Godt was in Christo ⁴⁹ de

o Rom. 3. versen 24, 25 Coloss. 1.20.

48 Ofte, hoe dat Godt, etc.

49 Dat is, de uytverkorene ende geloovige door de geheele werelt, gelijck Ioan. cap. 6. versen 33, 51.

[fol. 98r]

werelt met hemselven versoenende: hare sonden haer niet toereeckenende: ende heeft het woort der versoeninge ⁵⁰ in ons geleght.

50 D. ons toebetrouwt, om het selve in sijnen name te verkondigen.

20

Soo zijn wy dan ^p gesanten van Christi wege, als of Godt door ons bade: wy bidden van Christi wege, ⁵¹ laet u met Godt versoenen.

p 2.Cor. 3.6.

51 Namelick, door het geloove in Christum ende sijnen bloede, Rom. 3.25.

21

^q Want dien die geen sonde ⁵² gekent en heeft, ^r heeft hy ⁵³ sonde voor ons gemaeckt, op dat wy souden worden ⁵⁴ rechtveerdigheyt Godts ⁵⁵ in hem.

q Iesa. 53.9. 1.Petr. 2.22. 1.Ioan. 3.5.

52 D. die van alle sonde vry is geweest, 1.Petr. 2.22.

r Iesa. 53.12. Rom. 8.3. Galat. 3.13.

53 Dat is, een offerande voor de sonde, gelijck Levit. cap. 7. vers 2. Ofte, sonde, door toereeckeninge van onse sonden, gelijck hy oock geseght wort een vloeck geworden te zijn, Galat. cap. 3. vers 13.

54 Dat is, gerechtveerdight voor Godt: Ofte, dat de rechtveerdigheyt Godts ons soude toegereeckent worden, Rom. 4. versen 4, 5, etc.

55 Namelick, Christo, ten aensien dat wy in hem zijn, ende sijne gerechtigheyt ons wort toegereeckent. Rom. cap. 8. vers 1, etc.