Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het iij. Capittel.

1 Den Apostel geeft noch andere redenen, waerom hy het Euangelium in alle eenvoudigheyt onder haer heeft gepredickt, namelick om hare kintsheyt in de kennisse, ende vleeschelickheyt in hare oneenigheden. 5 Verklaert voorders in wat aensien de Leeraers moeten zijn, ende hoe de lof van haer werck niet haer die planten, ende nat maken, maer Gode die den wasdom geeft, moet toegeschreven worden. 10 Dat haer ampt is op Christum het fondament niet hoy, stroo, ende stoppelen, maer gout, silver, ende kostelicke gesteenten te bouwen. 13 ende dat elcks werck door vyer sal beproeft worden, ende sy dan loon na bevindinge sullen ontfangen. 16 Dat de tempel Godts door oneenigheden niet en moet geschonden worden. 18 dewijle de wijsheyt der menschen dwaesheyt is voor Godt, 21 dat dan niemant op menschen en moet roemen, dewijle wy Christi zijn.

1

ENde ick, broeders, en konde tot u niet spreken ¹ als tot geestelicke, maer ² als tot vleeschelicke, als tot ³ jonge kinderen in Christo.

1 D. als tot soodanige die door Godts Geest uytnemende verlicht zijn, ende in de kennisse seer toegenomen hebben. siet Galat. 6.1.

2 D. als tot soodanige, in welcke het vleesch, of menschelicke genegentheden haer noch te veel openbaren, gelijck in de kinderen pleeght te geschieden, die de genegentheden meer volgen als de reden.

3 D. die noch seer teer ende onwetende zijn in de leere Christi: ende hier mede verklaert hy het woort vleeschelicke, op dat het niet en soude genomen worden voor menschen die geheel vreemt zijn van den Geest Christi, gelijck het dickmael in de heylige Schrifture gebruyckt wort. Siet Rom. 8.8.

2

^a Ick hebbe u met ⁴ melck gevoedt, ende niet met ⁵ [vaste] spijse: want ghy en vermochtet [doe] noch niet: ja ghy en vermoget oock nu noch niet.

a Hebr. 5.12. 1.Petr. 2.2.

4 D. met de eerste beginselen ende fondamenten der Christelicke leere, die met eenvoudige ende naeckte woorden voorgestelt worden. Gr. met melck gedrenckt.

5 Dat is, de hoogere verklaringen der Christelicke leere, die met hooger woorden, ende diepsinniger redenen worden voorgestelt. Siet breeder Hebr. 5.12, etc.

3

Want ghy zijt noch vleeschelick. ^b Want dewijle onder u nijt is, ende twist, ende tweedracht, en zijt ghy niet vleeschelick, ende [en] wandelt [ghy niet] ⁶ na den mensche?

b 1.Cor. 1.11. Galat. 5.19. Iacob. 3.16.

6 Dat is, gelijck de natuerlicke menschen plegen, het welck voor u onbetamelick is.

4

Want als d’een seght, ^c Ick ben Pauli, ende een ander, Ick [ben] Apollo, en zijt ghy niet ⁷ vleeschelick?

c 1.Cor. 1.12.

7 D. noch door vleeschelicke ofte kinderlicke genegentheden ghedreven in ’t onderscheyden van uwe Leeraers.

5

Wie is dan Paulus, ende wie is ^d Apollos, anders dan dienaers ⁸ door welcke ghy gelooft hebt, ende [dat] gelijck de Heere ⁹ eenen yegelicken gegeven heeft?

d Actor. 18.24. 1.Cor. 1.12. ende 16.12.

8 Dat is, door welcker dienst ende predikinge, Rom. 10.17.

9 Nam. sijner dienaren, die hy sijne gaven verscheydelick uytdeelt. Siet 1.Cor. 12. vers 4, etc.

6

¹⁰ Ick hebbe geplant, ^e Apollos heeft ¹¹ nat gemaeckt: maer Godt heeft ¹² den wasdom gegeven.

10 D. den eersten gront der gemeynte door mijne predicatie geleght, gelijck hier na verklaert wort, vers 10.

e Actor. 18.26. ende 19.1.

11 D. het gene ick begonnen hadde heeft hy door sijn leere gevoordert ende versterckt.

12 Dat is, het woort dat uytwendigh van ons was gepredickt, in de herten der toehoorderen, krachtigh gemaeckt tot hare bekeeringe. Siet Ioan. 6. versen 44, 65. Actor. 11. vers 21. ende 16.14, etc.

7

Soo en is dan, noch hy die plant ¹³ yet, noch hy die nat maeckt: maer Godt die den wasdom geeft.

13 Te achten ofte te roemen: het welck alsoo niet en is te verstaen, als of Paulus de dienaers wilde veracht hebben, (want 1.Corinth. 4. vers 1. sal hy het tegendeel seggen) maer om dat niemant hem op de gaven der dienaren, wie sy oock zijn, alsoo en moet vergapen, dat hy haer de eere soude geven, die den oppersten Autheur van dit werck toekomt: alsoo het Godt is die haer stelt, die haer bequame gaven geeft, ende haren arbeyt krachtigh is in de herten der menschen, 1.Corinth. 3.5. ende 12.6. Galat. 3.5.

[fol. 86v]

8

Ende die plant, ende die nat maeckt ¹⁴ zijn een: ^f maer een yegelick sal sijnen loon ontfangen ¹⁵ na sijn arbeyt.

14 D. arbeyden in een selve sake, ende tot een selve eynde, namelick om een selve leere des Euangeliums te verbreyden, ende de gemeynte Christi te stichten, hoewel met verscheydene gaven. Want hy spreeckt alhier noch van het ampt der trouwe Leeraers, gelijck als hy ende Apollos waren.

f Psalm 62.13. Ierem. 17.10. ende 32.19. Matth. 16.27. Rom. 2.6. ende 14.12. 2.Corinth. 5.10. Galat. 6.5. Apoc. 2.23. ende 22.12.

15 D. na dat hy hem in dit sijn ampt wel sal hebben gequeten, ende beneerstight, Matth. 25. vers 20, etc.

9

Want ¹⁶ wy zijn ¹⁷ Godts ^g mede-arbeyders: ¹⁸ Godts ackerwerck, ¹⁹ Godts ^h gebouw zijt ghy.

16 Namelick, die dienaers van Godts woort zijn.

17 Nam. die onder Godt aen den bouw der gemeynte mede arbeyden als instrumenten, die Godt heeft gelieft daer toe te gebruycken, hoewel het voornaemste werck van hem komt, ende de bequaemheyt deser instrumenten oock selfs van hem komt, 2.Cor. 3.5, 6.

g 2.Cor. 6.1.

18 D. ghy als leden der gemeynte Godts zijt de gene aen wien desen arbeyt besteedt wort, gelijck aen een groot ackerwerck.

19 Een ander gelijckenisse genomen van een groot gestichte, daer een groot meester het beleyt van heeft, ende daer hy sijne dienaers besigh aen houdt: welcke gelijckenisse hy daer na breeder uytleght ende toe-eygent.

h Ephes. 2.20. Coloss. 2.7. 1.Petr. 2.5.

10

²⁰ Na de genade Godts die my gegeven is, hebbe ick ²¹ als een wijs bouwmeester ²² het fondament geleght: ende ²³ een ander bouwt daer op. Maer een yegelick sie toe ²⁴ hoe hy daer op bouwet.

20 Namelick, door welcke ick tot een Apostel Christi ben geroepen, ende met welcke hy my tot nu toe in mijne bedieninge heeft by gestaen ende vergeselschapt. Waer mede hy alles wat hy is ende doet niet hemselven maer Gode toeschrijft.

21 Dat is, als een recht, voorsichtigh, ende getrouw bouwmeester betaemt.

22 Namelick, benevens de andere Apostelen in het eerste oprechten van de gemeynte Christi door de geheele werelt: ende ick als de eerste die uwe gemeynte hebbe opgerecht, Rom. 15. vers 20. Ephes. 2.20. Apoc. 21.14.

23 Dit seght hy van de ordinarise dienaren die na de Apostelen in de opgerechte gemeynten zijn geroepen ende gestelt, ende op der Apostelen werck voort gingen, Rom. 15.20.

24 Sommige verstaen dit van de persoonen die door de Leeraers op het fondament gebouwt worden, gelijck het woort werck alsoo genomen wort, 1.Cor. 9.1. Doch alsoo den Apostel hier seght een yegelick sie toe hoe hy daer op bouwt, ende niet, wie hy daer op bouwt, soo wort dit gemeynlick ende bequamelicker verstaen, dat de Apostel hier de Leeraers wil vermanen, datse toesien wat leere sy op het fondament, dat de Apostelen geleght hebben, voorstellen tot versterckinge ende vermeerderinge der opgerechtte gemeynten.

11

Want niemant en kan een ander fondament leggen ²⁵ dan het gene ⁱ geleght is, ²⁶ het welck is Iesus Christus.

25 Ofte, behalven het gene, Namelick, van my ende de andere Apostelen.

i Iesa. 28.16. Matth. 16.18.

26 Christus wort het fondament der gemeynte genaemt, ofte ten aensien van hemselve, daer de saligheyt der gemeynte op steunt, om dat hy als waerachtigh Godt ende mensche ons de saligheyt heeft verworven, ende deselve door sijnen Geest toe-eygent, Matth. 16. vers 18. 1.Petr. 2.6. ofte, ten aensien van de leere, daer door wy tot hem als den eenigen Salighmaker worden gewesen ende gebracht, ende door ’t geloove in hem ontfangen gerechtigheyt, heyligheyt, ende het eeuwige leven. Op dese leere siet den Apostel alhier, ende verklaert dat wy in de leere des Euangeliums tot niemant anders en mogen worden gewesen, om saligheyt te vinden, dan tot sijnen persoon ende verdiensten. Siet Ioan. 14. vers 6. Actor. 4.12. Ephes. 2.20.

12

Ende indien yemant ²⁷ op dit fondament bouwt, ²⁸ gout, silver, kostelicke steenen, ²⁹ hout, hoy, stoppelen.

27 Dat is, op dese leere van de saligheyt in Christo Iesu alleen te soecken.

28 Dat is, stichtige leeringen, niet getrocken uyt menschelicke wijsheyt, maer uyt de rechte gronden van Godts woort, 2.Timoth. 1.13.

29 Hier door worden verstaen, niet eenige ketterijen ofte valsche leeringen die het fondament om stooten, waer dooor de gemeynte Christi verleyt ofte gescheurt wort, want sulcke veroordeelt Godts woort als wercken des vleeschs die de menschen van de saligheyt berooven, Actor. 20.30. Galat. 5.20. 1.Timoth. 4. versen 1, 2, 3. maer eenige leeringen, dwalingen, ofte insettingen van minder gewichte, uyt menschelick vernuft voortgebracht die het fondament niet om en stooten, ofte eenige curieuse ende onnoodige disputen, die niet en stichten, ende opgepronckte wijsen van spreken buyten Godts woort, welcke de Apostel in dese vier eerste Capittelen doorgaens bestraft.

13

Een ³⁰ yegelicks ³¹ werck sal openbaer worden: ^k want ³² de dagh sal het ³³ verklaren: dewijle het door ³⁴ vyer ontdeckt wort: ende hoedanigh eens yegelicks werck is sal het vyer beproeven.

30 Namelick, Leeraers. Want van die ende haer werck spreeckt hier de Apostel alleen.

31 Dat is, leere die hy voorstelt.

k Iesa. 8. vers 20. ende 48.10. Ierem. 23.29. 1.Petr. 1.7. ende 4.12.

32 Dat is, de tijt: Ofte, het licht der waerheyt, Rom. 13.12, 13. Ephes. 5.13. 2.Petr. 1.19.

33 Namelick, of het hout, hoy, stroo, ende stoppelen, dan of het gout, silver ende kostelicke steenen zijn.

34 Door dit vyer en kan hier niet verstaen worden een vagevyer, waer door de menschen na dit leven van hare sonden souden gevaeght ofte gereynight worden, overmits door dit vyer, daer Paulus hier van spreeckt, niet alleen het werck dat vergaet ofte verbrant wort, maer oock dat blijft ende beloont wort, sal beproeft worden: maer wort verstaen ofte van het vyer des Heyligen Geests, die door het licht van Godts woort den vasten arbeyt ende trouwe leeringen der Leeraren metter tijt ontdeckt in de gemeynte Godts, ende die de onnoodige ofte curieuse leere onderscheyt, ende doet verdwijnen: niet anders dan het gout door het vyer van sijne onreynigheden wort gesuyvert, Psalm 12. vers 7. Ierem. 23.29. Ofte, het vyer van vervolginge, swarigheyt, ende versoeckinge, waer door de oprechte leere gelijck als beproeft wort, om datse alsdan ons eenen vasten troost geeft, het welck de andere niet doen en kan, Iacob. 1.2. 1.Petr. 1. versen 6, 7.

14

Soo yemants werck ³⁵ blijft, dat hy daer op gebouwt heeft, die sal ³⁶ loon ontfangen.

35 D. leere door Godts woort vast ende bondigh geoordeelt wort, 1.Thess. 5. vers 21.

36 Namelick, ten uytersten daghe, uyt genade, oock in het bysonder over dit zijn werck, Dan. 12.3. 1.Corinth. 15. versen 41, 42.

15

So yemants werck sal ³⁷ verbrant worden, die sal ³⁸ schade lijden: maer selve sal hy ³⁹ behouden worden, doch alsoo ⁴⁰ als door vyer.

37 Dat is, soo yemants leeringe na gedane beproevinge uyt Godts woort sal verdwijnen ende ydel geacht worden.

38 Namelick, van desen sijnen arbeyt.

39 Namelick, om dat hy in sijne leere het fondament noch vast heeft behouden.

40 Dat is, beswaerlick, gelijck als yemant hemselven uyt den brant behoudt, daer in alles latende wat hy heeft, Iude vers 23.

16

^l En weet ghy niet dat ⁴¹ ghy Godts tempel zijt, ende de Geest Godts in u-lieden woont?

l 1.Corinth. 6.19. 2.Corinth. 6. vers 16. Hebr. 3.6. 1.Petr. 2.5.

41 Namelick, die in Christum gelooft, 1.Petr. cap. 2. vers 5. Siet Ephes. cap. 2. vers 21.

17

⁴² Soo yemant den tempel Godts schendet, dien sal Godt ⁴³ schenden: want de tempel Godts is heyligh, welcken ghy zijt. [kolom]

42 Dat is, soo yemant de gemeynte Godts door leeringen der menschelicker wijsheyt, ofte door bysonder aenhangen aen desen ofte geenen Leeraer, verdeelt ofte scheurt.

43 Gr. verderven, Dat is, te schande maken.

18

^m Niemant en ⁴⁴ bedriege hemselven: soo yemant onder u dunckt dat hy ⁴⁵ wijs is in dese werelt, ⁴⁶ die worde dwaes, op dat hy ⁴⁷ wijs mach worden.

m Proverb. 3.7. Iesa. 5.21.

44 Of, verleyde.

45 Dat is, begaeft met menschelicke wijsheyt.

46 Namelick, na het oordeel van de wereltwijse, wanneer hy de kennisse van Christi kruys ende nederigheyt voor sijne hooghste wijsheyt houdt, die de werelt houdt voor dwaesheyt. Siet 1.Corinth. cap. 1. versen 21, 22, 23, 24.

47 Namelick, in Gode ende in de saken sijner saligheyt.

19

Want de wijsheyt deser werelt is dwaesheyt by Godt. Want daer is geschreven, ⁿ Hy ⁴⁸ vattet de wijse in hare arghlistigheyt.

n Iob 5.13.

48 Dat is, hy verwerret hare wereltsche ende listige raetslagen tegen Godt ende de vrome, alsoo dat sy selve daer door vergaen.

20

Ende wederom, ^o De Heere kent de overleggingen ⁴⁹ der wijse ⁵⁰ datse ydel zijn.

o Psalm 94.11.

49 Dat is, wereltwijse, als voren. De text Psalm 94.11. heeft menschen, namelick, die op hare wijsheyt steunen.

50 Dat is, hare wijsheyt te vergeefs in het werck stellen tegen Godts wijsheyt.

21

Niemant dan ⁵¹ en roeme op menschen: want alls is ⁵² uwe.

51 D. en vergape hem niet, noch en vertrouwe op geen menschelicke wijsheyt.

52 D. van Godt tot den dienst van uwe saligheyt geschickt ende verordineert: selfs de voornaemste onder de Leeraers en zijn niet voor haer selven, maer voor de gemeynte. Ende daerom moeten sy alles richten niet tot haer eygen eere, maer tot de eere Christi, ende uwe saligheyt.

22

Het zy Paulus, het zy Apollos, het zy Cephas, het zy de werelt, het zy leven, het zy doot, het zy tegenwoordige, het zy toekomende dingen: sy zijn alle uwe:

23

Doch ghy ⁵³ zijt Christi, ende Christus ⁵⁴ is Godts.

53 Namelick, lichaem ofte bruyt, als uwes Hoofts.

54 Namelick, des Vaders welgeliefde Sone, ende Gesante, om ons tot de eeuwige erve met hem te brengen. Siet 1.Cor. 11.3. ende 15.27, 28.